Dagblaðið Vísir - DV - 05.04.1986, Qupperneq 10

DV.iILAiUG&RÐ&ÖUR5/ÁPRÍIí, 19áéí!

Frjálst, óháð dagbiað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaðurogútgáfustjóri: SVEINN R.EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLT111, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF„ ÞVERHOLT111
Prentun: ÁRVAKUR H F. - Áskriftarverð á mánuði 450 kr.
Verð í lausasölu virka daga 45 kr. - Helgarblað 50 kr.
Aldrei er friður
Þótt samið hafi verið um kjör á langflestum vígstöðv-
um, verðbólgan fari minnkandi og olíukaupareikningur
ársins hafi lækkað um heilan milljarð króna, fer því
fjarri, að þjóðin hafi fjármál sín á þurru. Ýmis vandamál
eru óleyst og hafa raunar aukizt að undanförnu.
Tollalækkunin á bílum og heimilistækjum hefur
þegar leitt til mikils innflutnings og gjaldeyrisnotkunar
og mun áfram gera það fram eftir árinu. Þetta spillir
viðskiptajöfnuðinum gagnvart útlöndum. Vaxandi halli
mun svo óhjákvæmilega hafa áhrif á ýmsum sviðum.
Gjaldeyrisforðinn hlýtur að rýrna og krónan að veikj-
ast sem gjaldmiðill. Þar með færumst við nær gengis-
lækkun, sem mundi bylta forsendum þjóðarsáttarinnar,
er felst í kjarasamningunum. Ennfremur er hætt við,
að enn aukist hinar miklu skuldir okkar í útlöndum.
Ríkisstjórn og Seðlabanki verða að fylgjast grannt
með þessu, svo að unnt verði að grípa í taumana, áður
en illa fer. Vinnufriðurinn er of mikilvægur til að honum
sé spillt með veikari gjaldmiðli. Og hann er of dýru
verði keyptur í nýrri skuldasöfnun í útlöndum.
Tollalækkunin hefur ekki eins alvarleg áhrif á af-
komu ríkisins. Hinn aukni innflutningur mun vafalítið
bæta ríkissjóði upp minnkun tekna af hverri innfluttri
einingu. Reynslan sýnir, að lækkun tolla hefur til-
hneigingu til að auka tekjur hins opinbera.
Ríkið er þó í miklum fjárhagsvanda vegna skuld-
bindinganna, sem það hefur tekið á sig í kjölfar kjara-
samninganna. Aðilar vinnumarkaðsins ætla að útvega
því 600 milljónir úr lífeyrissjóðunum, en sjálft þarf ríkið
að ná í 1200 milljónir að auki vegna skuldbindinganna.
Þessar upphæðir bætast við 800 milljón króna hall-
ann, sem fyrir var á fjárlögum þessa árs. Þannig þarf
ríkið að ná sér í tvo milljarða fyrir utan það, sem fæst
úr lífeyrissjóðunum. Samanjagt þýðir þetta 2,6 milljarða
aukna samkeppni á lánamarkaði og háa raunvexti.
Ríkissjóður hefur um langt skeið haft forustu í að
halda uppi háum raunvöxtum með sífellt bættum til-
boðum við útgáfu skuldabréfa. Vextirnir eru nú 9% og
að auki 1%, sem felst í eignaskattsundanþágu skulda-
bréfaeigenda. Samtals borgar ríkið 10% raunvexti.
Seðlabankinn styður verðgildi ríkisbréfanna með því
að bjóða sjálfvirka innlausn þeirra gegn vægu gjaldi.
Þar með eru skírteini ríkisins orðin að hálfgerðum
bankaseðlum, sem fólk getur notað fyrirvaralaust og
samt haft mun betri ávöxtun en bankarnir bjóða því.
Hætt er við að nú gerist tvennt. í fyrsta lagi telji
ríkið sig þurfa að bjóða enn betur til að ná í eitthvað
af milljörðunum. Og í öðru lagi telji útgefendur skulda-
bréfa sig þurfa að bjóða enn betur en þeir gera nú - til
að keppa við hin gulltryggu skuldabréf ríkisins.
Ekki er einfalt fyrir ríkið að létta sér þennan róður
með því að taka mikið af fénu að láni í Seðlabankanum.
Það jafngildir í rauninni aukinni seðlaprentun og rýrir
verðgildi hverrar krónu. Þar með erum við enn komin
að hættunni á gengislækkun, bara úr annarri átt.
í öllu þessu, sem hér hefur verið rakið, gildir hin
almenna regla, að handaflsaðgerðir stjórnvalda á einu
sviði leiða óhjákvæmilega til afleiðinga á öðrum sviðum
og að þessar afleiðingar geta unnið á móti árangri
aðgerðanna-jafnvel gert ástandið verra en það var.
Þannig er engin ástæða fyrir ríkisstjórnina að sofna
á verðinum, þótt nú sé stund milli stríða. Fjármálaslag-
urinn vinnst aldrei í eitt skipti fyrir öll.
Jónas Kristjánsson
ífátækt
eða ríkidæmi
Líf flestra fellur óumflýjanlega í
skorður vanans. Reyndar finnst mér
sjálfum að mér hafi gengið illa að
festast í neti hversdagsvenjanna -
þrái þær jafnvel á stundum, þegar
ekkert í lífinu virðist lengur nagl-
fast og venjulegt. Jafnframt því að
ég berst hatrammlega gegn vanan-
um um leið og mér dettur í hug að
hann sé að gera líf mitt leiðinlegt.
Vaninn er atvinnan, heimilislífið,
skemmtamr - kannski fyrst og
fremst hugarfar og hugsanir sem
stangast þó í það endalausa á.
Fæstir eru heilsteyptir í hugsun,
fæstir lifa í samræmi við kenningu
eða heimspeki, jafnvel þótt við höld-
um því fram að sú sé einmitt reynd-
in.
í raun og veru miðast allt líf
nútímamannsins við kaup og sölu.
Jafnvel einfaldar hugmyndir þarf
að selja á markaðstorgi fjölmiðlun-
arinnar. Við erum ofurseld pening-
um - að minnsta kosti hér á Vest-
urlöndum - og höfum verið það sl.
tvær aldir.
Að eignastglingrið
Peningar. Mat á fjármurium.
Endalaus samanburðarfræði sem
skortur á peningum veldur. Trúlega
snýst líf fæstra um það að „lifa“,
heldur um það að „komast yfir“
hluti, eignast eitthvað sem almennt
er talið nauðsynlegt eða að minnsta
kosti fúllkomlega sjálfsagt. Þetta
með að „komast yfir“ og eiga til
hnífs og skeiðar, eiga fyrir salti út
á grautinn, o.s.frv., gildir að
minnsta kosti um þau okkar sem
ekki fæddust rík eða græddist fé
fyrir einhverja tilviljun.
í allri okkar peningjahyggju hefur
margur tamið sér að líta auðmagnið
homauga og jafnvel sem uppsprettu
alls ills.
Peningar ekki af hinu illa
En peningar, auður og gróði eru
ekki af hinu illa. Ekki í sjálfú sér.
„Fátæktin er versti glæpurinrí1
stendur á góðum stað. Það sem illt
er og afleitt í sambandi við auð er
aðeins misskipting hans. Ríkt fólk,
sem lifir i sínu ríkidæmi umkringt
fátæklingum, verður sjálfkrafa að
sekum mönnum.
Fátæktin er óþolandi ástand.
Raunveruleg fátækt. Hún er meðal
annars óþolandi vegna þess að hún
steypir okkur í sama mót. Ríki-
dæmið gerir okkur kleift að vera
öðruvísi - að rækta okkur sjálf og
hefj a okkur yfir múginn. Þess vegna
viljum við öll verða rík. Við viljum
vera öðruvísi.
Áhugi á jöfnuði hverfur
Hinir ríku vilja ekkert fremur en
viðhalda ríkidæmi sínu. En það
merkilega gerist í þjóðfélaginu -
þegar jöfnuður hefur orðið og flestir
eiga til hnífs og skeiðar, þá minnkar
almennur áhugi á að viðhalda jöfn-
í talfæri
Gunnar Gunnarsson
uði og réttlæti. Allt í einu kæra
menn sig ekki um að standa vörð
um þann rétt sem barist var fyrir.
Það spretta í staðinn upp hug-
myndir um nauðsyn þess að hver
og einn passi sjálfan sig; og í þeirri
baráttu verða flestir undir.
Þar sem þjóðfélagsauðinum er
misskipt mæta þeir ríku öfund og
hatri. Samt vilja þeir fátæku í því
þjóðfélagi líkjast þeim. I okkar þjóð-
félagi er fátækur maður eiginlega
ríkur, ríkur maður sem er þó alls
ekki ríkur. Innri mótsetningar
mannanna færast yfir á þjóðfélagið,
sem verður tvístígandi og ráðvillt;
tvískinnungsháttur okkar birtist oft
í viðhorfum okkar til tekjujöfnunar:
við viljum ekki sjá spretta upp fá-
tækrahverfi hér á íslandi. Við setj-
um á stofn félagsmálastofnanir til
að þeir sem undir lenda fái þó skyrtu
á kroppinn og graut á diskinn. Við
réttum þeim sem undir hafa lent í
bili örlítinn styrk, en tökum fram
um leið að alls ekki megi kaupa
neitt ullabjakk og óþarfa fyrir
styrkinn okkar. („Ekki dettur mér
í hug að bótmæla fátæktamótum
þeim sem þar bar á góma, en þorir
virkilega enginn nema ég að segja
það að þær séu til komnar svo fjár-
styrkurinn fari ekki til áfengis-
kaupa?“ - Magnús Bjarnfreðsson í.
DV-kjallara 3.apríl sl.)
Við setjum styrkþeganum skilyrði
- stimplum hann um leið því að
örlæti okkar eru takmörk sett; ekki
satt.
Vel að vinningi komin
Þegar harðnar í ári eflast happ-
drættin og getraunirnar. Trúlega
vegna þess að í raun veita þessi
fyrirbæri okkur ódýra skemmtun
og spennu í líf okkar. En einnig
vegna þess að stöku vinningur,
vinningur sem getið er um á prenti,
óvænt gróðalind, er nokkurs konar
vöm hins ríka gegn öfund þess fá-
tæka. Og við kunnum ótal sögur
af því hvemig sumir bræður okkar
og systur hófust upp úr fátæktar-
basli til heiðarlegs ríkidæmis og
betra lífs.
I miðju hversdagslífsins erum við
svo einnig á valdi endalauss tví-
skinnungs. Við felum hátekju-
mönnum að semja um laun til þeirra
lægst launuðu. Og það er helber
dónaskapur að hafa á þessu orð -
benda á ósamræmi þess að félag
tuttuguþúsundkrónamanna ráði sér
einn hundraðogfimmtíuþúsund-
krónamann til að segja sér hvemig
á að komast af á lægstu laununum.
Hvaðan kemur lífsgleðin?
Peningar. Við viljum eignast þá
til að kaupa þetta dót sem í raun
og vem ætti að vera ókeypis:
menntun, ferðalög, aðbúnaður. Við
viljum fæst lifa þessu eina lífi upp
á þau bíti að öðlast aldrei skilning
á því sem gerist í okkar heimi. Við
viljum sjá sjálf, kanna, ferðast,
verða fullgildir meðlimir í samfélagi
upplýstra. Fátæktin sviptir fólk
þessum forsendum, fátækt fólk er
ekki bara hungrað og klæðlítið,
sljótt af eintóna fátækt lífsins: það
er andlega svelt og rænt þeim
möguleika að geta verið uppréttur,
forvitinn maður sem fylgist með í
iðu heimsins. Fátækur maður hefur
engan möguleika á að verða eins
og við öll viljum í raun og veru
verða.
Fátækt fólk, eða kannski ætti
maður heldur að tala um peninga-
laust fólk, eða úrræðalaust fólk -
það öfundast út í þá ríku. En þolir
þá samt nokkuð bærilega, vegna
þess að þeir eru fordæmi: svona vil
ég vera, svona vil ég búa, svona
ætla ég að verða; einhvem tíma.
Og flestir fátækir þola mönnum
ríkidæmi hafi þeir unnið fyrir því
um eigin daga, hafi þeir krækt í
ríkidæmi sitt í samræmi við lög og
reglur þjóðfélagsins; en ætli flestir
líti ekki erft ríkidæmi hornauga.
Við erum öll fjárhættuspilarar - og
finnst næsta skítt að náunginn á
það til að standa upp frá borðinu í
miðju spili, vegna þess að hann er
í gróða. Og við erum jafnan til í að
vera sáttfús, uppfull af einhverri
speki um að „ekki geta allir grætt“,
einhverjir „verða að tapa“ - værí
reyndar fróðlegt að frétta hvaðan
sú speki er ættuð.
Mergurinn málsins er víst sá, að
einhverju sinni hélt mannfólkið að
hver væri sinnar gæfu smiður og
að hver og einn byggi sjálfur til
lífsgleði sína. Nú virðumst við trúa
því að hver og einn verði að borga
fyrir lífsgleðina, lífsskilyrðin. Við
virðumst trúa því nú orðið að blóm
vaxi ekki í görðum og á engjum,
heldur í blómabúðum.