Dagblaðið Vísir - DV - 20.02.1990, Síða 14

14
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91J27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerö:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Gamalt afl með nýjan kraft
Þótt járntjaldið sé fallið í Evrópu, er spennan ekki
horfin á jaðri hins vestræna heims. Þótt kommúnisminn
hafi beygt sig fyrir skínandi birtu Mammons og Aristóte-
lesar og biðji um aðgang að vestrænu samfélagi, er jörð-
in ekki orðin að Iðavelli vestrænnar hugmyndafræði.
Gamalt og nýtt afl í heiminum er með hverju árinu
að verða fyrirferðarmeira við mörk hins vestræna
heims. Það er íslam, sem ógnaði hinni kristnu Evrópu
á miðöldum, en varð síðan að lúta í lægra haldi. Nú eru
íslamar aftur komnir á kreik og láta að sér kveða.
Nýjast í fréttum er, að íslamar í Tadzhíkístan Sovét-
ríkjanna hafa efnt til uppþota gegn stjórninni í Kreml,
gegn kristnum mönnum frá Armeníu og gegn rússneska
heimsveldinu. Þetta kemur í kjölfar uppreisnartilraun-
arinnar í Azerbajdzhan fyrir aðeins örfáum vikum.
Rauði herinn var sendur á vettvang til Bakú til að
brjóta á bak aftur uppreisnarmenn íslams, sem höfðu í
rauninni tekið völdin af kommúnistaflokknum í Az-
erbajdzhan og voru farnir að reka kristna Armena úr
landi. Eldur uppreisnarinnar kúrir enn undir niðri.
Tadzhíkar sækja sér styrk yfir landamærin til Afgan-
istan, sem Rauði herinn yfirgaf í fyrravor. Azerar sækja
sér styrk til íran, sem um nokkurra ára skeið hefur
verið í fararbroddi íslamsks andófs erkiklerka gegn
vestrænni hugmyndafræði og efnishyggju nútímans.
í Azerbajdzhan og Tadzhíkístan eru íslamar í meiri-
hluta meðal íbúanna og eru að reyna að losna við hinn
kristna eða kommúníska minnihluta, um leið og þeir
vilja komast undan erlendu valdi. Þessi barátta íslams
í Sovétríkjunum er hin sama og víða annars staðar.
Uppþotin á vestri bakka Jórdan og á Gazasvæðinu
halda áfram dag eftir dag, viku eftir viku og mánuð eft-
ir mánuð. Hinn íslamski meirihluti íbúanna er að rísa
upp gegn kúgun gyðinga, sem eru í miklum minnihluta
á þessum svæðum og beita meirihlutann mikilli hörku.
Svipað er uppi á teningnum í Líbanon, nema hvað
andstæðingurinn er kristinn og að íslömum hefur geng-
ið betur þar. Báðar fylkingar eru að vísu margklofnar,
en meginlínan hefur verið ljós áratugum saman. Þar í
landi eru það stóru trúarbrögðin, sem takast á.
í Kosovo í Júgóslavíu er íslamskur meirihluti í hálf-
gerðri styrjöld við minnihluta Serba og miðstjórnarvald
þeirra í Belgrad. Átökin gætu hæglega færzt til Bosníu,
þar sem íslamar eru öflugir. Raunar er ríkjasamband
Júgóslavíu að riða til falls um þessar mundir.
Kasmír í Indlandi er enn annað dæmi um baráttu
meirihluta íslama gegn völdum minnihlutans. Þar snýst
barátta þeirra gegn hindúasið, sem ræður ríkjum í Ind-
landi. Á síðustu vikum hafa meira en hundrað íslamar
fallið í átökum við indverskar hersyeitir.
í Afríku eru íslamar líka í stríði. í Súdan er borgara-
stríð milli íslama í norðri og kristinna svertingja í
suðri. Þannig eru hvarvetna átök á mörkum hins ísl-
amska heims, í suðri, í austri, í vestri og í norðri. Alls
staðar eru íslamar hægt og sígandi í sókn.
Lítill vafi er á, að mikið mun reyna á samskipti hins
vestræna heims við heim íslams eftir að hin innri spenna
í Evrópu hefur hraðminnkað við fall járntjaldsins. Vest-
urlandabúar verða að átta sig á, að Múhameð spámaður
er aftur mættur á vettvang eftir alda hlé.
Máttur íslams nær til hjarta Vesturlanda. Þar verður
rithöfundur að fara huldu höfðu, af því að erkiklerkar
í fjarlægu landi hafa kveðið upp yfir honum dauðadóm.
Jónas Kristjánsson
ÞRIÐJUDAGÚR 20. FEBRÚAR 1990.
Ég var að fara yfir íslenska heil-
brigðisáætlun sem nú liggur fyrir
Alþingi og er í raun afleiðing al-
þjóðlegs verkefnis sem ber yfir-
skriftina „Heilbrigði fyrir alla árið
2000“, verkefni sem Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunin setur efst og
æðst og allt er gott um að segja.
Víðfeðmi þessarar áætlunar sést
best á því að hún spannar allt frá
innra skipulagi og uppbyggingu
heilbrigðisþjónustu í þrengstu
merkingu yfir í alla þætti umhverf-
is okkar og innan þessa eru mark-
mið í heilbrigðum lífsháttum,
vinnuvemd, manneldi, slysavörn-
um og mengunarvörnum, svo eitt-
hvað sé nefnt.
Margt er þarna mætavel orðað
um markmið og að nokkru vísað
til vegar um hin ágætu áform en
eins og stundum áður þá finnst
manni að lestri loknum að þarna
sé saman komið mikið safn og gott
af fallegum og vel meintum lýsing-
ar- og nafnorðum með hinu fræga
„stefnt að“ sem meginundirleik
alls. Meginatriðið er auðvitað það
að í fiestu eða nær öllu þessu eigum
„ ... að öllu sem til forvarna má telja hefur verið til hiiðar vikið og
vart sjást þess nein merki, nema þegar bjórsamviska sumra sagði til sín
i fjárlagatölum ... “ - segir greinarhöfundur.
Forvarnir
og fjármagn
við ágæta löggjöf sem spannar
einstök málasvið og tekur af flest
tvímæli um það sem gera skal.
Þar fyrir skal ekki úr því dregið
að aldrei er góð vísa of oft kveðin
og margt er mætagott til upprifjun-
ar okkur og ekki síður alþingis-
mönnum þeim sem löggjöf setja og
lögum breyta.
Á hitt ber að líta að hugleikið
verður manni eitt frekar en annað
þegar yfir eru lesin markmið þau
er hæst ber.
Afleiðingum bundinn
Varðandi heilbrigöisþjónustu
okkar almennt er rétt til þess að
horfa að nú fer að nálgast tveggja
áratuga afmæli þeirrar ágætu og
þörfu lagasetningar er fólst í heild-
arlögum um heilbrigðisþjónustu og
sá mæti foringi og frumheiji á
margan veg, Magnús heitinn Kjart-
ansson, var í forystu fyrir.
Við lestur þessarar heilbrigðisá-
ætlunar sést glögglega að í flestu
er farið svipaða slóð með sömu
markmiðum og sú löggjöf segir til
um. Það var aðalsmerki þeirrar
löggjafar og þess anda og uppruna,
sem að baki bjó, að til forvarna og
fyrirbyggjandi aðgerða skyldi horf-
ið öllu öðru fremur svo ekki þyrfti
ævinlega öllu afli að eyða í að slást
við afleiðingar þess sem unnt hefði
verið að aftra.
Eflaust hefur okkur þokaö áfram
á veg frá 1973 en meginkostnaður
heilbrigðisþjónustu er enn í dag
afleiðingunum bundinn og margir
sem best þekkja til fullyrða að
raunverulegt fjármagn til beinna
forvamarstarfa sé af mjög skorn-
um skammti svo vart nýtist neitt
að ráði.
Aðrir sem einnig þekkja til nefna
aðrar ástæður einnig, s.s. allt yflr
í það að áhugi heilbrigðisstétta
beinist öðru fremur í átt til afleið-
inganna - og allrar meðferðar þeim
tengdum - einfaldlega af því það
sé arðbærara stéttarlega séð. Ég
var á fundi á dögunum þar sem
þetta var blákalt borið fyrir okkur
af aðilum sem við viljum gjarnan
kalla ábyrga en í raun útilokum
við svona ýkjur, enda í alvöru mjög
ámælisverðar.
Til hliðar vikið
En ástandið knýr eðlilega á
spurnir sem ekki er unnt að af-
greiða með neinu „af því bara“
þegar forvarnir allar sitja enn svo
á hakanum eftir að lög hafa svo
lengi gilt sem hafa að uppistöðu
einmitt þessar aðgerðir sem fyrir-
byggja eiga þær afleiöingar sem svo
yfirþyrmandi blasa alls staðar við.
KjaUarinn
Helgi Seljan
félagsmálafulltrúi Ö.B.Í.
Beint dæmi mér býsna hugleikið
er hægt að taka og snertir áfengis-
málavandann og ótaldar afleiðing-
ar hans yfir í manntjón, beint sem
óbeint.
Við höfum verið upptekin af með-
ferðarúrræðum, sem óneitanlega
verða að vera til staðar, en svo
upptekin þó aö öllu sem til forvarna
má telja hefur verið til hliðar vikið
og vart sjást þess nein merki, nema
þegar bjórsamviska sumra sagði til
sín í fjárlagatölum nú og í fyrra,
og var það þó ekki beysið miðaö
við það feiknaflóö sem yfir féll.
Annað sem snertir núverandi
starfsvettvang minn og varðar mig
á margan veg snýr alveg beint að
öryrkjum og þeirra kjörum.
Þar er meginmarkmið endur-
skoðun trygginganna - almanna-
trygginga í heild sinni - án þess að
um sé getið hvern tilgang skuh
hafa, sem er meginmálið.
Heildarupphæð til skipta
Endurskoðun hefur nú staðið í
u.þ.b. 25 mánuði aðeins og að því
verki eða verkleysu hefi ég vissu-
lega komið.
En meginvandinn, sem vissulega
strandar alltaf á, og það eðlilega,
er það hversu lífskjaragrunnurinn
skal í raun vera, og hvemig kjara-
jöfnunin á að fara fram. Það er
vandalítið að setja fram ærinn
óskalista um upphæðir einstakra
bótaflokka, jöfnun og hlunnindi af
margs konar tagi, en þá verður
fyrst að hafa þá heildarupphæð í
huga sem til skipta er.
Án þess að vita hvað samfélagið
vill fara með til málefnisins, svo
dýrt og viðkvæmt og víðfeðmt sem
það er, kemst maður hvorki lönd
né strönd, eins og þar stendur. Það
sama má segja um það markmið
er snertir skaðabætur til sjúklinga,
mjög umtalað mál frá síðasta þingi,
þegar Karvel Pálmason kom meö
harðfylgi í gegn lagasetningu sem
alls staðar að kalla mætir mótbyr
í kerfmu, máske - og þar mæta
grunsemdir ýmsar aftur til leiks -
máske af því að hætta er á hags-
munaárekstrum einhverra sem
óskeikula telja sig. Svo óljóst er það
markmið og þokukennt, enda af
hálfu stjórnvalda ekkert verið að-
hafst til að koma mætti brýnu máli
í gegn. Og enn finn ég sárt til sam-
ræmingarskorts þegar hin ýmsu
lög eru þó endurskoöuð.
Nú er sín hvor nefndin að endur-
skoða - annars vegar almanna-
tryggingalögin - hins vegar lög um
málefni fatlaðra, og þar er þó öðru
fremur þörf samræmingar en ekki
samruna á neinn veg s.s. sumir
hafa látið liggja að.
Enginn skilji þessi orð mín svo
að ég telji ekki mikilvægt að íslensk
heilbrigðisáætlun fái öðlast sam-
þykkt Alþingis með um margt enn
skýrara orðalagi.
Hún er af hinu góða - markmið
eru ítrekuð - orðræður kvikna á
ný um ýmis atriði - umræðan verð-
ur lifandi og fjölbreytt um farvegi
heilsugæslu og heilbrigðra lífs-
hátta. Og máske verða af öllu ein-
hverjar efndir á einn og annan veg.
Það sem hins vegar gildir ofar
öðru í mínum huga eftir lesturinn,
vitandi þau lög sem gilda, er hversu
alltof skammt við erum á vegi með
forvarnir og fyrirbyggjandi leiðir
hvarvetna á vettvangi en eyðum
óhófsfé í afleiðingamar, eins og
íjármunir spretti fagurlega á trján-
um.
Helgi Seljan
„Meginvandinn, sem vissulega strand-
ar alltaf á, og það eðlilega, er það
hversu lífskjaragrunnurinn skal í raun
vera, og hvernig kjarajöfnunin á að
fara fram.“