Dagblaðið Vísir - DV - 28.12.1985, Blaðsíða 14

14
DV. LAUGARDAGUR 28. DESEMBER1985.
rilraunastöðin á Keldum í sviðsljósinu:
ATHUGANIR Á SAUÐFJÁR-
SJÚKDÓMUM HAFA GILDI
FYRIR RANNSÓKNIR Á AIDS
Guðmundur Pétursson er faedd-
ur og uppalinn í Selvogi, fæddur
1933, árið sem karakúlféð var
flutt til landsins. Hann fór í
Menntaskólann í Reykjavík og
gegndi þar stöðu „inspector
scholae" síðasta námsveturinn.
Síðan las hann læknisfræði við
háskólann með tilheyrandi fram-
haldsnámi og rannsóknum í
frumu- og veirufræði í Frakk-
landi, Bandaríkjunum ogSviss.
A Keldum vann hann stuttan
tima árið 1957 og lærði þá fyrstu
handtökin við veirurannsóknir
af Margréti Guðnadóttur. Að
námi loknu, 1967, kom hann
þangað aftur, í þetta sinn sem
forstöðumaður.
Guðmundur hefur skrifað
margar greinar um rannsóknirn-
ar á Keldum í erlend visindatíma-
rit. Fyrir fáum dögum undirritaði
hann samning við hollenskt út-
gáfufyrirtæki um að ritstýra,
ásamt dönsku vísindakonunni
Rikke Hoff-Jorgensen, bók um
hæggenga veirusjúkdóma í sauð-
fé með samanburði við eyðni
(AIDS).
Guðmundur Pétursson, forstöðu-
maður Tilraunastöðvar Haskól-
ans i meinafræði á Keldum:
„Vísindamenn vita sjaldnast
hvort athuganir þeirra eiga eftir
að reynast hagnýtar. Oft vill fara
svo að tilraunir, sem eiga að skila
skjótum gróða, bera lítinn árang-
ur. Hagnýtismarkmiðið getur
gert menn svo þröngsýna að þeir
missa af því sem merkilegast er.
Svo geta athuganir, sem í fljótu
bragði virðast langsóttar og
byggjast eingöngu á vísindaleg-
um áhuga, leitt til hagnýtra upp-
götvana sem engan hefði órað
fyrir.“
í viðtalinu við Ingu Huld Há-
konardóttur segir Guðmundur
frá því hvernig rannsóknir á fjár-
pestum komust í sviðsljósið þegar
það uppgötvaðist að eyðniveiran
líkist visnuveiru í sauðkindum.
Ef til vill merkasta framlag ís-
lendinga i læknavísindum.
„Sagan hefst á hinum frægu kara-
kúl-kindum,“ segir Guðmundur.
„Þær voru fluttar til Islands árið
1933 og áttu að skjóta nýjum stoðum
undir atvinnulífið, eins og það er
kallað á nútímamáli. Þetta var á
kreppuárunum og hagur margra
bágur, en nú vonuðu stjórnvöld að
íslenskir bændur mundu auðgast á
því að framleiða gærur í pelsa handa
fínum frúm í útiöndum. Gærurnar
gengu undir ýmsum nöfnum, t.d.
„Persian lamb“.
Karakúlféð var ættað austan úr
Mið-Asíu og mun vera algengt í því
stríðshrjáða landi, Afganistan. En
hingað kom það frá landbúnaðar-
stofnun í borginni Halle sem nú er í
Austur-Þýskalandi. Kindurnar voru
tuttugu og þeim fylgdu ítarleg heil-
brigðisvottorð. Til frekara öryggis
var hópurinn hafður í sóttkví í tvo
mánuði áður en fénu var dreift víðs
vegar um landið.
Svo illa tókst til að í stað þess að
verða íslenskum landbúnaði lyfti-
stöng ollu karakúlkindurnar alvar-
legu tjóni.
Dr.Guðmundur Pétursson: „Sagan hefst á hinum frægu karakúlkindum..."
Tvær kindur með lamaða afturfætur vegna visnu.
íslenski fjárstofninn, sem einkenn-
ist af stuttri rófu, dindlinum, hefur
nær ekkert blandast öðru fé frá
dögum landnámsmanna og er víðast
horfmn annars staðar þótt skyldar
kindur megi finna á örfáum stöðum
í Noregi og Orkneyjum auk færeyska
fjárstofnsins. (Svo eru auðvitað ís-
lenskar kindur á Grænlandi en þær
eru ekki frá dögum Eiríks rauða
heldur fluttar vestur yfir hafið á
þessari öld.) Kannski hefur einangr-
un valdið því að íslensku kindurnar
voru mjög viðkvæmar fyrir pestum
sem hingað bárust með karakúlkind-
unum. Þeirra á meðal voru tvær
tegundir mæðiveiki, þurramæði og
votamæði, auk visnu. Þessar pestir
voru áður óþekktar hér á landi og
lítið um þær vitað annars staðar. Það
hafði hvergi tekist að einangra veir-
urnar sem valda þeim. Engin lyf né
bóluefni þekktust.
Pestirnar breiddust ört út, einkum
mæðiveikin. Þá var gripið til þess
ráðs að skipta landinu með girðing-
um, drepa allt fé á þeim svæðum þar
sem veikin geisaði og flytja þangað
kindur af ósýktum svæðum. Þannig
tókst að útrýma sjúkdómnum og mun
það einsdæmi. Hinn giftusamlegi
árangur byggðist fyrst og fremst á
því hvað íslenskir bændur eru vel
upplýstir. Þeir tóku sjálfir, í samráði
við stjórnvöld, þessar örlagaríku
ákvarðanir og framkvæmdu þær.
Veirur-bakteríur
„Níels Dungal prófessor béitti sér
mjög fyrir rannsóknum á fjárpestun-
um og framkvæmdi þær fyrstur á
Rannsóknastofu Háskólans við Bar-
ónsstíg. Honum til fulltingis var
Guðmundur Gíslason læknir sem
síðar var í fararbroddi í haráttunni
gegn mæðiveikinni. Þarna var
þröngt og öll aðstaða erfið svo það
var stór áfangi þegar Tilraunastöð
Háskólans var reist á Keldum
1946-8. Helmingur byggingarkostn-
aðar kom úr sjóði sem stofnaður var
af hinni forríku Rockefellerfjöl-
skyldu. Fyrsti forstöðumaður var
Björn Sigurðsson læknir, sérlega
hugmyndaríkur og snjal).
Björn hóf þegar að rannsaka kara-
kúlpestirnar ásamt Páli A. Pálssyni
yfirdýralækni sem enn vinnur að
.rannsóknum á Keldum. Á grundvelli
athugana sinna setti Björn fram
kenningu um nýjan flokk smitsjúk-
dóma sem hann kallaði hæggenga
og orsakast einkum af veirum. Veir-
ur (vírus) eru sýklar sem eru minni
en bakteríur og ófullkomnari. Þær
geta til dæmis ekki fjölgað sér á eigin
spýtur heldur verða að komast í lif-
andi frumur dýra, jurta eða jafnvel
bakteríur til að æxlast.
Þótt þurramæði komi fram í lung-
um en visna í miðtaugakerfi heilans
þá eru það sams konar veirur sem
valda báðum pestunum. Undir for-
ystu Björns tókst að rækta þessar
veirutegundir og hafði það ekki gerst
í heiminum fyrr. Jafnframt fundust
blóðpróf sem koma að gagni þegar
ganga skal úr skugga um hvort kind
sé sýkt eða ósýkt. Ásamt Birni unnu
einkum Margrét Guðnadóttir og
Halldór Þormar, nú bæði prófessorar
við Háskólann, að rannsóknunum.
Björn kynnti kenningar sinar um
hæggenga veirusjúkdóma við Lund-