Dagblaðið Vísir - DV - 21.02.1987, Blaðsíða 10

52
LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 1987.
-f
Francisco Coya var óvenjufjöl-
hæfur listamaður og oft er sagt að
með honum heíjist nútímamálara-
list. Goya túlkaði þjóðarsál Spánar
af einstæðri snilld í ótrúlega fjöl-
breyttri myndgerð. Auk olíumál-
verka vann hann að gerð fjölda
ætinga og steinprentana, gerði
uppköst að listvefnaðarmyndum og
var síteiknandi blýants- og penna-
myndir.
Goya var málari einstaklings-
hyggjunnar og einþykkninnar sem
er svo rík í spænsku lundarfari og,
enginn túlkaði betur en hann hina
alræmdu spænsku bölsýni sem
dæmir manninn fallinn og útilokar
fyrirfram alla von um pólitískar,
félagslegar eða efnahagslegar úr-
bætur. Oft er sagt að tveir fyrir-
rennarar Goya, þeir E1 Grekó og
Velaskves, veiti innsýn í það sem
lyftir upp og stendur undir í
spænskri þjóðarsál en Goya full-
komni verkið með því að sýna hvað
kvelur hana og dregur niður.
I eðli sínu var Goya öfgafullur
uppreisnarseggur en hann lærði að
halda sér í skefjum til að öðlast auð
og frama. En þegar því marki var
náð kom í ljós að broddur listar
hans hafði ekki sljóvgast og marg-
ar stórbrotnustu myndir sínar
málar Goya á efri árum.
Vitneskja manna um líf og störf
Goya er mjög í brotum. Stundum
er sagt um Spánverja að þeir vilji
upplifa söguna á meðan hún er að
gerast en hafi lítinn áhuga á að
velta vöngum yfír henni eftir á.
Sagnaritun og heimildarvarðveisla
þykir ekki á háu stigi.
Litlar heimildit eru til um mótun-
arár Goya. Reyndar eru fyrstu
Goya með hertogaynjunni af Alba sem var ein fegursta og umdeildasta kona Spánar á dögum Goya.
Bayeusar, sem síðar varð kona
hans.
Goya undi sér vel hjá Bayeu en
undir lokin fór hann að finna til
óþols. Hann hélt því í námsferðalag
til Ítalíu til að svala ævintýralöng-
un sinni og víkka listræna sýn sína.
Um Ítalíuferð Goya er fátt eitt vit-
að með vissu en sögusagnirnar eru
því fleiri. Ein sagan segir að Goya
hafi haft ofan af fyrir sér sem fim-
leikatrúður á torgum úti, önnur að
honum hafi verið boðin hirðmál-
arastaða í Rússlandi. Þrálátust
hefur verið sagan um að hann hafi
lent í miklu klandri, orðið ást-
fanginn af nunnu og reynt að ræna
henni. Þetta mun hafa verið alvar-
legt brot í borginni heilogu og
orðið til þess að binda enda á Róm-
ardvöl Goya.
Ekki vita menn hvað er hæft í
þessum sögusögnum annað en að
þær virðast ekki hafa spillt áliti
manna á honum og snerta ekki
þróun hans sem listamanns. Á ítal-
íu hefur Goya vafalaust komist í
kynni við verk gömlu meistaranna
og þar þurfti hann ekki að styðjast
við tilsögn lélegra kennara en gat
unnið úr áhrifum umhverfisins með
eigin hætti.
Eftir Ítalíudvölina virðist Goya
endanlega hafa gefið nýklassíkina
upp á bátinn þó hann föndraði ein-
stöku sinnum við hana til að
geðjast skólafræðingum.
Goya var tuttugu og fimm ára
þegar hann sneri aftur til Spánar.
Hann hætti sér ekki í miskunn-
arlausa samkeppnina i Madrid
heldur ákvað að hefja atvinnulist-
feril sinn í heimaborginni, Sara-
gossa.
tuttugu og fimm árin i lífi hans sem
auð síða. Af verkum hans og við-
horfum seinna meir hafa menn
reynt að draga ályktanir aftur á
bak, um þá lífsreynslu sem hann
hljóti að haú. verið búinn að ganga
í gegnum.
Með því að raða saman því sem
vitað er um spænskt samfélag þessa
tíma, sögusögnum og einstaka
minningarbrotum hafa listfræðing-
ar og aðrir reynt að búa til heillega
mynd af lífi þessa mikla málara.
Ein útgáfan er framhaldsþættir
þeir sem verið er að sýna í sjón-
varpinu um þessar mundir og heita
einfaldlega „Goya“.
Bláfátæk aðalsfjölskylda
Francisco Goya fæddist 30. mars
árið 1946 í Fúendetótos, fátæku
sveitaþorpi á Norður-Spáni. Um
það eru öruggar heimildir í kirkju-
bókum. Faðir hans José Goya var
gyllari í Saragossa áður en hann
giftist Donu Graciu Lucientes,
móður Goya, sem var af lægstu
aðalsstétt sveitanna sem kallaðist
hídalgó. Einhvern tíma þegar
spænska konungdæmið vantaði fé
hafði það fundið upp á því að selja
mönnum aðalstign og þannig varð
hídalgóstéttin til. Menn gátu þá
keypt sé aðalstign fyrir ákveðna
fjárhæð og fengu í staðinn rétt til
að bæta titlinum Don fyrir framan
nafn sitt og kona þeirra Dona.
Hlutskipti þessara aðalsmanna
voru þó fjarri því að vera öfunds-
vert. Algengt var að þeir hættu að
vinna og færu að lifa á eignum sín-
um því í augum aðalsins var fátt
fyrirlitlegra en vinnan. Gilti þá
einu þó tekjur hídalgóana og lífs-
kjör yrðu lakari en áður. Þannig
virðist föður Goya einmitt farið.
Hann yfirgaf sæmilega launaða iðn
i Saragossa til að gerast bláfátækur
aðalsmaður í sveit og það þó aðals-
titillinn væri konunnar en ekki
hans.
En þar kom að fjölskyldan hélt
ekki lengur út þær efnahagslegu
þrengingar sem fylgdu aðalsmann-
stigninni. Þegar Goya var þrettán,
fjórtán ára flutti fjölskyldan aftur
til Saragossa og faðir hans tók upp
fyrri störf.
í Saragossa gekk Goya í skóla
og þó tilsögnin þar væri bæði frum-
stæð og léleg hlaut hann meiri
skólamenntun en flestir spænskir
drengir í hans aðstöðu á þessum
tíma.
í skólanum eignaðist Goya líka
náinn vin, Martin Zapater, sem
hann átti eftir að halda sambandi
við í tugi ára. Fyrir seinni tíma
áhugamenn um málaralist skipti
þó mestu að þeir félagar skrifuðust
á í nærri fjörutíu ár og varðveitti
Zapater trúlega hvern bréfsnepil
frá Goya. Þessi bréf eru í dag ein
mikilvægasta heimildin um ævi
hans.
Goya hleypir heimdragan-
um
Goya hélt áfram námi í skóla
Jesúíta í Saragossa. Yfirmaður
skólans, faðir Pignatelli, stakk upp
á því við hann að hann reyndi að
þroska teiknihæfileika sína og kom
honum í því skyni í læri hjá Lúzan
Martines málara. Hjá honum var
Goya í fjögur ár og lærði grund-
vallaratriði teiknunar.
Goya virðist snemma hafa verið
ákveðinn í því að gera málaralist-
ina að ævistarfi sínu. Kannski
skynjaði hann að málaralistin væri
tækifæri fyrir ungan mann til að
ferðast, kynnast veröldinni og
njóta lífsins. Listferill gat þannig
veitt honum frelsi og víðsýni sem
flestum Spánverjum utan höfð-
ingjastéttarinnar var neitað um.
Sautján ára gamall yfirgaf Goya
Saragossa og hélt til höfuðborgar-
innar. Þrálát þjóðsaga hermir að
Goya hafi flúið frá Saragossa, ann-
aðhvort vegna ógæfusamrar ástar
eða vegna þess að hann hafi lent
upp á kant við kirkjuyfirvöld. En
því miður hafa engar vísbendingar
fundist sem styðja þessar spenn-
andi sögur. Goya virðist einfald-
lega hafa langað að hleypa
heimdraganum og reyna fyrir sér í
Madrid.
Næstu tvö árin í lífi Goya er á
huldu. Þó er vitað að hann sótti
um námsstyrk við konunglegu San
Femandó listakademíuna en fékk
ekki. 1766 skýtur nafn Goya aftur
upp kollinum er hann tók þátt i
verðlaunasamkeppni San Fern-
andó akademíunnar. Ekki hlaut
Goya nein verðlaun að þessu sinni
en hann lærði af reynslunni. Hann
gerði sér grein fyrir því að ef hann
ætlaði sér að komast áfram i lista-
heiminum yrði hann að útvega sér
kennslu í nýklassíska stílnum sem
þá var allsráðandi og koma sér í
sambönd við áhrifaaðila.
Ástamálaklandur
Goya fór í læri til Francisco Bay-
eus sem var upprennandi meistari
og inn undir í akademíunni. Hjá
honum kynntist Goya Jósefu, systir
Hagsýnishjónaband
Goya gekk vel í Saragossa og á
skömmum tíma reis hann upp sem
einn fremsti málari héraðsins. Þeg-
ar hann taldi sig hafa náð þeim
frama og afkoma hans var orðin
nokkuð trygg stofnar hann til
hjónabands með Jósefu, systur
Bayeusar.
Tilhugalíf þeirra eða hjónaband
bar aldrei merki ástríðna heldur
hagsýnissambands. Virðist hafa
ráðið miklu að Goya taldi sig nú
hafa efni á að stofna heimili og
vafalaust hefur hann talið það
álitsauka að mægjast Bayeu sem
talinn var fremstur spænskra mál-
ara þegar hér var komið sögu.
Hjónaband Goya og Jósefu stóð
í tæp fjörutíu ár eða þar til hún
lést árið 1812. Allan þann tíma stóð
Jósefa í skugga eiginmanns síns
og er fátt um hana eða samlíf þeirra
hjóna vitað. Hún kom ekkert fram
út á við og ekki er vitað til þess
að hún hafi sýnt verkum eigin-
manns síns eða frama hans
nokkurn áhuga. Engin ummæli eða
umsagnir eru varðveittar um hana.
Hún bara var þama.
Goyahjónin eignuðust mörg
börn. Hve mörg er ekki vitað,
sennilega nálægt tuttugu, en að-
eins eitt þeirra komst á legg, sonur
sem hlaut nafnið Xavier. Drengur-
inn varð augasteinn föður síns sem