Dagblaðið Vísir - DV - 05.12.1985, Blaðsíða 19

DV. FIMMTUDAGUR 5. DESEMBER1985.
19
Menning
Menning
Menning
Menning
FRAM H ALDSLÍF FLÖKKUMANNS
Hannes Sigfússon:
FRAMHALDSLÍF FLÖKKUMANNS
Iðunn 1985,208 bls.
Fyrir fjórum árum kom út fyrra
bindi endurminninga Hannesar Sig-
fússonar: Flökkulíf. Því lauk þar
sem höfundur er tuttugu og þriggja
ára en Framhaldslíf segir frá ævi
Hannesar síðan, fram á síðustu ár.
Þar er því farið fljótar yfir sögu,
enda er fyrra bindið svolítið lengra.
Þessar endurminningar eru á viss-
an hátt sérstæðar. Algengast er að
menn skrifi endurminningar sínar
aldraðir og leggi sem mesta áherslu
á afrek sín en réttlæti það sem miður
hefur farið. En hér er öðru nær,
þessar minningabækur rísa hátt yfir
karlagrobbið því Hannes leggur síst
minni áherslu á að sýna skuggahlið-
amar í lífi sínu en sigra sína og
ekkert er honum fjær en að gera
aðra ábyrga fyrir ósigrum sínum.
Hann dregur mjög fram eigin veik-
leika, hlífir sér hvergi. Hvað eftir
annað segir hann frá því að þegar
hann loksins eftir langvarandi fá-
tækt hafði fengið sæmilega vinnu,
með örugga afkomu, þá kastar hann
afkomuöryggingu frá sér til að geta
setið við skriftir. En þegar hann þá
er búinn að trygja sér aðstöðu til að
skrifa þolir hann ekki við, er á eilífu
rápi og rabbi. Ekki nefnir Hannes
þá skýringu á þessu eirðar- og at-
hafnaleysi sem mætti þó þykja nær-
tækust; að hann hafi verið svo kröfu-
harður í eigin garð að hann hafi
ekki getað skrifað niður það sem
hann fann að ekki var fullort. Hví
skyldi skáldefni una lífinu við and-
laust strit og skyldi ekki tvítugu
skáldmenni hafa verið mikil þörf á
samneyti við fólk, skáldbræður sem
aðra? - Það rekur Hannes raunar
vel hér hvað byrjandi rithöfundum
var lífsnauðsynlegt að vera í klíku
með jafningjum sínum til að styrkja
sjálfsvitundina. Hannes rekur líka
hugarvíl sitt á æskuárum yfir því hve
allt gangi verr hjá sér en vinunum,
munur að sjá hvað t,d. Jón Óskar
hefur getað afrekað með sjálfsaga
og reglusemi. En svo var Jón Óskar
með nákvæmlega sams konar hug-
arví! í sínum endurminningum! Þar
ber raunar minna á sjálfsásökunum.
Minnisverðir menn
Hér er eins og vant er með endur-
minningar frægs fólks, í seinna bind-
inu, frá fullorðinsárum, er mikið af
þjóðkunnu fólki en í bernsku- og
æskuminningum fer mest fyrir fjöl-
skyldu höfundar og öðru fólki sem
fæstir lesendur þekkja. Þaðan eru
hins vegar jafnan skærustu minning-
arnar, það sem lengst hefur geymst
og fágast í minni. Svo er og hér,
frásögnin er langdauflegust af síð-
ustu áratugum eftir að þau hjón flytj-
ast til Spánar. Eftirminnilegasta
persónan í fyrra bindinu var faðir
Hannesar en hann dó þegar Hannes
var barnungur. Þarnæst kom Krist-
mann Guðmundsson, en miklu þoku-
kenndari eru myndir þeirra sem
Hannesi voru nánari, þar sjást að-
eins stöku drættir, svo sem framstæð
haka og skyndilegar, órjúfanlegar
þagnir. Þetta er sjálfsagt eðlilegt,
það þarf fjarlægð til að skapa heild-
armynd. I þessu seinna bindi er
Steinn Steinarr eftirminnilegastur,
einkum frá Stokkhólmsvist þeirra
Hannesar fyrir fjörutíu árum. Þetta
er ófegruð mynd en dregin af mikilli
hlýju og aðdáun, enda rekur Hannes
hve mikilvæg ljóð Steins voru honum
sem byrjanda skáldi. Og það er eink-
um hér sem hann skyggnist innfyrir
yfirborðið á samferðamanni. Það er
þó í helsti hálfkveðnum vísum. Fyrir
koma lifandi myndir af vinum hans,
svo sem Ása í Bæ, en þær rista ekki
djúpt. Ritið hefði líklega batnað
mjög mikið ef hann hefði sýnt vinum
sínum sömu hlífðarlausu gagnrýnina
og hann sýnir sjálfum sér. Ég held
að þeir hefðu risið undir henni.
Einnig hefði heildarmyndin af vina-
hópnum gjarnan mátt vera ítarlegri.
Eins og segir á kápu Flökkulífs:
„Hann'es Sigfússon varð eitt helst
skáldið í hópi þeirra sem nefnd hafa
verið atómskáld og (. . .) báru fram
nýjan ljóðstíl undir miðbik aldarinn-
ar.“ Það má merkilegt heita ef hóp-
urinn hefur ekki verið sér meðvitað-
ur um það. Hvaða umræður fóru
fram um þetta í þeirra hóp, hvernig
töldu þeir sig greinast frá fyrri skáld-
um? Var einkum talað um form ljóða,
svo sem stuðla, rím og hrynjandi, eða
frekar um önnur einkenni ljóðanna?
Um þetta eru endurminningar Hann-
esar helsti ófróðlegar, og minnir mig
raunar að sama megi segja um minn-
ingar Jóns Óskars.
Rætur kvæða
Margir munu hafa hlakkað til
þessa seinna bindis því Hannes Sig-
fússon er ekki fyrst og fremst frægur
fyrir að hafa lifað merkilegra lífi en
aðrir merm heldur fyrir ljóð sín.
Hann segist hafa hikað lengi við að
skrifa þessa bók, því líf hans „virtist
svo óviðkomandi öðrum“. En -
„þrátt fyrir allt hafði ég ort nokkur
kvæði sem þörfnuðust skýringar og
Bókmenntir
ÖRN ÓLAFSSON
rótfestu í lífi og skoðunum höfundar-
ins. Við hvaða skilyrði höfðu þau
orðið til? Gat ekki hugsast að ein-
hver bókmenntasnuðrari yrði mér
þakklátur ef ég greiddi flókinn lífs-
feril minn upp í hendurnar á hon-
um?“
Nú þótti það raunar mikil bók-
menntafræði hér áður fyrr að rekja
sem ítarlegast æviatriði skálda og
benda síðan á svipuð atriði í verkum
þeirra með orðunum: „Þama getið
þið séð!“ Séð hvað? Helst það
ómerkilegasta í skáldskap, að hann
verður að gera úr einhverjum efni-
við; siður hitt, hvernig skáldið vinn-
ur úr þessum efnivið, sem það getur
varla haft annarsstaðar að en úr því
sem það hefur heyrt, séð eða lifað.
Ég vona að kvæði Hannesar hljóti
merkilegri umíjöllun en svo, þau eiga
betra skilið. Og það sem hann rekur
um skoðanir sínar á heimsmálum,
t.d. í sambandi við Keflavíkurgöngur
og Víetnamstríð, það er heldur yfir-
borðslegt, því það er ekki annað en
sameiginlegur blaðamatur. Hitt er
mun fróðlegra sem hann segir af til-
urð kvæða sinna, einkum Dymbil-
viku og Imbrudaga. Hann rekur
þar hvernig þýðingar hans á Eyðil-
andi T.S. Eliot og á tekkneska súr-
realistanum Nezval komu honum til
að finna sinn eigin tón og hvernig
hrynjandin réð ferðinni þegar hann
orti nýstárleg kvæði sín. Ég sakna
þess að hann skyldi ekki ganga
lengra á sömu braut, glíma við
spurninguna um hvernig hann orti.
Til dæmis segir hann sitt af hverju
um boðskap og skáldskap. Fyrst, um
1950 (bls. 61): „Ég hafði reynslu fyrir
því að jafnskjótt og ég reyndi að
forma ræðu í skáldskap og ganga
erinda markvissra skoðana fór ann-
aðhvort skáldskapurinn úr böndum
eða sjö lásar voru hengdir fyrir kjaft-
inn á mér. Aftur á móti orti ég liðugt
jafnskjótt og ég talaði líkt og upp
úr svefni og lét hugmynd tengjast
hugmynd af sjálfu sér og tákn ráða
merkingum eins og í draumi. Þegar
ég síðar leiddi verk mitt augum sá
ég að allt lá ljóst fyrir í rökréttu
samhengi orða, hugmyndatengsla og
ljóðmynda, - að minnsta kosti fyrir
sjálfum mér.“ Átta árum síðar hefur
Hannes hirtsvegar skipt um skoðun
á þessu, svo sem fram kom í frægum
umræðuþætti í Birtingi (og hér á bls.
159): „Á þessum háskalegu örlaga-
tímum mannkynsins virtist óhæfa að
beita táknum og hugmyndatengslum
til að vekja fólk til meðvitundar um
veruleikann. Því síður hæfði að
gleðja sjálfan sig við listræna orða-
leiki, eða horfa með söknuði til
rómantískrar fortíðar sem leyfði
slíkan munað. Ef nútímaljóðið ætti
ekki að gera okkur að ómyndugum
trúðum yrðum við að einfalda mál
okkar og gera það skorinort og
markvisst." - í framhaldi af þessu
segir Hannes frá tilraunum sínum til
að yrkja skorinorð ljóð og að það
hafi aldrei tekist svo sem hann vildi.
En aftur sakna ég glímu við spurn-
inguna hversvegna honum tókst það
ekki. Það lætur kannski öðrum betur
en skáldinu sjálfu að átta sig á
megineinkennum á skáldskap hans,
hvaða lesendur hann átti, hvernig
hann hefði getað höfðað til þeirra
með baráttuskáldskap og hvernig sá
skáldskapur hefði greinst frá blaða-
greinum og ræðum. En það hefði
verið merkilegt að lesa hugmyndir
hans um þetta. Þar með hefðu endur-
minningarnar getað öðlast kjarna,
sem hefði lyft þeim hærra, en skil-
merkileg frásögn í tímaröð af ytri
atvikum i lífi skáldsins gerir.
Ekki er svo að skib > að mér þyki
þessar endurminningar ómerkilegri
en gengur og gerist um slík rit. Þvert
á móti. En mér fmnst eðlilegt að
ætlast til meira af þessum hófundi.
SAMFESTTNGAR
VINNUFATAGERÐISLANDS HF
Þverholti 17-105 Reykjavík S. (91) 16666.
Söngvakeppni
Evrópu
Ríkisútvarpiö - Sjónvarp auglýsir hér meö eftir sönglagi sem
yrði framlag íslands í Söngvakeppni Evrópu (Eurovision
Song Contest) sem haldin verður voriö 1986.
Lagiö má hvorki vera komið út áöur né hafa verið flutt í
útvarpi eöa sjónvarpi Það má ekki taka nema 3 mínútur
í flutningi. Frumsaminn texti á íslensku skal fylgja.
Laginu skal skila til Sjónvarpsins bæði á hljóðsnældu og
nótum fyrir eitt hljóðfæri.
Sjónvarpið áskilur sér allan rétt til að ráða útsetningu lagsins,
ef til kemur.
Nánari upplysingar um reglur þessarar söngvakeppni liggja
frammi hjá símaverði Sjónvarpsins, Laugavegi 176, Reykjavík.
Skilafrestur er til 15. janúar 1986.
RIKISUTVARPIÐ
ÚTVARPALLRA LANDSMANNA