Dagblaðið Vísir - DV - 02.07.1987, Qupperneq 15

FIMMTUDAGUR 2. JÚLÍ 1987.
15
Omennmgarkapphlaup sjónvarpsins
Þegar þetta er ritað heitir mennta-
málaráðherra landsins Sverrir
Hermannsson. Hann hefur tunguna
á réttum stað. En margra mál er það
að hann sé nokkuð orðhvatur stund-
um og munu sumir halda því fram
að hann mætti oftar en hann gerir
tileinka sér hið gamla íslenska heil-
ræði er svo hljóðar: Oft má satt kyrrt
liggja. Eða hugleiða hvort réttmætar
aðfinnslur og umvandanir gætu ekki
komið að gangi þótt hófsamlega
væru orðaðar. Ég held að mestu
máli skipti að valdsmenn séu stefhu-
fastir og sjálíum sér samkvæmir. En
þó ég segi þetta skal ég hreinskilnis-
lega viðurkenna að mér þótti vænt
um tæpitungulaust tal menntamála-
ráðherrans þegar prúðbúnir góð-
borgarar landsins og menntafólk
safnaðist saman og samgladdist
ráðamönnum Ríkisútvarpsins með
að vera loksins komnir undir eigið
þak. Sú stund hefði mátt renna fyrr
upp. Líklega heftir Vestfjarða-Sverri
þótt gaman að vera í sínu virðulega
sæti þessa fáu mánuði sem hann
hefur verið þar. Hann hefur viljað
láta gott af sér leiða og oft fundið
að hógværar aðfinnslur gera lítið
gagn. Stundum þarf að skerpa rödd-
ina ef í manni á að heyrast. Opinber
umræða er að vísu ekki lognmullu-
leg á Islandi. En „Orð orð innantóm
fylla storð fölskum róm,“ sagði
Hannes Hafstein á sinni tíð. Veislu-
gestir fá nóg af slíku. Ef einhverju
á að breyta og það strax, fer oft vel
á því að vekja hneykslun, jafnvel
reiði.
Virðing fyrir mannslífum
En hvemig vill almenningur hafa
útvarp og sjónvarp? Og hefur þjóðlíf
okkar breyst til batnaðar hina síð-
ustu mannsaldra? Sá er þetta ritar
er fæddur seint á öðrum tug aldar-
innar. Þegar ég átti þess kost að
setjast á skólabekk með norrænum
jafhöldrum í öðm landi þótti mér
gaman að geta sagt frá því að þá
væri um það bil aldarfjórðungur síð-
an síðast var framið mannsmorð á
KjaUaiiim
Jón úr Vör
spólum, sem fást á hverju götuhomi
og hægt mun vera að skella á sjón-
varpsskjá með vissum tilfæringum.
Allt er þetta leyfilegt. En er þá að
undra þótt þetta frjálslyndi menn-
ingaryfirvalda okkar setji nokkum
svip á þjóðlífið og svip sinn á dagleg-
an velfamað og hamingju venjulegs
fólks? Nokkurs óróleika gætir í ræð-
um fyrirmanna um þessi efni annað
.slagið, en ristir hann djúpt?
Á meðan útvarpið, sem ég hef aldr-
ei kunnað við að kalla hljóðvarp,
var eitt um hituna, og sjónvarpið
fjarlægur draumur, var undirritaður
mikill hlustandi, var enda árum sam-
an ritstjóri útvarpsblaðs. Ég hef því
um efhi þess og flutningsmenn margt
ritað, bæði um jafnaldra, yngri menn
og öldunga, ekki síður viðurkenn-
„Dagskrárstjórnir útvarps og sjónvarps
eiga að láta menningar og listræn sjónar-
mið - eftir því sem vit og smekkur leyfir
- móta stefnu sína. Hér eiga ekki blind
peningasjónarmið að
íslandi. Þetta var rétt fyrir síðustu
heimsstyijöld. í mínum uppvexti var
borin virðing fyrir mannslífum.
Auðvitað var þá eins og nú flutt
efni um mannvig, það hefur alltaf
verið gert á íslandi. En að helsta
dægrastytting æskulýðsins og allrar
þjóðarinnar séu reyfaraleg mann-
dráp og morð og að þannig efni sé
yfirgnæfandi í dagskrám útvarps og
nýrra fjölmiðla, er nýtt fyrirbrigði
sem hlýtur að setja mark sitt á dag-
legt líf okkar. Morð og limlestingar
eru líka að verða okkar eftirlætis
skemmtiefrii. Sarna kvöldið er oft
hægt að velja á milli fjögurra til
fimm morðmynda í tveimur sjón-
varpsstöðum okkar. Ég hef að vísu
aldrei séð neitt af því sem boðið er
upp á af hinum frægu kvikmynda-
ráða.“
ingarorð en aðfinnslur. Nú finnst
mér yfirleitt vera minna en áður um
rökstudda og skynsamlega gagnrýni.
Ég tók sjónvarpinu líka fagnandi,
þessi systurtæki eiga sannarlega að
geta verið miklir menningarsjóðir. -
En reynslan er samt sú að ég hef
meir en líklegt má telja gefist upp á
að horfa og hlusta. Ég þykist líka
alla daga hafa verið frelsisvinur, en
allar góðar hugsjónir og tækni má
misnota, og það, sem kann að geta
átt við hjá stórþjóðum þar sem þjóna
þarf smekk og kröfum milljóna, get-
ur oft ekki staðist og á ekki við í
fámennu landi.
Þjóðfélag auglýsinganna
Nú hafa auðvaldssinnar, sem villa
á sér heimildir og kalla sig menn
....skal ég hreinskilnislega viðurkenna að mér þótti vænt um tæpi-
tungulaust tal menntamálaráðherrans ...“
frelsisins, farið í kapphlaup við Rík-
isútvarpið og ætla eins og það að
lifa á auglýsingum, en telja sig
óbundnari um að uppfylla menning-
arkröfur. Hér eiga stjórnmálamenn-
imir að grípa i taumana. Þeir eiga
að sfyTkja sameignarfyrirtæki þjóð-
arinnar, leyfa því að hækka afnota-
gjöldin svo að þau séu ekki lægri
en áskrift að dagblaði. Dagskrár-
stjómir útvarps og sjónvarps eiga
að láta menningar og listræn sjónar-
mið - eftir þvi sem vit og smekkur
þeirra leyfir - móta stefnu sína. Hér
eiga ekki blind peningasjónarmið að
ráða.
Það nær heldur ekki nokkmri átt
að Ríkisútvarpið sé i vinsældakapp-
hlaupi um efhi og aðra háttu við
einkastöðvar, sem ihu heilli hafa
komist á flot, og sem smekklausasti
hluti þjóðarinnar heimtar. Þó
menntaimálaráðherrann hafi ef til
vill tekið djúpt í árinni í áður-
nefndri ræðu sinni hlýt ég að taka
undir orð hans. Það er farið að verða
furðu fátt í sjónvarpinu nú um
stundir, sem ég nenni að hlusta á,
annað en fréttimar. Ég vil að hemill
verði settur á gæsalappafrelsi einka-
framtaksins á þessu sviði. Ég tel það
vera menningarhnevksli að taka
stefnu nýju stöðvanna til fyrirmynd-
ar. Þjóðfélagið á að gera Ríkisút-
varpinu fært að láta eins og það viti
ekki af neinum keppinaut.
Nú mætti halda að ég með þessum
orðum minum væri að kveða upp
dauðadóm \'fir annarri sjónvarps-
stöðinni en hefja hina til skýjanna.
Slíkt væri misskilningur. Ég er að
átelja það að menningarstofhun. sem
samkvæmt lögum á að þjóna göfugu
hlutverki. og hefur gegnt þvi. að vísu
af veikum mætti. skuli leggjast svo
lágt. til þess að halda lífi. að ganga
í öfuga átt við þá stefnu sem henni
var í upphafi mörkuð.
Jón úr Vör
Stærsta friðarhreyfingin
Skilningur og samskipti, það er
stærsta friðarhreyfingin. Þegar rætt
er um friðarhreyfingar er oft átt við
afmarkaða hópa sem rísa upp öðru
hverju þegar þeim tekst að ná at-
hygli og kalla á frið. Þetta er allt
gott og blessað, en því miður fer oft
púðrið úr þessum hópum innan
skamms tíma, því öfgamar eru of
miklar og of mikið á að gera á of
skömmum tíma. Besta lukkan í
þessu máli sem öðrum er sú sem er
sígandi, sú lukka sem byggð er hægt
upp á markvissan hátt.
Sú friðarhreyfing, sem hæst ber á
jörðinni í dag, er ferðamennskan.
Ferðamannaþjónustan er stærsti at-
vinnuvegur á jörðinni, hann veitir
flestum atvinnu í einhverri mynd
sinni og hann veltir mestum fjár-
munum, þvi allir vilja eiga frí og
eyða til þess miklum fjármunum. Þar
sem flestir vinna áttatíu til níutíu
prósent af árinu þá verða frítímarnir
það dýrmætir að menn horfa ekki
ávaht í krónurnar sem þeir eyða þá.
Aukið frelsi
Nú vaknar spumingin um það
hvar við eyðum peningunimi. Við
sem búum hér á íslandi höfum vfir-
leitt eytt peningum okkar í Vestur-
Evrópu eða í Norður-Ameríku.
Raunir er líka sú hjá allflestimi að
þetta eru aðaláfangastaðirnir og
þama dagar uppi megnið af fjár-
magninu og veitir mönmmi hagsæld
sem við ferðamannaþjónustu starfa
þar.
En við megum ekki gleyma að fjár-
magn okkar veitir einmitt öðrum
mönniun í öðrmn löndum aukið
frelsi því sá sem vinnur sér inn pen-
ing þar getur svo ferðast að vild og
eytt peningum í öðrum löndum þeim
sem honum þvkja forvitnileg og
þannig aukið skilning sinn á öðrum
þjóðum og víkkað sjóndeildarhring
sinn.
Þetta skulum við hafa hugfast í
allri friðarumræðunni að þegar þú
ferðast til dæmis með flugi og bíl um
Evrópu, kannaðu þá áður en þú
skipuleggur ferðina hversu auðvelt
er í rauninni að ferðast til nokkurra
landa sem fyrir óheppni í síðari
heimsstyrjöld lentu fyrir austan hið
svokallaða jámtjald. Þama er ósköp
venjulegt fólk með venjulegar þrár
en ferðamannagjaldeyririnn leitar
ekki þangað í miklum mæli og því
em fólki þar settar hömlur á þrár
sínar og óskir.
í svelti fáfræðinnar
Nokkuð er um ferðir til Búlgaríu
KjáUaiinn
Friðrik Brekkan
blaðafulltrúi
og Rúmeníu, en það er aðeins mikill
minnihluti sem þangað fer af öllum
ferðamannastraumnum héðan.
Nú stökkva eflaust einhverjir
„harðlínumenn" upp og segja að
maður eigi ekki að „púkka upp á
þetta lið“ fyrir „austan jámtjald".
Þetta er einmitt það sem stjórnvöld
í Sovétríkjunum hafa óskað eftir,
það er að menn snúist þannig inni
í lokuðum heimatilbúnum sjóndeild-
arhring og fordæmi eitthvað sem
þeir vita ekki um. til þess að Sovét-
menn geti haldið áfram með góðri
samvisku að halda hinum svoköll-
uðu ..austantjaldsþjóðum" í svelti
fáfræðinnar og 'ánda þær enn fastar
ríð sig.
Því miður várðist þetta allt vera
bvggt upp á grimmd og tregðulög-
máli. en við getum öll hjálpað til við
að auka skilninginn og liðka ástand-
ið í hinum heftu löndum með því að
ferðast þangað.
Vissulega kunna margir að verða
fvrir „sjokki" þegar miðað er við það
lífsmynstur sem við höfum tamið
okkur. en aðeins með auknum ferða-
lögum og skilningi þjóða á milli tekst
okkur að losa um harðlínustefnur
og minnka mun á þjóðfélagskeríúm.
Þú sem ferðast ert hlekkrn- í
stærstu friðarhreyfingunni, hafðu
það hugfast, það kostar lítið að sjá
hvort hægt er að gera smálykkju á
leið þína og kanna lendur sem for-
dómar hafa lokað þér hingað til.
Gróðinn fyrir sjálfan þig og aðra
mun verða mikill, þú munt eignast
nýtt sjónarhom og sterkar minning-
ar því þú þorðir og að þora er ávallt
fyrsta skrefið.
Friðrik Asmundsson Brekkan
„Þú sem ferðast ert hlekkur i stærstu friðarhreyfingunni, hafðu það
hugfast, það kostar litið að sjá hvort hægt er að gera smálykkju á leið
þina og kanna lendur sem fordómar hafa lokað þér hingað til.“
„Sú friðarhreyfing sem hæst ber á jörð-
inni í dag er ferðamennskan. Ferða-
mannaiðnaður er stærsti iðnaður á
jörðinni, hann veitir flestum atvinnu í
einhverri mynd og hann veltir mestum
fjármunum . .