Dagblaðið Vísir - DV - 16.08.1989, Síða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 16. ÁGÚST 1989.
Frjálst.óháö dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarfornnaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (1)27022-FAX: (1)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð I lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Nýr einkaskóli
Þegar einkaskólinn viö Tjörnina var stofnaður fyrir
nokkrum árum olli þaö nokkru flaörafoki. Skólinn skap-
aöi deilur meöal skólamanna og stjórnmálamanna.
Margir foreldrar voru og eru hins vegar fúsir til aö senda
börn sín í Tjarnarskóla og skólinn er ennþá starfrækt-
ur. Fyrir utan byijunarerfiðleika og minniháttar mistök
hefur þessi tilraunastarfsemi gengiö vel og nú hafa
nokkrir málsmetandi aöilar tekið höndum saman og
vilja stofna annan einkaskóla, Miðskólann, fyrir yngstu
árganga grunnskólans.
Tilgangur skólans virðist fyrst og fremst vera sá, aö
bjóöa nemendum upp á nýja möguleika í námi og skóla.
Boöið er upp á samhangandi kennslu og þar að auki
eftirht meö börnum fyrir og eftir skólatíma, sem á að
létta undir meö útivinnandi foreldrum. Áhersla er lögö
á aðstoð og ráögjöf við heimanám og markvissa kennslu
í undirstöðugreinum. Aukin áhersla er lögö á hstnám
og mikið verður lagt upp úr líkamlegu heilbrigöi og
gerir stundarskráin ráð fyrir fleiri leikfimitímum en
venja er í grunnskólunum. Skólagjöld hafa verið ákveð-
in tólf þúsund krónur á mánuði.
Hér er tvímælalaust um nýjungar að ræða að mörgu
leyti og ef kennslan sjálf verður sambærileg við það sem
annars staðar þekkist, þá er ástæða til að mæla með
þessu frumkvæði. Það er lofsvert ef áhugasamir skóla-
menn gera tilraun th að auka Qölbreytnina í fræðslu-
kerfinu og koma til móts við sérþarfir og breyttar að-
stæður í þjóðfélaginu. Grunnskólinn er steyptur í sama
mótið og kerfið er tregt til allra nýjunga, jafnvel þótt
innan þess sé bæði metnaður og vilji th að breyta th.
Skólar, sem eru sjálfstæðir í rekstri og minni í sniðum,
hafa meiri möguleika th að laga sig að aðstæðum sam-
félagsins, foreldra og barna. Það er af hinu góða þegar
unnt er að bjóða upp á valkosti í námi og ekki þarf að
sníða aha eins samkvæmt staðlaðri stundaskrá.
Fræðsluráð Reykjavíkur hefur samþykkt skólann, en
aftur á móti hefur það staðið í Svavari Gestssyni
menntamálaráðherra að samþykkja reglugerð fyrir
skólann. Stendur það helst í ráðherra að börnum sé
mismunað og hann kahar þetta yfirstéttarskóla, vegna
þess að aðeins efnaðir foreldrar hafi tök á að greiða
skólagjöldin. Einnig hafa fuhtrúar kennarsamtakanna
látið í sér heyra þar sem þeir agnúast út í skólann á
þeirri forsendu að allir nemendur eigi að hafa jafnan
rétt th náms.
Skoðanir menntamálaráðherra og kennarasamtak-
anna byggjast báðar á fordómum. Enginn glatar rétti
th náms þótt nýr einkaskóh sé stofnaður, fyrir þá sem
þangað eru sendir. Og hvað kostar dagvistun fyrir börn,
hvað kostar einkanám í hstgreinum og eru grunnskól-
amir ekki misjafnir að gæðum eftir því hvaða úrval af
kennurum fæst th starfa? Á þá ekki að banna sumum
að búa í einbýhshúsum, af því til eru þeir sem ekki
hafa efni á að kaupa sér shkan lúxus?
Kjami málsins er sá að svo ffamarlega sem grunn-
skólinn er skyldunám og ríkið uppfyllir þá kröfu sam-
félagsins að veita þá undirstöðumenntun, er ekkert því
th fyrirstöðu að leyfa einkaskóla th hhðar við sjálft
kerfið. Það léttir jafnvel undir og stuðlar að eðhlegri
samkeppni milh skóla. Það er nemendunum th góðs,
það kemur framtíðinni vel og það er öhu námi og mennt-
un hoht að veita nýjum straumum, nýjum hugmyndum
aðgang.
Ehert B. Schram
„Seiðaframleiösla óx ört hérlendis og seiðin voru flutt út til Noregs, írlands og Skotlands."
„Ekki er kyn þótl
keraldið leki“
Fréttir berast ótt og titt um erf-
iðleika í fiskeldi. Menn spyrja sig
eins og leiðarhöfundur Morgun-
blaðsins: „Er laxaævintýrið búið?“
í öllu öldurótinu gleyma menn að
athuga hvemig og af hverju staðan
kom upp. í þessari grein ætla ég
aö rifja upp nokkur aðalatriði.
Seiðaeldið
ísland hefur góðar náttúrulegar
aðstæður til seiðaeldis. Þar er um
að ræða gnægð af góðu fersku vatni
og jarðvarma, en við seiðaeldi má
nota lágvarma sem erfitt er að nýta
til annarra hluta. Meðan laxeldið
óx hvað hraðast í Noregi var gífur-
leg eftirspum eftir laxaseiðum.
Seiðaframleiðsla óx ört hérlendis
og seiðin voru flutt út til Noregs,
írlands og Skotlands.
Þessi markaður lokaðist snögg-
lega. Svo snögglega að enginn virt-
ist vara sig á því, ekki einu sinni
Norðmenn sjálfir. Sum íslensku
fyrirtækin vom með undirritaða
samninga í Noregi um seiðasölu
þegar markaðurinn lokaðist. Leyfi
þarf til útflutnings seiða eins og hf-
andi dýra. Samningar reyndust
einskis virði. Sum fiskeldisfyrir-
tækin hér höfðu stofnað sölufélag
með Norðmönnum. Þessi félög
unnu að sölu í Noregi, þ.e.a.s.
norskir starfsmenn og geröu sér
enga grein fyrir því að markaður-
inn var að lokast.
Ekki einu sinni Norömenn sjálfir.
Offramleiðsla varð í Noregi og þeir
lentu sjálfir í miklum vanda. Meira
að segja eftir á er eins og enginn
hafi séð fyrir að þetta mundi gerast
1988. Flestir bjuggust við erfiðari
markaði 1989. En hvað átti þá að
gera?
Matfiskeldi - hafbeit
Sumarið 1988 var þvi til 1 landinu
gífurlegt magn af laxaseiðum. Hér
var um veruleg verðmæti að ræða.
Eftir miklar umræður ýmissa að-
ila, þar á meðal opinberra nefnda,
komust menn að þeirri niöurstöðu
að hagkvæmast væri að ala seiðin
í sláturstærð, ella væru verðmætin
töpuð. Nokkuð gat farið í hafbeit
en annað varð að fara í matfisk-
eldi, þ.e. sjókvíar eða strandeldi.
Stjómvöld tóku þá ákvörðun að
heimila erlenda lántöku allt að 800
m.kr. til þess að unnt væri að ráö-
ast í nauðsynlegar fjárfestingar
þannig að eldið gæti fariö fram.
Stuttu síðar ákváðu stjómvöld
síðan að leggja 6% skatt á erlendar
lántökur til þess að draga úr
þenslu, reyna að hindra að menn
tækju erlend lán, þ.e.a.s. drægju
það til næsta árs.
Fiskeldismenn gátu auövitað
ekki dregið sína fjárfestingu.
Það er ekki unnt aö segja við
ólétta konu að hún megi ekki fæða
fyrr en vaggan er tilbúin. Fiskur-
inn hélt áfram að vaxa, þéttleikinn
í kerunum óx og fiskurinn yrði
verðlaus ef rýmið yrði ekki aukið.
Kjallariim
Guðmundur G.
Þórarinsson
alþingismaður
að ala seiðin í sláturstærð. Áætlað
var að útflutningsverðmæti laxins
gætu orðið 5.000 m.kr. árið 1990
þegar hann hefði náð sláturstærð,
þ.e. um 10.000 tonn. Þetta er hvorki
meira né minna en 10% af heildar-
vöruútflutningi íslendinga sem
nemur um 50.000 m.kr.
En ekkert afurðalánakerfi var til.
Deilan stóð um veð í lifandi fiski.
5.000 m.kr. útflutningsverömæti
framleiða menn ekki án afurða-
lána.
Sumir fengu engin lán. Aðrir
fengu 37,5% af tryggingaverðmæt-
um. Þetta þýðir að fyrirtæki, sem
á í sinni stöð lax í eldi fyrir 100
m.kr., fær 37,5 m.kr. í afurðalán.
Þarna vantar 50-60 m.kr. Hvar á
að taka þær? Ekki bara þaö, þetta
fyrirtæki á enn ár eftir í slátrun
og allt er á dráttarvöxtum. í þessu
Stjórnvöld heimiluðu lántöku til fjár-
festinga vegna neyðarástands, en lögðu
síðan skatt á lántökuna til þess að
draga úr mönnum að nýta hana.
Þannig heimiluöu stjómvöld lán-
töku til fjárfestinga vegna neyðar-
ástands en lögðu síðan skatt á lán-
tökuna til þess að draga úr mönn-
um að nýta hana. Vinstri höndin
veit ekki hvað sú hægri gerir.
Allt þýddi þetta að upp undir 10%
fengins láns fór í skatta. Dæmi:
fyrirtæki sem fékk 25 m.kr. lán til
framkvæmda varð í raun að greiða
2,5 m.kr. í gjöld áður en það fékk
féð í hendur, þ.e. erlendan lántöku-
skatt, lántökugjald, stimpilgjald,
þinglýsingargjald o.s.frv. Væri síð-
an ákveðið að leggja féð inn sem
eigið fé, hlutafé í fyrirtækið til þess
aö minnka skuldir, varð að greiða
ríkinu 2% sem stimpilgjöld af
hlutabréfum eða tæpa hálfa milljón
í viðbót. Þetta þýðir að af 25 m.kr.
skila sér í raun 22 m.kr., þ.e. 3 m.kr.
fara til ríkisins. Halda menn að
þetta nái nokkurri átt?
Síðan hafa fyrirtækin auðvitað
ekki fengiö þessi stofnlán þannig
að lánaðar hafa verið rúmlega 400
m.kr. af þessum 800 m.kr. sem seg-
ir sína sögu um þéttleikann í stöðv-
unum. Það mál er saga út af fyrir
sig. Kórónan er síðan sú að Alþingi
ákvað að fella erlenda lántöku-
skattinn niöur af fiskeldinu. En
fj ármálaráðherra gat ekki ákveðið
hvemig fyrr en nú í ágúst og eldis-
fyrirtæki hafa greitt 10 m.kr. í
þennan skatt eftir að hann var
felldur niður og ekki fengið endur-
greitt enn. Sjálfsagt verður endur-
greiðslan síðan án vaxta og verð-
bóta.
Hvað svo?
En það þarf rekstrarlán til þess
sambandi þurfa menn að hafa í
huga að útflutningsgreinar fá 75%
afurðalán og samkeppnislönd okk-
ar í Jaxeldi hafa öll komið upp góð-
um afurðalánakerfum.
Og enn eitt atriði. Það tekur 3 ár
að ala laxinn frá klaki til slátrun-
ar. Af þessum 37,5% afurðalánum
veröa eldisfyrirtækin að greiða
mánaðarlega vexti í þrjú ár án
tekna.
Ákveðið var að koma á Trygg-
ingasjóði fiskeldislána sem sumir
halda að sé ríkisábyrgð fyrir fisk-
eldið. Svo er þó ekki í reynd sam-
kvæmt lögunum, heldur á sjóður-
inn að bera sig og eldisfyrirtækin
bera ábyrgðina eitt fyrir öll og öll
fyrir eitt.
Þessi sjóður þarf um 12% fyrir
sitt og þó hafa bankamir ekki viljað
taka hans tryggingar gildar.
Þrautaráð var að skjóta Fram-
kvæmdasjóði á milli sem tekur • %
fyrir sitt.
Samt fæst engin afgreiðsla á
hækkuðum afurðalánum því nú
tala bankarnir um endurskoðaða
verðskrá.
Ákvöröunin um að ala seiðin var
tekin sumarið 1988. Ár er hðið og
í reynd hefur ekkert gerst í afurða-
málum.
Eldisstöðvunum er ætlaö að skila
5.000 m.kr. verðmætum án afurða-
lánakerfis.
Rök má síðan leiða að því að vext-
ir af þeim afurðalánum sem fengist
hafa séu um 30% ofan á dollara.
Ég hefi sagt að slíkan fjármagns-
kostnað beri engin grein nema eit-
urlyfjasala.
Guðmundur G. Þórarinsson