Dagblaðið Vísir - DV - 03.10.1986, Qupperneq 15

FÖSTUDAGUR 3. OKTÓBER 1986.
15
„Vímulaus æska“ - jákvæð tímamót
Sá jákvseði atburður átti sér stað
laugardaginn 21. september sl. að
víðfeðm samtök foreldra undir kjör-
orðinu vimulaus æska voru stofnuð
í Reykjavík með á níunda þúsund
stofrifélögum. Misnotkun vímugjafa
og ávanaefha hefur verið eitt af
stóru, almennu umræðuefnunum á
þessum áratug, og reyndar lengur.
Stofnun fyrmefhdra samtaka, til-
koma unglingaathvarfs á vegum
Rauða krossins, herferð Lionshreyf-
ingarinnar og árangursríkari
meðferð ánetjunarsjúkdóma en áður
þekktist eru ásamt fleiri viðbrögðum
af hálfu samfélagsins ástæða til von-
ar um að vöm sé að snúast í sókn
á því erfiða sviði sem hér um ræðir.
Svið ánetjunarsjúkdóma, lyfja- og
vímugjafamisnotkunar.
Væri hægt að snúa rás tímans við
myndu vist margir taka undir þá ósk
að slík samtök hefðu verið stofnuð
fyrir eins og áratug. Margir hafa lif-
að í þeirri von að slík vandamál festu
hér ekki rætur. Aðrir hafa fyrst og
fremst horft til ólöglegra lyfja og
ehia. Vænst, sem og raunin hefur
orðið, að löggæsla og tollgæsla gætu
stemmt þar stigu við. En ekki gert
sér grein fyrir því að lögleg efiii og
lyf, áfengi, tóbak, læknislyf ýmiss
konar, eru í miklum meirihluta með-
al ánetjunarefha.
Þó svo að hin umtöluðu ólöglegu
efni hyrfu alveg úr umferð væri
ánetjun og ánetjunarhætta samt sem
áður stórmál og meiriháttar átaks
þörf.
Sú áhersla, sem hin nýju samtök
setja á ábyrgð og hlutverk foreldra,
fyrirbyggjandi fræðslu og uppeldis-
legt aðhald gagnvart ánetjunar-
hættunni, er gleðilegt mótvægi við
þá riku og oft réttlætanlegu tilhneig-
ingu að „hið opinbera" bjargi
málum.
Framgangsmátinn við undirbún-
ing, kynningu og stofriun samtak-
anna „Vímulaus æska“ bendir til
þess að hæft forystufólk sé þar ríku-
lega til staðar og að samtökin muni
geta gert góða hluti í þessum erfiðu
málum.
Tveir bæklingar
Tveir bæklingar um vímuefrú
komu út fyrir nokkru á vegum Fé-
lagsmálastofnunar og Æskulýðsráðs
Reykjavíkur. Annar bæklingurinn
er ætlaður foreldrum en hinn ungl-
ingum. Að innihaldi eru þeir svipaðir
nema hvað málfar og framsetningu
varðar. f þeim efrium er kynslóðabi-
lið tekið til greina. Tiltölulega lítið
virðist hafa farið fyrir þessum bækl-
ingum í vitund fólks og er því full
ástæða til þess að benda fólki á að
þeir liggja víða frammi á félagsmála-
og heilsugæslustofhunum, auk þess
sem útgefendumir myndu örugglega
senda þá þeim er óskuðu.
Þessir bæklingar hafa þann kost
að vera aðgengilega upp settir og
stuttir. Engar rökræður eru heldur
Kjallariiin
Geir Viðar
Vilhjálmsson
sálfræðingur
stuttar lýsingar á áhrifum og hættu
ávana- og fíkniefria og vimugjafa.
Tóbaki er reyndar sleppt en hér er
róandi lyíjum helgað umtalsvert
pláss. Ef til vill vottur um raunsærri
opinbera stefnu, að taka ánetjun
fólks á læknislyf ýmiss konar fastari
tökum en verið hefur. Þessir tveir
bæklingar frá Félagsmálastofhun og
Æskulýðsráði Reykjavíkur eru vel
til þess fallnir að koma af stað um-
ræðum innan fjölskyldu um vímu-
gjafa og lyfjamisnotkun.
Ráðgjöf á sviði ánetjunar geta
VfMUEFNI
HVAÐERÞAÐ?
VIMUEFNI
HVAÐERÞAÐ?
Upplýsingar ætlaðar unglingum
Upplýsingar agtla^r foreldru(Tgb*

unglingar og aðstandendur m.a.
fundið hjá áfengisdeild Landspítal-
ans, fjölskyldudeild SÁÁ og Ungl-
ingaráðgjöfinni, Garðastræti 16.
Slík ósk gæti ekki síður komið frá
unglingum en foreldrum og hvort
sem sérstök ástæða er til staðar eða
tökin ávana- og fíknilyf/ávana-
og fíkniefni festust í sessi í kjölfar
löggjafar undir því nafrii. Hér við
bættist svo hugtakið vímuefni/
vímugjafi og var þá stefiit að
samheiti sem einnig næði til áfengis
en það heyrir ekki undir ávana- og
„Markmiðið með því að brydda upp á
umræðum og beina samræðum inn á ánetj-
unarmál á ekki að vera að fá fram „niður-
stöður“ eða verða sammála. Markmiðið
væri að koma á samskiptum.“
„Þessir tveir bæklingar frá Félagsmálastofnun og Æskulýðsráði Reykjavíkur eru vel til þess fallnir að koma af
stað umræðum innan fjölskyldu um vimugjafa og lyfjamisnotkun."
ekki. Emfaldlega tímabært umræðu-
efni sem rétt er að taka fyrir.
Opnun umræðu
Það á ekki að þurfa að mikla fyrir
sér að erfitt sé að koma umræðu af
stað. Sérhver fjölskyldumeðlimur
getur, án samráðs við hina, aflað
sér eintaka af bæklingunum. Komið
þeim í umferð heima fyrir með ósk
um „að þetta verði lesið og síðan
rætt.“ Framvindan fer siðan eftir
aðstæðum ó hverju heimili. Ekki
væri ráðlegt að stefiia fólki formlega
saman. Bæði er hér um að ræða til-
finningamál sem auðveldara er að
taka upp sem tveggja manna tal.
Og eins væri það í flestum fjölskyld-
um stórmól út af fyrir sig að finna,
og koma sér saman um, tíma þar sem
fjölskyldumeðlimir gætu „allir“
komið saman til umræðna.
Markmiðið með því að brydda upp
á umræðum og beina samræðum inn
á ánetjunarmál á ekki að vera að fá
fram „niðurstöður“ eða verða sam-
mála. Markmiðið væri að koma á
samskiptum. Opna fyrir upplýsing-
arósir innan fjölskyldu um málefnið.
Fjölskyldumeðlimimir gætu þann-
ig kynnst skoðunum og reynslu-
heimi hver annars betur. Fjölskyld-
an væri betur undir það búin að taka
á vanda sem upp kynni að koma í
framtíðinni. Séu slfic vandamál til
staðar, leynt eða ljóst, getur umræða
orðið hvatning til aðgerða.
Um hugtök
Gamla hugtakið nautnalyf var að
því leyti hagstætt að það náði bæði
til tóbaks, kaffis, áfengis og misnotk-
unar læknislyfia.
Eftir að farið var að nota hugtakið
eiturlyf um misnotkun sterkra
deyfilyfja varð algengast að áfeng-
ismisnotkun gengi undir nafninu
áfengisvandamál eða ofdrykkja en
kafifi og tóbak hurfu úr vitund fólks
sem (nautna)lyf. Urðu neysluvara.
Síðan kom hippatímabilið og hug-
fíkniefnalöggjöfina og er því lög-
formlega séð ekki í hópi þeirra efna.
Enn eru þó undan samheitinu
vímuefrii undanskilin ánetjunarefh-
in tóbak og kafifi. Þau eru lögleg og
falla ekki undir ávana- og fíkniefha-
löggjöfina enda þó bæði valdi ávana
og tóbakið hjá flestum sterkri fíkn.
Á þessu sviði er íslenska þvi í
vanda stödd með samheiti. Er ástæð-
an sú að hugtökin hafa beinst að því
að lýsa áhrifum efiia/lyfja, ekki sam-
' skiptum fólks við efhi/lyf. Ekki veit
ég hver fyrst kom fram með hugtak-
ið ánetjun en einn nemenda minna
benti mér á það fyrir hálfum öðrum
áratug sem þýðingu á enska hugtak-
inu „drug dependancy".
„Drug dependancy" og hliðstæða
þess „chemical dependancy" eru
mest notuðu hugtökin nú á enskri
tungu um þetta fyrirbrigði. Hugtak-
ið er þjált í notkun. Það má nota sem
sagnorð, að ánetjast. Það getur
gefið langþráð samheiti, ánetjunar-
efni/ánetjandi efíii. Og það hefur
sína andhverfu, afnetjun, að af-
netjast. Hugtakið er hlutlaust hvað
ánetjunarefiii varðar og nær því
merking þess jafiivel fram hvort
heldur sem talað er um að ánetjast
tóbaki, áfengi, diazepami eða „kóki“.
Ennfremur nær það í yfirfærðri
merkingu vel til ánetjunar á sálfé-
lagsleg fyrirbrigði eins og að ánetjast
stjómmálaskoðun, sértrúarflokki,
tölvuleikjum eða lestri afþreyingar-
bókmennta.
Sem nýlegt hugtak i málinu veitir
hugtakið einnig frelsi frá tilfinnin-
gatengslum sem eldri hugtök hafa
áunnið sér. Til dæmis er neysla
margra á sælgæti með þeim hætti
að hugtakið ávani félli langt fiá því
marki að ná að lýsa atferlinu. Lík-
lega stæði það í fólki að leita ráða
út af súkkulaðifíkn. En einhvem
veginn virðist það hljóma fullkom-
lega eðlilega að segja: „Læknir, ég
er ánetjaður súkkulaði."
Geir Viðar Vilhjálmsson.
Misrétti
Það er allmerkilegt „réttlætið"
sem viðgengst í fjármálaráðuneyt-
inu. Menn þar segjast starfa eftir
„lögum“ en ég fæ ekki betur séð en
„lög“ sé orðið ansi loðið og teygjan-
legt hugtak. Að minnsta kosti „lög
nr. 10/1960 um söluskatt, með síðari
breytingum". Hin sorglega stað-
reynd er sú að það em starfsmenn
ráðuneytisins sem túlka lögin eftir
geðþótta sínum hveiju sinni, a.m.k.
11. tölulið 6. greinar umræddra laga.
(Undanþegin söluskatti er sala eftir-
talinna vara og verðmæta: ... 11.
Innlend dagblöð og hliðstæð blöð,
svo og tímarit, sem ekki em gefin út
í ágóðaskyni.)
Mismunun í skattlagningu
Hvaða réttlæti er í því að t.d.
Mannlíf, Nýtt líf og Spegillinn em
undanþegin söluskatti en t.d. Vikan,
Samúel og nú síðast MAD-blaðið em
skattlögð miskunnarlaust?
Manni fannst hálfnöturlegt að sjó
Þorstein Pálsson fjármálaráðherra
skýla sér ó bak við „lagasetningar"
og „fyrirrennara sína“ er við félag-
amir kröfðum hann svara um hið
ógeðfellda misrétti sem tíðkast við
skattlagningu tímarita. Það var
KjaHariim
Páll p.
Daníelsson,
útgefandi
engu líkara en hann væri bara nokk-
uð sáttur við það að sumir útgefend-
ur berðust í bökkum meðan aðrir
hefðu allt sitt á hreinu í hinni hörðu
samkeppni á tímaritamarkaðinum.
Kvaðst hann ekkert geta gert í mól-
inu og þykir þá ýmsum vald ráðherra
hafa rýmað nokkuð í minnkandi
verðbólgu.
Nú er það svo að Alþingi setur
lögin sem róðimeytunum er gert að
starfa eftir. Það er varla til of mikils
mælst að þau séu þannig úr garði
gerð að allir sitji við sama borð og
ekki sé hætta á að illa launaðir ríkis-
starfsmenn geti túlkað þau eftir
geðþótta eða pólitískri þröngsýni.
Manni hrýs hugur við því að þeir
yngri menn, sem hafist hafa til valda
innan þessara stofnana, virðast
hvorki hafa getu né vilja til að
breyta þar nokkru um.
Það er illt til þess að vita að for-
maður flokks, sem ætti og gæti tekið
til hendinni, skuli nú þegar vera
„Hvaða rétUæti er i þvi að td. Mann-
lif, Nýtt lif og Spegillinn eru undan-
þegin söluskatti en Ld. Vikan,
Samúel og nú síðast MAD-blaðið
eru skatUögö miskunnartaust.“
orðinn svo samdauna gömlu kerf-
isklíkunni að ekki er unnt að búast
við breytingum til batnaðar á næstu
misserum. Dragbítar þjóðfélagsins
munu enn um sinn hamla gegn fram-
förum á öllum sviðum þótt barátta
þeirra sé vonlaus. Meðan enn er
nokkur dugur í íslendmgum getum
við gert ráð fyrir hægfara þróun út
úr frímúrarareglunni og danska
tímabilinu sem lauk ekki með lýð-
veldisstofhuninni á Þingvöllum árið
1944. Páll P. Daníelsson.
„Manni fannst hálfhöturlegt að sjá Þor-
stein Pálson íj ármálaráðherra skýla sér
bak við „lagasetningar“ og „fyrirrennara
sína“ er við félagarnir kröfðum hann svara
um hið ógeðfellda misrétti sem tíðkast við
skattlagningu tímarita.“