Dagblaðið Vísir - DV - 05.12.1985, Blaðsíða 12

12
DV. FIMMTUDAGUR 5. DESEMBER1985.
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JONAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjórar: JONAS HARALDSSON og ÖSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P.STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11.SIMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF„ ÞVERHOLT111
Prentun: ARVAKUR H F. - Askriftarverð á mánuði 450 kr.
Verð í lausasölu virka daga 45 kr. - Helgarblað 50 kr.
Ruglingslegar tillögur
Fyrri efasemdir um, að ríkisstjórnin geti áfallalítið
grautað áfram í efnahagsmálum þjóðarinnar og fjármál-
um ríkisins, eru orðnar að fullri vissu. Hún hefur misst
flest þau tök, sem máli skipta - og lifir í sjálfsblekkingu.
Gert er ráð fyrir, að í dag samþykki ríkisstjórnin
ruglingslegar tillögur forsætis- og fjármálaráðherra um
afnám vísitölu af skammtímalánum og lengingu skamm-
tímalána yfir í langtímalán. Ekki hefur verið upplýst,
hvort þetta sé samræmd aðgerð eða sitt hvor.
Hugsanlegt er, að lántakendur eigi að fá að velja milli
vísitöluafnáms eða lengingar. Einnig er hugsanlegt, að
þeir fái hvort tveggja. Það mundi þá þýða, að hin nýju
langtímalán yrðu einnig án vísitölu. Þar með væri búið
að fleygja allri vísitölutryggingu fyrir róða.
Sennilega eiga ráðherrarnir við, að húsbyggjendur,
sem eru í vandræðum vegna eldri lána, eigi að fá skuld-
breytingu til lengri tíma og þá með vísitölu. Ennfremur,
að þeir, sem taka ný lán, fái þau til skamms tíma og
án vísitölu. Þetta séu semsagt ekki sömu lánin.
Kúvendingin frá stefnu sparifjármyndunar er sögð
gerð í þágu húsbyggjenda. Samt hafa margir bent á, að
vísitalan hafi á allra síðustu árum fylgt launakjörum.
Það sé ekki hún, heldur hækkun vaxta, sem sé að fara
með húsbyggjendur um þessar mundir.
Mun raunhæfara væri að reyna að halda sparnaði
inni 1 bankakerfinu og reyna að styðja húsbyggjendur
með öðrum hætti, til dæmis með því að endurgreiða
þeim hluta vaxtanna með skattafslætti. Slík hliðarað-
gerð væri síður líkleg til að valda skaða á öðrum sviðum.
Ríkisstjórnin hefur ekki haldið þannig á málum, að
hún geti leyft sér að reka sparifé úr bönkunum. Hún á
frumkvæði að stórfelldum taprekstri þjóðfélagsins um
þessar mundir. Vöruskiptahallinn, sem nam 300 milljón
krónum í fyrra, tvöfaldast á þessu ári í 600 milljónir.
Enn alvarlegri verða tölurnar, þegar þjónustuhallinn
er tekinn með. Samanlagt er búizt við, að viðskiptahall-
inn muni nema 5100 milljón krónum á þessu ári. Slíkur
halli lýsir sér auðvitað í, að áfram er safnað skuldum
í útlöndum og aukinn kostnaður við útgerð þeirra.
Ný langtímalán frá útlöndum, umfram endurgreiðslur
eldri lána, munu nema 3300 milljón krónum á þessu
ári. Verður þá skuld íslendinga í löngum og stuttum
lánum gagnvart útlöndum komin upp í 300 þúsund
krónur á hvert mannsbarn. Það eru 1,2 milljónir á
hverja fjögurra manna fjölskyldu í landinu.
Brotlegasti aðilinn í söfnun þessara skulda er sjálft
ríkið og stofnanir þess. Hið opinbera skuldar um 50 af
70 milljarða heildarskuld þjóðfélagsins. f langtíma-
skuldum er hlutur ríkisvaldsins enn hærri. Fyrir þessari
skuld hefur ríkið sett ófædd börn að veði.
Ríkisstjórn forsætis- og fjármálaráðherra hyggst geys-
ast áfram á þessari hröðu braut til helvítis. Áætlað er,
að á næsta ári muni nýjar erlendar lántökur opinberra
aðila nema 6,1 milljarði króna, sem er 2,4 milljörðum
umfram endurgreiðslur eldri skulda.
Forsætis- og fjármálaráðherra hafa engar hugmyndir
sett fram um niðurskurð ríkisútgjalda til að mæta þessu.
Þeir hafa heldur ekki sett fram neinar hugmyndir,
hvernig ríkið geti sótt þetta fé í innlendan sparnað í
stað hinna erlendu lána, sem gera þjóðina gjaldþrota.
Þeir setja aftur á móti fram ruglingslegar hugmyndir,
sem hæglega og líklega munu skaða þjóðarhag.
Jónas Kristjánsson
„Ár eftir ár hafa menn spáð því að nú hljóti að koma að því að almennur samdráttur í þjóðfélaginu
komi í ljós í minnkandi kaupgetu."
ENNÍ
Þá fer mesta kauptíð ársins í
hönd. Enn streitumst við að kenna
hana við fæðingu sveinbarns aust-
ur í ísrael fyrir hartnær tvö þúsund
árum, og víst tekur minning þess
víðast hvar völdin þegar jólin
halda innreið sína. Engu að síður
er það staðrend að vikurnar fyrir
hana eru hátíð annars guðs, pen-
ingaguðsins Mammons. Raunar
skipta þessar vikur sköpum hvað
varðar afkomu fjölda fyrirtækja og
þá um leið manna. Fróðlegt verður
að sjá hvernig kauptíðin verður
hérlendis þessar næstu vikur.
Ár eftir ár hafa menn spáð því
að nú hljóti að koma að því að
almennur samdráttur í þjóðfélag-
inu komi í ljós í minnkandi kaup-
getu. Jafnoft hafa þessar spár
brugðist. Þá hefur verið gripið til
annarrar spár, sem sé að verslunin
væri „fölsk“, það er að segja fólk
greiddi ekki þær vörur sem það
keypti heldur byggi sér til láns-
traust með greiðslukortum sem það
síðan lenti í erfiðleikum með að
borga.
Einnig þessar spár hafa brugðist
að mestu leyti, þótt víst sé að
vanskil vegna greiðslukorta fari
nú mjög vaxandi umfram það sem
peningastofnanir kæra sig um að
segja frá í fréttum.
Það er því ef til vill að bera í
bakkafullan lækinn að spá þessu
einu sinni enn. Þó verður það gert
og jafnframt látinn í ljósi ótti um
að enn eigi ástandið eftir að versna
á því ári sem í hönd fer.
Hornsteinar og gálgatimbur
Allt íslenska þjóðfélagið hefur í
raun verið rekið á fölskum forsend-
um í langan tíma. Margs kyns
áföllum og samdrætti hefur verið
mætt með því að taka fé að láni
erlendis. Ríkisstjómir hafa ekki
viljað viðurkenna staðreyndir og
hafa jafnvel gripið til svo fárán-
legra aðferða við að halda verð-
bólgu niðri að fyrirskipa ríkisfyrir-
tækjum að taka lán erlendis til
þess að fjármagna rekstur sinn.
Stjómarandstaðan hefur svo sann-
arlega ekki látið sitt eftir liggja í
skollaleiknum. Þótt á stundum
hafi skynsamleg orð hrotið út úr
fulltrúum hennar hafa gerðirnar
oftast verið að hella olíu á eldinn.
Fjölgun atvinnutækifæra hefur
verið langmest í opinberri þjónustu
og öðrum þjónustugreinum. Nú er
ekkert athugavert við þau störf út
af fyrir sig, síður en svo, því mörg
þeirra miðast að því að stórauka
verðmæti hinnar efnislegu fram-
leiðslu og búa landsins bömum
bjartari fi-amtíð. Hins vegar hefur
skort á að stuðlað hafi verið nægi-
lega að nýsköpun í framleiðsluat-
vinnuvegunum svokölluðu, en þar
er einkum átt við landbúnað,.sjáv-
arútveg og iðnað. Þannig hefur
endurnýjun íslensks atvinnulífs
ÖLDUDAL
meira verið í ætt við gálgatimbur
en trausta homsteina hárra sala.
Að vísu hefur heilmikil nýsköpun
víða átt sér stað. Kannski óvíða
meiri en í landbúnaði, þrátt fyrir
allt. Hins vegar hefur hún ekki
haft undan að vega upp á móti
þeim samdrætti sem þar hefur orðið
vegna þess að allt of lengi var fram-
fylgt óskynsamlegri framleiðslu-
stefnu. Vonandi kemur nýsköpunin
þar til góða á næstu árum.
Sjávarútvegurinn hefur átt í vök
að verjast. Þar var einnig fylgt
óskynsamlegri framleiðslustefnu
lengur en fært var og virðast sumir
Kjallari
á fimmtudegi
MAGNÚS
BJARNFREÐSSON
um verið honum til góðs, því hann
hefur orðið að vaxa af eigin verkum
en ekki styrkjum. Nú hafa augu
stjórnvalda loks, að því er virðist,
opnast fyrir því að hér sé skipu-
legra aðgerða þörf og boðaður er
stuðningur við iðnþróun sem von-
andi verður meiri en orðin tóm.
Það þarf hins vegar langan tíma
til að byggja upp iðnað og mark-
aðssetja vörurnar, ekki síst þegar
til skamms tíma hefiir verið litið á
markaðsstarfsemi sem afætustörf.
Samdráttur í þjónustu
-hvað þá?
Því miður bendir flest til þess að
framundan sé samdráttur í þjón-
ustu án þess að aðrir atvinnuvegir
séu tilbúnir til þess að fylla upp
skarð það sem þá verður á vinnu-
markaði. Ferðamannaþjónusta
kann þarna að vera undanskilin,
en á mörgum öðrum sviðum hrann-
ast nú upp óveðursský. Þeir sem
til þekkja í viðskiptaheiminum
telja hið svokallaða Hafskipsmál
aðeins toppinn á ísjakanum, eins
og á stundum er sagt. Mörg fleiri
mál eigi eftir að koma upp á yfir-
borðið. Kannski ekki eins stór
hvert um sig, en margt smátt gerir
eitt stórt.
Hér skulu engin nöfn nefhd, en
þessir menn hafa fullyrt í mín eyru
að ýmis rótgróin fyrirtæki og einn-
ig ný eigi eftir að leggja upp laup-
ana á næstu mánuðum. Ýmist fari
þau á hausinn eða verði sameinuð
öðrum, allt eftir aðstæðum og jafn-
vel pólitískum styrkleika aðstand-
A „Því miður bendir flest til þess að
™ framundan sé samdráttur í þjónustu
án þess að aðrir atvinnuvegir séu tilbúnir
til þess að fylla upp skarð það sem þá verður
á vinnumarkaði.“
ekkert hafa lært á því sviði enn í
dag. Erfitt árferði lagðist á sveif
með stjómunarlegum mistökum
við að kreppa að þessum mikilvæg-
asta atvinnuvegi okkau-. Afleiðing-
in hefur orðið sú að allt of mikil
orka hefur farið í það að deila um
skömmtun og gjaldþrota skip í stað
endurnýjunar og skynsamlegrar
nýsköpunar. Afleiðingin er að við
erum að veróa með úreltan flota
og eigum enga peninga fyrir nýjum
skipum. Heildarsamtök hagsmuna-
aðila í útvegi og stjórnvöld hafa
nú tekið höndum saman og lífsskil-
yrði í hafinu batnað, en hæpið er
að verulegur bati komist í sjávarút-
veg næsta árið.
A hátíðlegum stundum hefur
löngum verið sagt að iðnaðurinn
sé vaxtarbroddur íslensks atvinnu-
lífs. Stjórnvöld hafa hins vegar
löngiun dregið lappimar þegar
komið hefur til stuðnings við hann.
Kannski hefur það raunar á stund-
enda þeirra. En hvort heldur sem
verði þá fari ekki hjá því að mikill
fjöldi fólks missi atvinnu sína, líkt
og nú hefur gerst hjá Hafskipi. Og
hver getur tekið við því fólki? Þótt
mikið kapp verði lagt á nýsköpun
framleiðsluatvinnuvega er engin
von til þess að þeir geti á næsta
ári tekið við miklum mannafla,
enda miðast framleiðsla þar nú
ekki síst við það að eins fáar hend-
ur þurfi til að vinna verkin og
mögulegt er til að halda fram-
leiðslukostnaði niðri.
Því er mikil hætta á því að sá
samdráttur, sem orðið hefur í af-
komu þorra fólks, haldi áfram og
aukist fremur en hitt á næsta ári,
enda þótt gmnnur sé lagður að
betri tíð. Éftir tvö til þrjú ár ætti
leiðin hins vegar að liggja upp úr
öldudalnum að nýju ef stjómvöld
og aðilar vinnumarkaðar taka
skynsamlega á málum.
Magnús Bjarnfreðsson.