Dagblaðið Vísir - DV - 13.02.1984, Blaðsíða 10

10
DV. MANUDAGUR13. FEBRUAR1984.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
Walter Mondale, fyrrum varaforseti (Carters), þykir hafa mikið forskot
á önnur framboðsefni demókrata, sem hafa á siðustu viku hert mjög
gagnrýnina á hendur honum.
John Glenn, öldungadeildarþingmaður og fyrrum geimfari, veitti áður
Mondale mesta keppni, en hefur i skoðanakönnunum minnkað i áliti
kjósenda i vetur.
Gary Hart öldungadeildarþingmaður á sér litlar vonir ef hann ekki
spjarar sig upp iþriðja sætið i lowa eða New Hampshire.
Jesse Jackson mannréttindafrömuður reiðir sig á stuðning blökku-
manna i Suðurrikjunum.
Hiti kominn í
baráttuna fyrir
forkosningarnar
í Bandaríkjunum
Oöum líður aö forkosningunum í
Bandarikjunum, þegar undirbúning-
ur baráttunnar fyrir forsetakosning-
amar kemst í algleyming. Þá fara
milljarðar króna í súg auglýsinga-
áróöursins, sumir falla í taugahrúg-
ur og einhverjir atast svo auri aö
þeir eiga sér ekki viöreisnar von en
sumir öölast fastan sess meðal
landsfeöranna.
Reagan sjálfur á naumast við að
etja nema einhverja málamynda-
samkeppni. Þess finnast naumast
fordæmi aö flokkur velji sér annan
frambjóöanda en þann sem situr á
forsetastóli, ef hann þá gefur kost á
sér. Það þykir því fyrirsjáanlegt aö
repúblikanar muni útnefna hann
frambjóðanda flokksins á flokks-
þinginu sem haldiö veröur í Dallas í
ágústnæsta.
Því meiri athygli beinist þvi aö
forkosningunum hjá demókrötum
þar sem átta framboðsefni berjast
um útnefninguna. Þar hefur einn
þegar tekið forystuna í öllum skoð-
anakönnunum og hinir sjö glefsa í
hæla honum. Þaðer Walter Mondale,
sem var varaforseti Jimmy Carters,
en hann hefur frá miöju síðasta
sumri róiö fast að því að hljóta út-
nefninguna og jafnvel lengur. Fyrir
hinum sjö fer John Glenn öldunga-
deildarþingmaöur frá Ohio, fyrrum
geimfari.
Forkosningar demókrata hefjast
núna 20. febrúar og byrja í Iowa.
Næstu forkosningar eru í New
Hampshire 28. febrúar en síöan kem-
ur skriöa í Suöurríkjunum og víðar
eöa alls forkosning£u> í 30 ríkjum í
marsmánuöi einum.
Ef enginn hefur fengiö yfirburði í
lok mars — og til þess sýnist enginn
líklegur annar en Mondale — getur
baráttan verið tvísýn allt fram til 5.
júní, þegar síðustu forkosningarnar
eruíKalifomíu.
I forkosningunum er um aö ræöa
forval á fulltrúum fyrir iandsþing
demókrata í San Francisco í júlí þar
sem forsetaframbjóöandi flokksins
veröur valinn. Þingiö veröur sótt af
3.933 fulltrúum og 85% þeirra fara að
heiman með fyrirmæli úr sinni
héraösdeild um hvaöa framboösefni
skuli hljóta atkvæði þeirra í fyrstu
atkvæðagreiöslu. Þarf einfaldan
meirihluta, eöa 1967 fulltrúa, til þess
að framboðsefni hljóti útnefningu.
Takist það ekki i fyrstu atkvæða-
greiðslu er fulltrúum frjálst aö verja
atkvæði sínu tU stuðnings því fram-
boösefninu sem þeim s jálfum sýnist.
Þaö fer eftir íbúafjölda í hverju
ríki, hvað flokksdeild þess fylkis hef-
ur marga fuUtrúa á landsþinginu. En
ríkin hafa tvenns konar aöferðir við
val á fuUtrúunum og er flokksdeild-
unum í sjálfsvald sett hvort þær hafa
beinar forkosningar þar sem hinn al-
menni kjósandi (óflokksbundnir sem
flokksmeöUmir) vísar leiöina með
atkvæöi sínu. FlokksdeUdir í 22 ríkj-
um hafa þennan háttinn á. I 28 ríkj-
um eru það lokaðir flokksfundir eða
héraðsþing flokkanna sem velja fuU-
trúana. Gerist þaö í þrem eða fjórum
áföngum á meðan beinu forkosning-
amar afgreiöast á einum degi. Hin
aögeröin getur tekið vikur eða jafn-
vel mánuöi enda eru þar tU meðferð-
ar og afgreiöslu ýmis önnur flokks-
mál í leiðinni.
Nokkrir fulltrúar demókrata eru
valdir beinni kosningu í Washington
D.C., Alaska, Hawaii og Puerto Rico.
568 fuUtrúar fara á landsþingiö
óbundnir kosningum heima fyrir og
eru það formenn þeirra flokksdeilda
sem venjulegast ráöstafa atkvæöum
þeirra. I tvísýnni forkosningabar-
áttu vaxa áhrif þeirra á landsþinginu
þar sem útnefningin fer fram.
Flestum sýnist baráttan óUkleg til
þess aö veröa tvísýn. Jafnvel John
Glenn, sem þykir einna Uklegastur
tU þess aö veita Mondale einhverja
keppni, hefur látiö í ljós aö annaö-
hvort verði aö stööva skriðinn sem
kominn er á varaforsetann fyrrver-
andi núna í febrúar eöa naumast sé
þess að vænta aö hann verði
stöðvaður.
Forkosningarnar í mars koma svo
þétt (t.d. níu forkosningar einn og
sama daginn, þriðjudaginn 13. mars)
aö það gefur lítinn sveigjanleika fyr-
ir framboðsefni sem kynni að koma
á óvart með góðum árangri í einni
kosningunni tU þess að nýta áhrif
þeirrar frammistööu á þær sem á
eftir fylgja.
Þótt ekki verði kosnir nema 58
fulltrúar í Iowa 20. febrúar, geta þær
forkosningar orðiö mjög afdrifarík-
ar. Bandarískir kjósendur eru hrifn-
ir af „sigurvegurum” og sá mun Uk-
legastur tU brautargengis sem getur
státaö af því að hafa unnið forkosn-
ingarnar í Iowa. Sigurljóminn þaöan
getur fleytt honum áfram í New
Hampshire átta dögum síöar og
„þriðjudaginn nukla” tveim vikum
eftir þaö.
Vegna tímaþrengslanna í forkosn-
ingunum aö þessu sinni hafa fram-
boðsefnin lagt allt kapp á aö fá
keypta auglýsingatíma í sjónvarpi tU
þess að kynna sjálfa sig rækilega,
áöur en til kosninganna verður geng-
iö. Slíkt krefst óhemju fjármagns og
hafa Mondale og Glenn einir getaö
gengiö þá götu nógu frjálslega. Hinir
haf a oröiö að halda þvi í lágmarki.
Þegar Jimmy Carter, sem fæstir
vissu nokkur deiU á þegar forkosn-
ingamar hófust 1976, kom á óvart
meö sigri sinum í Iowa strax í byrjun
haföi hann sex vikur tU þess að baöa
sig í sigurljómanum áöur en kom til
forkosninganna í New Hampshire í
það sinn. Sá tími var honum um leið
dýrmætur til þess að safna framlög-
um í kosningasjóð sinn, en án gildra
sjóöa eiga menn ekki miklar vonir
um frama í kosningum í Bandaríkj-
unum.
Þannig eru fyrstu forkosningam-
ar afar mikilvægar framboðsefnun-
um vegna fjársöfnunar. Þar er um
leið skorið úr um hverra framboð séu
marktæk í alvöm meö tUUti tU þess
hvort þeir geti vænst einhvers mögu-
leika í áframhaldinu.
Vonirnar eru auövitaö misjafnar.
Ef t.d. Mondale nær ekki fyrsta sæt-
inu i Iowa geta keppinautar hans
haldiö því fram aö stjama hans fari
lækkandi. Nái Glenn ekki að minnsta
kosti ööru sætinu verður það túlkað
sem vinsældir hans fari stöðugt dvín-
andi, eins og þær hafa gert í skoðana-
könnunum í vetur. Þriöja framboðs-
efnið, Gary Hart, öldungadeUdar-
þingmaður i Kólóradó, þarf aö ná aö
minnsta kosti þriöja sæti (meö Utlum
mun á öðm sætinu) annaöhvort í
Iowa eöa New Hampshire ef hann
ætlar að gera sér vonir um að láta að
sér kveöa í framhaldi baráttunnar.
Hin framboðsefnin eru Emest
HolUngs frá Suöur-KaróUna, Aian
Cranston frá KaUfomíu, Reuben
Askew, fyrrum ríkisstjóri Flórida,
og George McGovern, fyrrum
öldungadeUdarþingmaður Suöur-
Dakóta, sem ósigur beið fyrir Carter
á sínum tíma, séra Jesse Jackson,
mannréttindafrömuöur meöal
blökkumanna.
Það er ljóst að flestir þessara
munu eftir forkosningarnar í Iowa
eða New Hampshire draga sig út úr
forkosningunum og jafnvel fylkja sér
að baki einhvers þeirra sem þá hafa
tekið forystu. En þessar tvær síðustu
vikur fyrir forkosningamar í Iowa
beina þeir mjög spjótum sinum að
Mondale, greinUega sammála Glenn
um að fyrir febrúarlok verði að
lækka segl hans ef einhverjar vonir
eigi að vera tU þess að keppa við
hann.
Hafa þeir hvergi vægt Mondale í
gagnrýninni síöustu daga og stund-
um gengiö svo fast í skrokk á honum
að mörgum flokksbræðrum þeirra
hefur orðiö um og ó því að gagnrýnin
á hendur stjóm Reagans hefur nán-
ast gleymst á meöan. Of mUcU harka
demókrata sjálfra í kosningabarátt-
unni gegn þeim sem líklegastur er tU
að verða síðan í framboði fyrir flokk-
inn getur komið Ula niður á honum
þegar kemur loks til hólmgöngunnar
við Reagan sjálfan.
Helst hafa sjömennningamir legið
Mondale á hálsi fyrir að vera full-
gjafmildur á kosningaloforðin og
saka hann um að lofa upp í ermina
sina. Emest Hollings frá Suður-
Karólína kallaöi Mondale
„kjölturakka, sem sleikir allra
hendur”. Glenn segir að Mondale lofi
einfaldlega „öUum öUu”. Hefur
heyrst aö annaðhvort verði Mondale,
nái hann útnefningu og síöar kjöri,
að svíkja loforöin eða sprengja f jár-
lögin og rikissjóö.
Jesse Jackson hefur vakiö tU um-
ræðu stuöningsyfirlýsingar verka-
lýðshreyfingarinnar við Mondale en
þaö er í fyrsta skipti núna aö eitt
framboðsefnið gengur til forkosning-
anna meö stuðningsyfirlýsingu laun-
þegasamtaka upp á vasann. Kallar
Jackson það „lýðræðislegt, póhtískt
braU hvítra eigenda verkalýðsfélag-
anna”.
Þá hefur því óspart verið haldið á
lofti aö Mondale hafi í forsetatíð
Carters stutt MX-eldflaugaáætlun-
ina sem mjög hefur verið gagnrýnd
sem sóun fjármuna og eins staðsetn-
ingu nýju eklflauganna í NATO-lönd-
unum. Mondale hefur reynt að
afneita sinni fyrri afstööu til þessara
mála og segist hafa neyðst tU þess að
fylgja forseta sínum í því sem öðm.
Það hefur þótt nokkuö áberandi í
málflutningi Mondale aö hann reyni
að velja sér stöðu í flestum málum
eftir því sem vinsældimar liggi. Er
jafnvel gert gys að því að hann hafi
beöiö meö að svara spumingum um
hvert álit hans hafi verið á t.d. inn-
rásinni í Grenada eða á vem banda-
risku friðargæsludátanna i Libanon
þar til hann fyndi hvaðan vindurinn
blési.