Dagblaðið Vísir - DV - 15.03.1986, Blaðsíða 23

DV. LAUGARDAGUR15. MARS1986.
23
Éggceti kugsað mér
aðþrykkja listaverk
ígöturnar með valtara
Magnús Kjartansson, handhafi
Mcnningarverðlauna DV fyrir
myndlist, á auðvelt með að setja
spvril út af laginu. Meinlaust rabb
um aðferðir og markmið í myndlist
snýst áður er varir upp í orðaleiki
og heimatilbúna metafýsík. Gæti
spyrill ekki að sér er hann farinn
að svara spurningum Magnúsar,
eða þá að spyrja sjálfan sig spurn-
inga. Sumt er sagt í hálfkæringi,
annað í fúlustu alvöru, en hvorugt
útilokar hitt,-
lástin lýsir listamanninum.
Mvndverk Magnúsar eru sömu-
leiðis ekki öll þar sem þau eru séð.
í þeim stangast óræð tákn á við
hversdagslega brúkshluti og áður
en varir hafa þekkjanleg fyrirbæri
tekið skyndilegum og óútskýran-
legum breytingum. Áhorfandinn
verður að leggja sig allan fram til
að missa ekki af strætó hvað at-
burðarásina snertir.
Listin er líka listamaðurinn.
Nýjustu málverk Magnúsar eru
beinlínis framlenging af honum
sjálfum. Hann lýsir því hvernig þau
urðu til. hvernig hann byrjaði á
því að maka sig litum og velta sér
ofan á stórum pappírsörkunum sem
liann notar. Út úr þess'um byltum
á pappírnum komu form og litir
sem pössuðu honum, svo og vinnu-
hrvnjandi sem var honum eins
eðlileg og að draga andann.
Ballett
Magnús líkir myndsköpun sinni
við ballett og þegar ég spyr:
Hvurslags ballett, þá svarar hann
að bragði: „ Frá barokktímabil-
inu,“ og flautar einfalt stef í þeim
dúr.
Eru þetta þá myndir í barokkstíl?
spyr ég. „ Ætli þær flokkist ekki
helst undir einhvers konar exíst-
entíalisma," svarar Magnús salla-
rólegur.
Út af fyrir sig er ekki þörf á að
skvggnast undir yfirborð þessara
mynda. Litróf þeirra eitt nægir til
að halda manni hugföngnum, leiða
mann inn í völundarhús þeirra
kenndá sem öldum saman hafa
verið nátengdar litum.
I vitund okkar setjum við sama-
semmerki milli bláa litarins og
heiðríkjunnar, sakleysisins og í
seinni tíð, tregans. Rauður litur er
litur byltingar og blóðsúthellinga
en líka liturástarinnaro.sifrv.
Fáir listamenn skrifa eins vel
fyrir liti og Magnús. Spyrill man
gjörla hvernig hann kompóneraði
með alls kyns lituð pappírssnifsi
hér í dentíð, þannig að manni
fannst litir þeirra syngja saman.
En hvað rekur Magnús Kjartans-
son áfram ? Hvar er hans bás í
samfélagsmunstrinu ? Svarið, þeg-
ar það kemur, er í senn ögrandi og
xkemmtilega gamaldags eins og
Magnúsar er von og vísa. „Lista-
maðurinn er fulltrúi hins náttúru-
lega," segir hann, „gegnir því
hlutverki að viðhalda andlegu
jarðsambandi mannsins."
Listamannsmunstur
„Það sem máli skiptir er að varð-
veita í sér leikþörfina," segir
Magnús, „leyfa hugarfluginu að
njóta sín. Listamaðurinn verður að
ganga á undan með góðu fordæmi,
vera sá hómó lúdens sem fylgst er
með.
t>ú mátt ekki halda að ég sé að
setja mig á háan hest,“ segir Magn-
ús og blæs frá sér vindlareyk sem
sítmsamast stróknum sem stendur
upp af heitu kaffinu. „Það vill bara
svo til að í okkar þjóðfélagi fell ég
inn í svokallað listamannsmunstur
sem gerir það að verkum að fólk
gerir til mín sérstakar kröfur. En
þa,ð sem ég aðhefst þarf ekki að
vera hótinu merkilegra en það sem
maðurinn í næsta húsi er að gera
eða hugsa. Það getur verið að hann
sé þegar kominn hærra á þróunar-
stiganum meðan ég held áfram að
f'ramleiða rnyndir eins og hver
önnur fabrikka.“
Meðan ég malda í móinn hugsar
Magnús sig um. Segir svo: „Mynd-
listin er ein leið af mörgum til
þroska. en ekki sú sísta. Að kunna
að sjá er eins mikilvægt og að
kunna stafrófið.
Eg hef hitt hámenntaða íslend-
inga. að öllu leyti gott og virðing-
arvert fólk, en staurblint. Það virð-
ist engan greinarmun gera á metn-
aðarfullu og alúðlegu handverki
og argasta fúski.
Svo heldur fólk að fornmenning
okkar sé bara Islendingasögurnar.
Hvað með hinn myndræna þátt
þessarar norrænu arfleifðar, út-
skurðinn, vefnaðinn og allt það ?
Þar er stórkostlega frjór efnivjður
fvrir hendi. Á meðan þjáumst við
af minnimáttarkennd gagnvart
öllu því sem kemur að utan.“
Myndmál og móðurmál
ög Magnús lýsir fvrir mér sjón-
menningu framtíðarinnar á ís-
landi. þar sem börn læra myndmál
eins og móðurmálið, þar sem hönn-
un er gert eins hátt undir höfði og
myndlist. þar sem hönnuðir vinna
l'ullan vinnudag eins og aðrir þjóð-
félagsþegnar við að kenna og
skreyta mannvirki út um borg og
bí.
Viö verðum báðir svo upptendr-
aðir af þessari framtiðarsýn að við
sjáum fyrir okkur öll biðskýli bæj-
arins, hvert og eitt skreytt af ís-
lenskum listamanni.
„Listamenn vilja alls ekkert þjást
í einrúmi upp á hanabjálka þar sem
gamla rómantíkin vildi hafa þá.
Þeir vilja vera nýtir samfélags-
þegnar. stétt með öðrum stéttum,
vinna fyrir launum en ekki betla
styrki.
Það versta sem hægt er að gera
myndlistarmönnum er ekki að
svelta þá, það er að gera þá utan-
gátta í þjóðféláginu og samtíman-
um."
Þegar spyrill nær Magnúsi aftur
niður á jörðina kemur í ljós að
þessar hugsjónir hans um samfé-
lagslega og hugarfarslega þýðingu
myndlistar eru sprottnar af per-
sónulegri reynslu.
Teiknaö í kreppu
..Oftar en einu sinni hefur mynd-
listin hjálpað mér í sálarþrenging-
um. Það má segja að ég hafi byrjað
að mála og teikna upp úr kreppu
unglingsáranna. Ég var mjög lítill
eftir aldri. einrænn og varð þess
vegna fljótt einangraður félags-
lega..
Móðir mín var ekkja, vann
myrkranna á milli og hafði því
ekki tíma til að stappa í mig stál-
inu. Ég varð að finna mér kjölfestu
upp á eigin spýtur og það tókst
mér í gegnum myndlist."
Æ síðan hefur Magnús borið hag
ráðvilltra unglinga fvrir brjósti,
sérstaklega þeirra sem leiðast út í
alls kvns óreglu. Hann fvlgist með
þeim og hefur raunasögur að segja
af unglingum sem eru búnir að
brenna úr sér sálina með eiturlvfj-
um. Hann telur að sjónmennt og
myndlist hefði getað hjálpað þeim
að ná áttum.
En það var sennilega ekki tilvilj-
un að Magnús fékk útrás í akkúrat
myndlist en ekki annarri listgrein.
Guðhrandur Magnússon, afi
Magnúsar. var náinn vinur og
stuðningsmaður Kjarvals og átti
mikinn fjölda mynda eftir meistar-
ann.
Margar þeirra eru enn i eigu
í'iölskyldunnar. þ.á m. Magnúsar
sjálfs. En hann telur sig samt ekki
eiga Kjarval neitt að þakka, nema
e.t.v. olíuliti sem hann rakst á í
fórum föður síns er hann var að
stiga fyrstu sporin á listabrautinni.
..Pabbi málaði ekki svo mér finnst
líkiegt að þeir hafi upprunalega
komið frá Kjarval."
Stórflatalist
Kornungur og lítill eftir aldri hóf
Magnús síðan nám við Mvndlista-
og handíðaskólann þar sem hann
tók undra skjótum framförum.
Meöan hanri var þar við nám vann
hann til verðlauna á alþjóðlegri
sýningu myndlistarnema og þegar
Myndlistarskólanum sleppti komst
hann að sem nemandi hins fræga
Kiehard Mortensen við Akademí-
una í Kaupmannahöfn.
Hvort sem það var Mortensen og
hinni ftiguðu afstraksjón hans að
þakka eður ei þá er það staðreynd
að Magnús, ásamt Sigurði Örlygs-
syni, blés nýju lífi í íslenskt. af-
strtiktmálverk eftir margra ára
„yfirgarig" popplistar og annarrar
hálf-hluthundinnar myndlistar,
En þetta nýja afstraktmálverk
var öðru vísi en hið gamla. Hið
gamla var eins konar vettvangur
fyrir árekstra og umbreytingu
forma. hið nýja dró dám af amer-
ískri stórflata afstraktlist þar sem
hreinir. stórir fletir áttu að hreinsa
hugann.
En á fyrstu málverkum Magnús-
ar af þessu tagi, gerðum á árunum
1971-73. mátti sjá að listamaðurinn
sætti sig ekki alveg við svona kald-
hamraða myndlist.
Litfletir hans voru ýfðir og hrjúf-
ir. sjálfir litirnir glóðu meir en
góðu hófi gegndi og stuttu síðar fór
Magnús að láta eftir sér að klippa.
rífa og líma pappír á myndflöt,
mála svo yfir og kringum allt
saman.
Aftur kom innblásturinn frá
Ameríku. sennilega frá listamönn-
um eins og Rauschenberg og Mot-
herwell. kannski allar götur frá
kúbistum. hver veit.
Krókarog merki
Inn í þessar myndir komu svo
kennimerki Magnúsar, krókurinn.
SS „lógóið" og sitthvað fleira og
fóru óhemjulega í fínu taugarnar á
ýmsú góðu fólki.
Sumir kölluðu þetta leikaras'kap.
aðrir töldu þessi merki vera sölu-
trikk. En aldrei kevpti Sláturfélag
Suðurlands samt mynd af Magnúsi.
Sjálfur var Magnús eins og
sfinxinn þegar. þessi merki voru
IVerð í tal við hann. fékkst í mesta
lagi til að segja að þau hentuðu
vel til að stemma af mvndir og
ítreka flatneskju myndflatarins.
Svo hélt þróunin áfram og Magn-
ús hætti að líma aðföng á striga
eða spjöld en kom sér upp ljós-
myndatækni til að gera slíkt hið
sama.
Nú rýður hann ljósnæmu efni á
myndflötinn og þrykkir með film-
um. vinnur síðan út frá og kringum
liósprentuð form og hluti. Þessi
yinnumáti virðist bjóða upp á nær
óendanlega möguleika.
Magnús hefur eilítið blandnar
tilfiriningar gagnvart fortíðinni.
„Ég sé ekki eftir að hafa vasast í
öllu því sem ég gerði. Ég hef hvort
sem er alltaf verið mikið fyrir fikt.
En ég held ég hafi verið vansæll
ansi lengi á þessu tímabili. Krókur-
inn góði og SS-ið. ég lít á þau sem
„særð. tákn". merki fyrir aflífun
aridans.
En ég held ég hafi í raun ekki
fundið sjálfan mig og farið að vinna
i'ins og maður fyrr en í sveitinni."
„Sveitin" er Búðardalur í Dala-
sýslu. þangað sem Magnús fór með
konu sinni. Kolbrúnu Björgólfs-
dóttur keramíker, og Elsu, dóttur
þeirra. árið 1980.
Innri ró
Kolbrún hafði fengið það verk-
efni áð gera tilraunir með Búðar-
dalsleir. athuga hvort hann væri
nýtilegur. í Búðardal bjuggu þau
hjón í þrjú ár. Kolbrún hnoðaði
leir og brenndi en Magnús losaði
sig við Bakkus kóng að fullu og
öllu.
Sá Magnús sem spyrill heimsótti
í Búðardal sumarið 1983 virtist
hafa öðlast innri ró og jafnaðargeð
hálærðra munka. Þessi innri friður
Magnúsar var honum svo dýrmæt-
ur að hann var jafnvel hættur að
hlusta á tónlist en var áður í hópi
mestu jassgeggjara Reykjavíkur. V.
Þó sagðist hann vera í gítarnámi í
Búðardal. aðallega til að fá tilfinn-
ingu fvrir innri hrvnjandi tónlistar.
En ný myndverk Magnúsar, sem
fylltu mörg herbergi þarna í húsinu
við Hvammsfjörðinn, voru í hróp-
andi ósamræmi við geðró gerand-
ans. voldug og uppfull af kátinu
og niðurbældum kvafti.
Hér var komin öll orkan sem
Magnús hafði áður sóað í „ein-
hverja bölvaða vitleysu".
En Magnús hafði ekki einasta é
náð nýium tökum á málverkinu
lieldur var hann í auknum mæli
farinn að sýsla við keramík upp á
eigin spýtur og með Kolbrúnu.
Á matseölinum
„Ég hef haft mikið gagn af
keramíkinni. ég hef fengið útrás
fyrir nýjar hugmyndir í henni. Auk
þess hef ég lært mikið um liti og
áferð á því að fylgjast með Kol-
brúnu.” .
Þau hjón hafa haldið áfram
siynstarfi sem meðal annars felst í
því að Kolbrún mótar ýmiss konar
ílát en Magnús skreytir þau utan
og innan með teikningum og litum.
Stöku sinnum mótar hann einnig
litlar fígúrur og furðuverur semy.
Kolbrún brennir og hefur til sölu
á verkstæði sínu við Vesturgötu.
Ég minnist á fjölhæfni en Magn-
ús ypptir öxlum.
„Þetta er nokkurs konar um-
burðarlyndi. Sem ev bæði minn
Ivelsti kostur og veikleiki. Það er
galli að því leyti að ég á erfitt með
að festa hugann við eitthvert eitt
verkefni heldur þarf ég að vera með
margt í takinu. En hins vegar er
ég mjög opinn fyrir margs konar
efnivið og aðferðum. Ég gæti þess
vegna hugsað mér að þrykkja verk
í götur með valtara."
Ég spyr um grafísk verk hans og
skúlptúra í járn og leir.
„Málverkið er auðvitað það senj
ég þekki best. hitt er aukageta. Éf*
hef nú ekkert mjög rnikið álit á
grafíkinni minni, hana lærði ég að
gera mér til skemmtunar.
I leirskúlptúrunum fékk ég hins
vegar útrás fyrir ákveðnar hug-
mvndir sem tengjast máli og mál-
notkun. Þetta er svona bók-
menntalegt konsept, ég hef alltaf
verið veikur fyrir því.
Svo er Dada og Magritte einhvers
staðar þarna á bak við.
En að fara úr einu í annað í
myndlist, þetta er ekki eins alvar-
legur hlutur og menn halda. Maðuw .
velur sér verk og tækni, rétt eins *
ogafmatseðli." -ai
Magnús Kjartansson myndlistarmadur í návígi