Dagblaðið Vísir - DV - 28.12.1985, Blaðsíða 15

DV. LAUGARDAGUR 28. DESEMBER1985.
15
únaháskóla 1954. Hann taldi eitt
helsta einkenhi þeirra vera óvenju-
langan meðgöngutíma, jafnvel mörg
ár. Á íslensku birtust skrif hans um
þessi efni í Skírni 1958, en árið eftir
lést hann fyrir aldur fram. Meðal
vísindamanna um allan heim er hann
viðurkenndur brautryðjandi á þessu
sviði.“
„Kúrú“
„Enn ein fjárpest, riða, var talin í
hópi hæggengra veirusjúkdóma, en
lrún þekktist í ýmsum héruðum á
íslandi áður en karakúlféð kom til
sögunnar.
Nú gerist það vestur í Bandarikj-
unum á sjötta áratugnum að maður
að nafni Gajducek er að rannsaka
sérkennilegan sjúkdóm í mannætum
á Nýju-Gíneu. Þetta var fólk á stein-
aldarstigi og át ekki óvini sína held-
ur látna ættingja og aðeins vissa
líkamshluta, til dæmis heilann. Mér
er ókunnugt um hvort þetta var í
virðingarskyni gert eða hvort þeir
reyndu að tileinka sér gáfur og
hugprýði forfeðrenna með þessari
aðferð, en nokkuð var að sjúkdómur-
inn lagðist á taugakerfið, fólk hló
eða grét af engu tilefni. Sjúkdómur-
inn nefndist „kúrú“ eða „the laugh-
ing death“ og Gajducek hélt hann
kynni að vera arfgengur eða jafnvel
eitrun þangað til dýralæknirinn
Hadlow benti honum á að vefjabrevt-
ingar í heilum sjúklinganna væru
áþekkar breytingum í heilum riðu-
sjúkra kinda.
Gajducek kynntist einnig kenning-
um Björns Sigurðssonar og mun hafa
komið til Islands í því skyni. Með
tilraunum á öpum tókst honum að
sýna fram á að „kúrú“ var hæggeng-
ur veirusjúkdómur í mönnum. Ekki
er fullvíst hvernig smitið barst, en
sjúkdómurinn hvarf að kalla þegar
mannát lagðist niður.
Fyrir þessar rannsóknir hlaut
Gajducek nóbelsverðlaun árið 1976,
en ég hef heyrt marga erlenda vís-
indamenn segja að hefði Björn Sig-
urðsson þá enn verið á lífi mundi
verðlaununum hafa verið skipt á
milli þeirra.“
Orsök mæðiveiki ófundin
„Seinustu mæðiveikikindinni á
íslandi var lógað árið 1965, en rann-
sóknum á Keldum var haldið áfram,
sumpart í samvinnu við erlenda vis-
indamenn. Eitt aðalviðfangsefnið
hefur lengi verið visna, en sá sjúk-
^dómur líkist að ýmsu leyti MS
(mænusiggi) í mönnum. Sumir telja
að MS kunni að vera einhvers konar
hæggeng veirusýking, en þrátt fyrir
miklar rannsóknir er orsökin enn
ófundin.
Á Keldum höfum við Guðmundur
Georgsson læknir og Páll A. Pálsson
einbeitt okkur að því að athuga
hvernig visnuveiran framkallar
heilaskemmdir sem eru svipaðar
þeim sem koma fram hjá MS-sjúkl-
ingum. Við höfum komist að því að
það er ónæmissvörun líkamans sem
veldur hinum sjúklegu breytingum
þegar um visnu er að ræða.
Jafnframt þessu höfum við reynt
að búa til bóluefni gegn visnu- og
mæðiveiru. Þar höfum við haft sam-
vinnu við dr. Rikke Hoff-Jorgensen,
Statens Veterinære Serumlahorator-
ium í Kaupmannahöfn. Tilraunirnar
eru liður í samnorrænu og raunar
alþjóðlegu samstarfi vísindamanna.
Enn vitum við ekki hvort okkur
mun takast að framleiða slíkt bólu-
efni. Vinnan er afar seinleg því til-
raunir geta tekið allt að tólf árum
sem venjulega er um það bil há-
marksaldur sauðkindar."
EyðnidregurKeldur
i sviðsljósið
„Starf okkar á Keldum hefur nú
staðið nokkra áratugi án þess að því
hafi verið sérstakur gaumur gefinn
nema af þröngum hópi vísinda-
manna. Og kannski hefur einhverj-
um fundist það lítilsvert þar sem á
íslandi er búið að kveða niður þær
fjárpestir sem við höfum verið að
rannsaka.
En við lentum heldur betur i sviðs-
ljósinu þegar það kom á daginn að
veiran, sem veldur eyðni (AIDS), er
skyld veirum sem valda visnu og
mæði og voru ræktaðar á Keldum í
fyrsta sinn í heiminum, eins og ég
Rannsóknastofnun Háskólans að Keldum.
Stærra lungað á þessari mynd er úr mæðiveikri kind. Til hliðar er eðlilegt lunga.
Myndin er af visnu veiru, tekin í gegnurn rafeindasmásjá. Dökku deplarnir eru 1/10.000 hluti úr millimetra
í þvermál.
sagði áður frá. Evðni telst þannig til
þessa flokks hæggengra veirusjúk-
dóma sem Björn Sigurðsson skil-
greindi fvrstur manna fvnr þrjátíu
árum síðan.
Skyndilega hefur vaknað gífurleg-
ur áhugi á visnu- og mæðirannsókn-
um vegna þess samanburðargildis
sem þær geta haft, Sú þekking. sem
náðst hefur, kemur nú að miklu
gagni í óvæntu samhengi. Sérstak-
lega þykja tilraunir okkar til að
finna bóluefni áhugaverðar. Það er
vandkvæðum bundið að gera at-
huganir á fólki, hliðstæðar þeim sem ^
við gerum á kindum.
Undanfarna þrjá mánuði hef ég átt
þess kost að dvelja í fræðimanns-
íbúðinni í Jónshúsi í Kaupmanna-
höfn og notaði tímann til þess að
vinna með dönskum starfsbræðrum.
. Ég hélt fyrirlestra bæði í Sviss og
Frakklandi. Til Parísar fór ég til
skrafs og ráðagerða við Montagnier
og samstarfsmenn hans við Past'eur-
stofnunina. Montagnier og Banda-
ríkjamaðurinn Gallo hafa orðið
fyrstir til að einangra AIDS-veiruna.
Stofnanir þeirra í París og Wash-
ington deila nú hart um það hvor
hafi orðið á undan. Þar er mikið í
húfi, því sá sem hreppir einkaleyfi á
aðferðum til að greina sjúkdóminn á ,,
milljónirnar vísar. Það hefur hlaupið
snarpur fjörkippur í rannsóknir á
hæggengum veirusjúkdómum, m.a.
visnu, og verið er að taka þær upp á
mörgum stofnunum sem ekki sinntu
þeim áður.
Við íslendingar getum engan veg-
inn keppt við íjársterkar og vel
mannaðar vísindastofnanir stórþjóð-
anna. En á tveimur sviðum stöndum
við vel að vígi.
I fyrsta lagi hafa rannsóknir á
visnu staðið svo lengi hér á landi að
við höfum byggt upp aðferðakerfi
semaðrirgetastuðstvið.
I öðru lagi er visna landlæg í fjár-
stofnum víða erlendis án þess að
einkenni þurfi að koma fram í sýkt-
um kindum og hamlar það tilraunum
á þessu sviði. En íslenski sauðfjár-
stofninn er alveg ósýktur og mjög
viðkvæmur fyrir visnuveirunni.
Sauðkindin hélt lífinu í íslending-
um í þúsund ár og kemur nú að gagnijJi.
í þágu læknavísmdanna."
ihh