Dagblaðið Vísir - DV - 02.01.1987, Blaðsíða 10

10
FÖSTUDAGUR 2. JANÚAR 1987.
Uflönd
Dátif kaupsýslumaður,
stjórnmálamaður og kannski
síðan stjórnskörungur
Sýndarmaður. íi'æðimaður og
purkunarlaus stjómmólamaður, en
hvaða orð sem pólitískir keppinaut-
ar völdu Harold MacMillan þá bar
þeim saman um að hann hefði brevtt
ásjónu Bretlands þau sjö ár sem
hann var forsætisráðherra. ..Sup-
ermac" var það hlutverkið sem hann
-jálfur naut mest, enda var það í
munni flestra landa hans ekki ein-
vörðungu útúrsnúningur úr nafni
hans og uppnefni heldur miklu frem-
ur sagt með virðingu fyrir mannin-
um og áhrifúm hans. sjálfum
allsherjargoðanum.
Tók við
á niðurlægingar-
tímum
Það var ekki hátt upplitið á Bret-
landi eftir hina misheppnuðu innrás
Breta og Frakka í Eg>-ptaland 1956
þegar MacMillan tók við stjómar-
taumunum í janúar 1957. En hann
stýrði löndum sínum upp úr niður-
fh'epsskap grotnandi heimsveldis til
meðvitundar um að framtíðin lá í
samleið með nágrönnunum í Evr-
ópu.
Feikivinsældir MacMillans dvin-
uðu með árunum þegar til kom ný
kynslóð Breta sem hafði minni mæt-
ur á efristéttarseimnum i málfari
hans og orðknappri kímni hans. Álit
hans hafði og beðið hnekki þegar sú
íhaldsstjóm, sem hann hafði veitt
forsáeti. leystist upp í niðurlægjandi
hneyksli og innbvrðis stælum. -
Heilsubrestur knúði MacMillan til
þess að segja af sér 1963, en þó ekki
b rr en hann hafði markað sér bás í
nannkynssögunni með ræðunni
frægu 1960 í þingi Suður-Afríku þar
sem hann varaði við kynþáttaað-
skilnaðinum og kvað „vinda breyt-
nga" blása um alla hina svörtu álfú.
MacMillan var í nánum kunnings-
skap við tvo Bandaríkjaforseta
(Eisenhower og Kennedy). Sagt var
að þeir hefðu margoft hringt í hann
i ráðaleit, eins og svo sem á meðan
á Kúbudeilunni stóð.
Sumt orkar tvímælis
þá gerter
Hann var forsætisráðherra á efna-
hagslegum uppgangstíma Breta, eða
eins og hann lýsti því sjálfur: „Þið
hafið aldrei hafl það svona gott.“ -
Þau ummæli vildu margir leggja
honum til yfirlætis, eins og hin þeg-
ar hann lýsti afsögnum þriggja
ráðherra úr stjóm sinni sem „smá
fjölskylduvandamóli".
Síðar áttu eftir að sækja að Mac-
Millan fyrri viðburðir sem þá vom
ekki komnir upp á yfirborðið en rit-
höfundurinn Nikolai Tolstoy greifi
átti eftir að bera honum á brýn.
Nefnilega frá þeim tíma að Mac-
Millan var sendifúlltrúi banda-
manna 1945 við Miðjarðarhafið og
útti þátt í því þúsundir kósakka og
júgóslavneskra flóttamanna voru
reknir aftur til heimalanda sinna þar
sem þeir em sagðir hafa verið myrt-
ir í hrönnum af Rússum.
1984 þáði MacMillan aðalsnafnbót
úr hendi Elísabetar Bretadrottning-
ar á níræðisafmæli sínu sem fyrsti
þiggja aldrei slíkt og hafði frábeðið
jarlinn af Stockton (kennt við kjör-
dæmi hans. Stockton-on-Tees). Þó
hafði hann löngu fyrr einsett sér að
sér að verða sleginn til riddara þegar
hann hætti í forsætisráðherraemb-
ættinu 1963 (sem þó var alsiða með
afdankaða landsfeður í veldi hennar
hátignar).
Gagnrýninn á Thatcher
Fljótlega hóf harin að nota setu
sína í lávarðadeild breska þingsins
til skeleggrar gagnrýni á stefnu
Margaretar Thatcher forsætisráð-
herra (og eftirkomanda hans í
formannssæti Ihaldsflokksins) í pen-
ingamálum. Gerði Supermac
mörgum flokksbræðrum sínum
gramt í geði þegar hann líkti þeirri
ákvörðun Thatcher-stjómarinnar
um að selja einkaframtakinu ríkis-
hlutann í ýmsum stórfyrirtækjum
við það að „selja silfurbúnað fjöl-
skyldunnar“ út af heimilinu.
Fyrirmannlegur
Jarlinn af Stokton er bamabam
skosks kotbónda. en fasið einkennd-
ist af sjálfeöryggi og tiginmennsku,
sem flestum þótti til um er honum
kynntust persónulega. Það var alla
daga á honum nokkur hofmanns-
bragur. Sem ungur bar hann jafrian
einglymi og ræktaði spjátrungslegt
yfirskegg, en þó hvarflaði aldrei að
neinum að hann væri sundurgerðar-
maður. Sem forsætisráðherra kom
hann margoft fram opinberlega í
þrjátíu ára gömlum tvíd-fötum. Það
olli uppnámi þegar MacMillan birt-
ist í heimsókn til Moskvu með
hásetta hvíta loðhúfu.
Fyrirmannleg framkoman og eins
hitt að hann lét sér aldrei bregða,
hvort sem „blítt eða strítt honum bar
til handa“, áttu sinn þátt í því að
menn uppnefndu hann í daglegu tali
ýmist Supermac eða Mac hinn æðm-
lausi. En það var vægðarlaus drif-
krafturinn í fari MacMillans sem
kom öðrum til að kalla hann „Mac
kuta“. Þetta síðasta eftir viðburðina
1962 þegar hann fyrirvaralaust vék
sjö ráðherrum úr ríkisstjóminni og
var stundum jafriað til uppgjörsins
milli brúnstakka og svartstakka
Hitlers og kallað sömuleiðis „nótt
hinna löngu hnífa“.
Særður á vígvellinum
lesandi Hómer
Maurice Harold MacMillan
fæddist 10. febrúar 1894, sonur vel
stæðs skosks forleggjara og banda-
rískrar móður, Nellie Tarleton
Belles frá Indiana. Tveim árum eftir
að hann innritaðist til náms í Ox-
ford-háskóla var hann farinn að láta
stjómmál til sín taka þótt hann var-
aðist að taka afetöðu með hægri eða
vinstri. Hann gerði hlé á náminu til
þess að berjast í heimsstyrjöldinni
fyrri.
Þrívegis særðist MacMillan á víg-
stöðvunum. Oftsinnis er sögð sú saga
af honum að einhveiju sinni hafi
sjúkraliðar komið að honum ófærum
liggjandi úti á einskismannslandi og
lesandi Hómer á grísku.
Gat aldrei
gleymt atvinnu-
leysinu
1919 hélt MacMillan til Ottawa
sem fulltrúi hertogans af Devon-
shire, sem var landstjóri Kanada, og
kvæntist hann dóttur hertogans,
lafði Dorothy Cavendish, sem and-
aðist árið 1966. Sonur þeirra,
Maurice, reis til áhrifa innan Ihalds-
flokksins. Sjálfur var MacMillan
fyrst kjörinn á þing þrítugur að aldri
í kjördæminu Stockton-on-Tees í
iðnáðarhéruðum Norður-Englands.
Kreppuárin milli styrjaldanna og
atvinnuleysið í kjördæmi hans leið
MacMillan aldrei úr minni. Og síðar
sagði hann um strangar efnahagsað-
gerðir Thatcherstjómarinnar að
hann gæti aldrei fallist á sem viðun-
andi lausnir efhahagsráð sem leiddu
af sér atvinnuleysi. - Sjálfur lét hann
sem forsætisráðherra þijá fjármála-
ráðherra víkja hvern á fætur öðrum,
fremur en láta það eftir þeim að
skera niður framlög til félagsmála.
MacMillan studdi Winston
Churchill í áskomnum um að spoma
gegn útþenslustefnu Hitlers í Evr-
ópu og fordæmingum á undanláts-
stefnu Neville Cbamberlains. Sem
ráðherra málefha N-Afríku komst
MacMillan í persónuleg kynni við
hershöfðingjana Eisenhower og de
Gaulle.
Sem húsnæðismálaráðherra í eftir-
stríðsárastjóm Churchills sýndi
MacMillan að hann var vel fær um
að koma hlutunum í verk. Efndi
hann þar gamalt kosningaloforð frá
1951 og lét byggja 300 þúsund íbúð-
arhús á ári. - Sem forsætisráðherra
jók hann fjárveitingar til félagsmála
og reyndi að örva efriahagslífið með
aðhaldslítilli stefnu í peningamálum,
enda var upphafið að efhahagsörð-
ugleikum Bretlands á áttunda
áratugnum síðar rakið til hans tíma.
Togað í spotta
að tjaldabaki
Staða hans sem forsætisráðherra
veiktist út af Profumo-hneykslinu,
þegar hermálaráðherra MacMillan-
stjómarinnar varð ber að því að
hafa logið fyrir þingheimi og deilt
rekkju vændiskonunnar Christine
Keeler með hermálaráðgjafa so-
véska sendiráðsins, Eugene Ivanov.
Þótt MacMillan stæði af sér allan
styrinn út af því máli ákvað hann
að segja af sér að læknisráði, sem
töldu beilsu hans ofboðið.
Af sjúkrabeðnum hafði MacMillan
þó hönd í bagga með því að eftirmað-
ur hans var valinn Home lávarður
en ekki R.A. Butler varaforsætisráð-
herra sem verið hafði helsti keppi-
nautur MacMillans. - Upp úr
úlfaþytnum, sem fylgdi því spotta-
togi, tók íhaldsflokkurinn upp þann
háttinn að velja formenn sína með
opinni kosnlngu á landsþingum.
Maurice Harold MacMillan, eða Supermac, eins og hann jafnan var kallaður, oftast í góðu, af löndum sínum.
Umsjón: Guðmundur G. Pétursson