Dagblaðið Vísir - DV - 12.04.1989, Qupperneq 15

MIÐVIKUDAGUR 12. APRÍL 1989.
15
Hvað meina
Neytendasamtökin?
Gunnlaugur Júliusson, hagfræö-
ingur Stéttarsambands bænda,
skrifaði grein í DV þann 30. mars
sl. undir yfirskriftinni „Hvaö
meina Neytendasamtökin?“. Þar
vitnar hann í rúmlega mánaöar-
gamalt viötal við undirritaðan og
fifilyröir Gunnlaugiur að þar hafi
ég „blásið í herlúðra gegn bændum
þessa lands“. Einnig sakar Gunn-
laugur mig um að ástunda „ófyrir-
leitna framsetningu".
Er Grænmetisverslun
framleiðenda lausnarorðið?
En hvað um fyrri fifilyrðingu
Gunnlaugs, um yfirvofandi stríö
Neytendasamtakanna á hendur
bændum?
Neytendasamtökin hafa að und-
anfömu leyft sér að mótmæla vax-
andi einokun, samhliða miklum
verðhækkunum á sumum land-
búnaðarafurðum, sérstaklega hef-
ur í þessu sambandi verið bent á
kjúkhnga, egg og kartöflur. Hvað
varðar kartöflur hafa samtökin
reynt að koma í veg fyrir að drög
að reglugerð um dreifingarstöðvar
á kartöflum og grænmeti yrði sett.
Nefnd skipuð af fyrrverandi land-
búnaöarráðherra og þar sem fram-
leiðendur réðu aifariö ferðinni
samdi þessi drög. Neytendasam-
tökin mótmæltu þvi m.a. að sjónar-
mið neytenda væru þama snið-
gengin með öllu og að framleið-
endasjónarmið réðu ferðinni í einu
og öllu.
Á þetta minnist Gunnlaugur ekki
einu orði í grein sinni, sem þó er
aöalatriöið í gagnrýni Neytenda-
samtakanna hvað varðar kartöfl-
ur. Það er kannski engin ástæða til
að lá honum það, því að um leið
og hugmyndir nefndarinnar um
Jóhannes Gunnarsson
formaður
Neytendasamtakanna
KjáUariim
einokunarfyrirtæki á nýjan leik.
Við teljum það heldur engan mæli-
kvarða á andstöðu viö bændur þó
að við höfnum slíku fyrirkomulagi
á dreifingu kartaflna og sem um
árið tryggði okkur ónýtu finnsku
kartöflumar. Ef Gunnlaugur telur
slíkt fyrirkomulag henta best verð-
ur þáð að vera hans skoðun.
Fullyrðing um að verið sé að
blása til orrustu gegn bændum er
því röng. Hins vegar telja Neyt-
endasamtökin sig bæði hafa rétt og
skyldu til að gagnrýna vaxandi ein-
okun samhliða miklum verðhækk-
unum á sumum landbúnaðarvör-
um. Einnig skal á þaö bent að Neyt-
endasamtökin era ein þjóðemis-
sinnuðustu samtök sinnar tegund-
ar í heimi. Þau hafa hingað til stutt
innflutningsbann á landbúnaðar-
vörum á meðan innlend gæðafram-
„Það sem skiptir máli fyrir neytendur
er að sjálfsögðu verðið út úr verslun.“
vaxandi einokun í dreifingu kart-
aflna og grænmetis vom birtar
opinberlega byrjuðu talsmenn
landbúnaðarins hver um annan
þveran að hlaupa burt frá drögun-
um, í orði að minnsta kosti. Gunn-
laugur horfir hins vegar með glýju
í augunum til Grænmetisverslunar
framleiðenda sem lausnarorðs
hvað varðar dreifingu á þessum
vömm. Við neytendur, minnugir
gallaðra og oft rándýrra kartaflna
frá Grænmetisverslun landbúnað-
arins sálugu, frábiðjum okkur slikt
leiðsla er fyrir hendi. Atburðir að
undanfömu hljóta hins vegar að
leiða til þess að farið verður að ef-
ast um réttmæti þeirrar stefnu og
hvort ástæða sé til að endurskoða
hana verði ekki lát á vaxandi ein-
okun.
Það sem skiptir máli er
endanlegt verð vörunnar
Með grein sinni birtir Gunnlaug-
ur töflu þar sem fram kemur að á
undanförnum fjórum árum hafi
verð á kartöflum til bænda hækkað
um 97%, heildsöluverð um 191% og
smásöluverð um 251,5%. Á sama
tíma hefur framfærsluvísitalan
hækkað um 88%. Segir Gunnlaug-
ur þetta sýna aö núverandi dreif-
ingarfyrirkomulag kartaflna hafi
misheppnast og grænmetisverslun
framleiðenda því væntanlega
lausnin að hans mati.
Við þetta má ýmislegt athuga. I
fyrsta lagi má benda á að Neyt-
endasamtökin sögðu frá því fyrir
nokkm að stór heildsölufyrirtæki
á kartöflum greiða ekki bændum
42,37 kr/kg eins og lög gera ráð fyr-
ir, heldur 50 kr/kg sem er ólöglegt.
Sé þetta rétt, eins og Neytendasam-
tökin telja sig hafa trausta heimild
fyrir, hefur verð til bænda hækkað
um 133% í stað 97%. í öðm lagi er
inni í hækkun á smásöluverði sölu-
skattur sem lagður var á um ára-
mót 87/88 og ef hann er tekinn út
úr er hækkunin 181% í stað 251,5%.
En vissulega vekja hækkanir á
heildsölu- og smásöluverði þessar-
ar nauðsynjavöru ugg. Það er því
fróðlegt að skoða hvaða fyrirtæki
er stærst í heildsöludreifingu á
þessari vöm og hefur þar með
mest áhrif á heildsöluverð kart-
aflna, en það er Ágæti og er það
fyrirtæki einmitt í eigu framleið-
enda sjálfra. Og þrátt fyrir að ríkið
nánast gaf því fyrirtæki húsnæðis
Grænmetisverslunar landbúnað-
arins sálugu og selur auk þess kart-
öflur á háu verði, verður þaö aö
teljast furðulegt að fyrirtæki þetta
er samt á hausnum og verður nú
að selja ofan af sér þetta húsnæöi
til að losna úr skuldum. Hvort þetta
sé vegna lélegs reksturs eða af öðr-
um orsökum þá er hér komin stór
hluti skýringarinnar á háu heild-
söluverði.
Það sem skiptir máli fyrir neyt-
endur er að sjálfsögðu verðiö út úr
verslun. Því skrifuðu neytenda-
samtökin bréf til landbúnaðarráð-
herra fyrir nokkm þar sem óskað
er eftir að verðmyndun öll á kart-
öflum og grænmeti verði könnuð
nákvæmlega. Því það er nú einu
sinni svo að þó einokun geri ekki
annað en að tryggja neytendum
hátt vöruverð þá megum við ekki
heldur treysta um of á frjálsa verð-
myndun. Þar hefur einnig átt sér
stað þróun innan sumra greina
sem er neytendum ekki mjög hag-
stæð. Þegar álagning var gefin
frjáls hér um árið féllust Neytenda-
samtökin á þessa stefnu, en þó með
því skilyrði að stjórnvöld gripu inn
í verðmyndun þar sem hún færi
úr böndum. Samtökin hafa ekki
breytt um stefnu hvað þetta varðar.
Að lokum
Eins og nefnt er í upphafi þessar-
ar greinar er undirritaður sakaður
um ófyrirleitna framsetningu.
Ástæða þessa er að Neytendasam-
tökin bentu nýlega á að á tímabil-
inu jan. 1985-jan. 1989 hafi kartöfl-
im hækkað um 339%. Á sama tíma
hækkaði heilhveitibrauð eins og
kartöflur og því sé um „ófyrirleitna
framsetningu" að ræða. En hafa
ber það sem sannara reynist og því
skal Gunnlaugi bent á að 25% sölu-
skattur er bæði á heilhveitibrauði
og kartöflum. En það er hins vegar
rétt hjá honum að á fiskhakki sé
söluskatturinn 10%.
Jóhannes Gunnarsson
Jaf nrétti í orði
„Kirkjunnar menn hafa litið barist við hlið kvenna í baráttunni fyrir
bættum kjörum ...,“ segir greinarhöf. m.a.
Konur hafa haslað sér völl á sér-
stökum framboðslistum til Alþing-
is.
Þær koma með eigin hugmyndir
sem oft falla ekki karlpeningi þjóð-
arinnar í geð.
íslenskar konur og hjú fengu
kosningarétt árið 1915 eftir mikla
baráttu og var miðað við 40 ára
aldurstakmark.
Hvers vegna var karlmönnum
meinilla við það að mæður þeirra,
systur, frænkur, dætur og barna-
börn heföu sama rétt og þeir í lýð-
ræðisríki okkar?
Hvers vegna þótti og þykir karl-
mönnum ekkert athugavert við það
aö konur hefðu lægri laun en þeir,
jafnvel fyrir sömu vinnuna?
Hvers vegna þykir skrýtið þegar
konur bera sig eftir björginni með
sérhstum, en þegar karlar em einir
á framboðslista þykir slíkt eðhleg-
ur hlutur?
Jafnrétti
Jafnrétti og mannréttindi eru
boðuð með fjálgum huga í lýðræð-
isríkjum.
Staðreyndin er sú að konur hafa
þurft að berjast fyrir sínum mann-
réttindum og jafnrétti.
Kirkjunnar menn hafa htið barist
við hhð kvenna í baráttunni fyrir
bættum kjörum, launum eða rétt-
indum.
Margir stjómmálaskörungar
hafa öldum saman tahð að konur
væru best „geymdar" bak við eld-
stóna, bak við karhnn, bak við
börnin eða bak við stétt sína.
Konum er skipt niður í hópa með
sérþarfir. Konur em einstaklingar,
námsmenn, útivinnandi konur,
Kjallaiinn
Kolbrún S. Ingólfsdóttir
húsmóðir og meinatæknir
heimavinnandi konur, einstæð for-
eldri og ekkjur.
Karlmenn eru einungis karl-
menn eða í mesta lagi fyrirvinnur.
Ótti karla við fah eirdivers karla-
veldis hefur verið konum fjötur um
fót og þeir hafa haldið lýðræðisleg-
um réttindum kvenna niðri á þjóð-
þingum sínum í skjóh meirihlut-
ans.
Réttindi og laun kvenna fara eftir
þjóðfélagsstöðu þeirra, en ekki eftir
stjómarskrám, mannréttindasam-
þykktum eða jafnréttislögum þjóða
þeirra.
Launamisrétti
Sömu laun fyrir sömu vinnu á
erfitt uppdráttar, enda má enda-
laust þrátta um það hvað sé sama
vinna.
Stéttarfélögin hafa marga launa-
flokka og einkennandi er að karlar
lenda miklu oftar í hærri launastig-
um en konur.
Það er ekki sama vinna að vera
móðir með 5 börn eða fóstra með 5
böm. ■>
Þaö er ekki sama vinna að vera
matráðskona eða kokkur, sauma-
kona eða klæðskeri, hárgreiðslu-
dama eða rakari, bóndi eða bónda-
kona, skúringakona eða ræsti-
tæknir.
Fjölmenni konur innan ákveð-
innar starfsstéttar þá virðast laun-
in lækka og nægir að nefna kenn-
arastarfið svo og uppeldis- og heil-
brigðisstörf.
Karlmenn hafa lengi tahð aö kon-
ur ættu að fá lægri laun en þeir.
Það sést vel, þegar launabarátta
kvenna er skoðuð, að eiginmenn,
bræður, feður, frændur og synir,
bæði sem atvinnurekendur og
launþegar, hafa verið sama sinnis
í launamálum kvenna: laun
kvenna áttu og eiga í reynd að vera
lægri en laun karla.
Stéttarfélögin eru skipuð konum
jafnt sem körlum og í forsvari
þeirra em almennt karlar, lögin
þar em samin af körlum og verð-
mætamat á launaðri vinnu er gert
af körlum.
Hver getur sagt að viðskiptafræð-
ingur sé nauðsynlegri en hjúkr-
unarfræðingur eða aö fóstra eigi
að fá lægri laun en meindýraeyðir?
Sérréttindi
Talað er um sérréttindi konum
til handa til þess að koma á jafn-
rétti.
Jafnrétti getur aldrei byggt á for-
réttindum til ákveðins hóps í þjóð-
félaginu, því að þá er ekkert jafn-
rétti til sem slíkt.
Framboðshstar hinna hefð-
bundnu flokka voru og em enn
meitlaðir af körlum og fáar konur
em þar í efstu sætunum.
Framboðshstar byggjast oft á því
að karlarnir hafi verið kosnir áður,
vom á listanum síðast, eiga að fær-
ast upp, vom valdir í prófkjöri og
að engar konur er að finna í nám-
unda við þá nema til að hita kafii
og sleikja frímerki.
Karlar þurfa að viðurkenna aö
konur em líka menn, að dætur
þeirra eigi von á sömu réttindum
og þeir hafa fengið.
Að mæður þeirra eigi að fá sömu
eftirlaun og feður þeirra, að systur
þeirra og bræður, ömmur og afar
og barnaböm séu öh jafnrétthá og
eigi að hafa sömu möguleikana
óháð kynferði, aldri, trú eða stöðu.
Kolbrún Ingólfsdóttir
„Fjölmenni konur innan ákveðinnar
starfsstéttar þá virðast launin lækka
og nægir að nefna kennarastarfið svo
og uppeldis- og heilbrigðisstörf.“