Dagblaðið Vísir - DV - 11.08.1989, Blaðsíða 10

10
FÖSTUDAGUR 11. ÁGÚST 1989.
Utlönd
Verra en
Tsiemobyl
- vistfræöilegt stórslys 1 Miö-Asíulýðveldum Sovétríkjanna
Mið-Asíulýðveldi Sovétríkjanna
standa frammi fyrir vistfræðilegu
stórslysi sem er enn meira en
kjamorkueldamir í Tsjemobyl.
Þúsundir manna hafa látið lífið eða
örkumlast og ástandið á eftir að
versna. Þetta kemur fram í grein
sem birtist nýlega í breska blaðinu
The Financial Times.
•
Baömullin sökudólgurinn
Orsakir þessa stórslyss má draga
saman í eitt orð: baðmuil. Um ára-
raðir hefur allt of stórum skömmt-
um af áburði, skordýraeitri og lau-
feyði verið dreift yfir baðmullar-
akrana í Turkmenistan og Uzbe-
kistan. Efnin hafa seytlað inn í
vatnsból héraðsins og eitrað fyrir
tugþúsundum manna.
A sama tíma hefur miklu vatni
úr tveimur stærstu ánum verið
veittí áveituskurði. Afleiðingamar
em þær að ekki hefur borist nægi-
legt vatnsmagn í Aralvatniö og er
það á góðri leið með að þoma upp.
Vatnsborð þess hefur lækkað um
15 metra og flatarmál þess er ekki
nema helmingur á við það sem var
fyrir 30 ámm. Milljónir tonna af
salti og eiturefnum sitja eftir í jarð-
veginum sem einu sinni var á botni
vatnsins. Vindurinn ber saltið og
efnin með sér um langa vegu og
eyðileggja þau uppskera og eitra
landið á mörg hundruð kOómetra
breiðu belti allt í kringum stöðu-
vatnið. Meira að segja loftslagið
hefur breyst til hins verra.
í Karakalpak héraðinu við Aral-
vatn þjást tveir þriðju hlutar íbú-
anna af lifrarbólgu, taugaveiki eða
krabbameini í hálsi að því er sagði
í grein sem birtist í opinberu blaði
Kommúnistaflokksins í júní. Þar
sagði að 83 prósent barnanna væru
alvarlega veik. Vísindamaðurinn
Andrei Sakharov hélt þvi fram
nýlega að að meira en helmingur
barnanna sem lifðu nærri bað-
mullarekrunum í Usbekistan þjáð-
ist af lifrarsjúkdómum og að flestir
ungu maxmanna væru dæmdir
ófærir inn að gegna herþjónustu.
Sjálfsmorðum fjölgar
Ungbamadauði í Mið-Asíuríkj-
unum er allt að því fjórfalt meiri
en að meðaltali annars staðar í
Sovétríkjunum og mun vera á við
það sem gerist í vanþróuðustu ríkj-
um veraldarinnar. Embættismenn
hafa viðurkennt að ungbamadauð-
inn sé allt frá 46 af hverjum eitt
þúsund í Uzbekistan til 58 af hverj-
um eitt þúsund í Turkmenistan,
þar sem heilsufar íbúanna er hk-
lega það alversta í Sovétríkjunum.
Á sumum svæðum deyr meira en
eitt bam af hveijum tíu á fyrsta
árinu og dánartíðnin fer hækk-
andi. Mörg fæðast líka hræðilega
vansköpuð.
Aö undanfórnu hefur borið æ
meira á því að ungar konur og
stúlkur fremji sjálfsmorð með því
að hella yfir sig bensíni og kveikja
síðan í. Embættismenn hafa reynt
að skýra þetta fyrirbæri með því
að vísa í forna siði, þar sem stúlk-
um er m.a. gert að sanna meydóm
sinn fyrir hjónaband. Slíkar skýr-
ingar em ekki lengur teknar góöar
og gOdar heldur er um kennt enda-
lausu striti á baömuUarekmnum,
vannæringu, þjáningu, sjúkdóm-
um og hreinlega örvæntingu.
Ekki er það til að bæta hörmung-
ar fólksins að skortur er á sjúkra-
húsum, heOsugæslustöðvum og
Afleiðingar kjarnorkuslyssins í Tsjernobyl komast varla i hálfkvisti við eyðilegginguna sem ofnotkun eiturefna
í baðmullarframleiðslu í Sovétríkjunum hefur haft í för með sér.
Vatnið sem var. Aralvatn í Mið-Asíuhluta Sovétríkjanna er að hverfa
vegna áveituframkvæmda.
hæfu starfsfólki til að annast sjúkl-
ingana. Á meðan dregin var fjöður
yfir raunverulegt ástand í héraðinu
var ekki talin þörf fyrir aukna
þjónustu. Sérstakar læknasveitir
frá Moskvu em þó í Turkmenistan
til að beijast gegn sjúkdómunum.
Eitur, eitur
TO að gefa einhveija hugmynd
um hve landið hefur verið misnot-
að vegna baðmidlarþarfarinnar í
Moskvu er nauðsynlegt að benda á
nokkrar staðreyndir. í bók, sem
kemur út á Bretlandi í haust, segir
m.a. að í Sovétríkjunum sé að með-
altali dreift um 30 kílóum af áburði
á hvem hektara ræktaðs lands, þar
af einu tO tveimur kOóum af eitur-
efnum. Á baðmuOaruppskeruna í
Mið-Asíu er aftur á móti dreift allt
að 600 kOóum af áburði á hvem
hektara, þar af 30-50 kflóum af
eitri.
Hættulegur laufeyðir var notað-
ur á ekranum aOt fram til ársins
1987, þrátt fyrir að notkun hans
hefði verið bönnuð 1983. Sagt var
að verið væri að „klára birgðirn-
ar“. Það var ekki fyrr en eftir her-
ferð fréttaritara tímaritsins Látera-
tumaya Gazeta aö efnið var að lok-
um tekið úr umferð.
Sólin hverfur
Átta eða níu sinnum á ári þyrlast
upp mikið rykský sem æðir yfir og
skOur eftir sig flmm mOljónir
tonna af salti, sandi og ryki. Leyni-
legt blað, sem barst tíl Parísar, lýsti
því þannig: „Himinninn er huhnn
salttjaldi, sólin verður skarlats-
rauð og hverfur í saltrykið. í því
héraði þrífst ekki eitt einasta tré á
landinu. Búpeningurinn er að
hrynja niður. Fólkið er líka að
veikjast og deyja.“
BaðmuOin er mikOvæg uppskera
í Sovétríkjunum þar sem gerv-
iefnaframleiðsla er vanþróuð.
Einnig gefur haðmulhn af sér mikl-
ar gjaldeyristekjur. Rússamir
kaha hana líka „hvíta gulhð“. Nær
öh baðmulhn er send norður til
vinnslu.
Skilningur á þessu vistfræðdega
stórslysi hefur aukist fyrir tdstilh
rithöfunda og skálda sem lengi
hafa notið mikdlar virðingar í
Mið-Asíu. Þeir hafa stofnað sér-
stakan sjóð td að bjarga Aralvatni
og hefur sovéskur geimfari m.a.
stutt hann. Þá hafa yfirvöld í
Moskvu viðurkennt vandann og
komið á fót nefnd tíl að finna leiðir
tíl að koma í veg fyrir meiri eyði-
leggingu.
Stríðsleikir í Panama
Bandarískar hersveitir með fuh-
tingi þyrlna og herskipa fóra í stríðs-
leiki í gær nærri herstöð þar sem sló
í brýnu milh þeirra og panamískra
sveita daginn áður. Bandarísku
sveitimar í Panama hafa aukiö mjög
umsvif sín frá því að kosningum í
landinu í maí var aflýst. Stjómarer-
indrekar segja að með því sé verið
að þrýsta á harðstjórann Noriega um
að fara frá völdum.
Stjómvöld í Washington hafa verið
að reyna að bola Noriega frá völdum
síðan hann var ákærður fýrir eitur-
lyfjasmygl í febrúar 1988. Noriega
hefur neitað að hann hafi gert nokk-
uð rangt af sér.
George Bush forseti gaf það í skyn
í blaðaviðtah á miðvikudag að hann
kynni að hugleiöa að láta ræna Nori-
ega og færa hann fyrir rétt í Banda-
ríkjunum. Bush sagðist hafa svarið
þess eið aö halda uppi lögum lands-
ins en eiðurinn „segir mér ekkert
enddega hvemig ég eigi að fara að
því að handsama menn“.
Á heræfingunum á fimmtudag
æfðu bandarískar flugvélar sig í að
rýma ströndina við Panamaskurðinn
Kyrrahafsmegin áður en landgöngu-
hðar og hermenn gengu á land.
Fréttamenn, sem fylgdust með æf-
ingunum, sáu bandaríska hermenn
kædda sem óbreytta borgara afvopna
panamískan hermann á æfingasvæð-
inu.
Þijú þúsund stjómarandstæðingar
í Panama efndu tO mótmælagöngu
um höfuðborgina seint í gær og hróp-
uðu slagorð gegn Noriega. Mótmæl-
endur vora að minnast dauða eins
leiðtoga sinna.
Þetta var fyrsta mótmælagangan í
höfuöborginni síðan fljótlega eftir að
kosningunum í maí var aflýst þegar
stuðningsmenn Noriega vora sakað-
ir um svik og pretti. Guihermo End-
ara, frambjóðandi stjómarandstöð-
unnar til forsetaembættisins, fór fyr-
ir göngumönnum og sagði aö vilji
þeirra væri skýr, Noriega yrði að
fara. Gangan var haldin í minningu
Arnulfo Arias, fyrrum forseta lands-
ins, sem lést í Miami í gær. Hann
gegndi forsetaembættinu þrisvar en
var alltaf steypt af stóh í byltingu
hersins.
Lögreglan lét htið á sér kræla og
ekki kom til neinna óspekta.
Reuter
Bandariskir hermenn fóru í stríðsleiki í Panama í gær. Sfmamynd Reuter