Dagblaðið Vísir - DV - 22.02.1990, Síða 15

FIMMTUDAGUR 22. FEBRtJAR 1990.
15
Fiskur
Þegar íslendingar voru orðnir
það vei stæðir að þeir færu aö verða
áhugasamir um að fá brúnan vel-
megunarlit á hörund sitt ferðuðust
þeir einkum til Spánar.
Oft heyrði maður þá hvernig þeir
undruðu sig yfir að sjómenn við
Miðjarðarhafið nenntu að fara á sjó
á smábátum, minni en trillum, til
að draga nokkra fiska á land. Sam-
fara undrun örlaði á talsverðu sjálf-
sáliti, þjóðarstolti og vitund um getu
sjómanna og íslensks sjávarútvegs
til veiða. Hreyknir menn sögðu:
Ja, það þýddi ekki að bjóða ís-
lenskum sjómönnum þennan reyt-
ing.
Vegna þess að í okkur fara gjarn-
an saman góðgerðarmaður, mis-
heppnaður hagfræðingur og mál-
æðismaður höfðu ferðamenn mikla
samúð með aumingja sjómönnun-
um, sem fengu í hlut aðeins örfá
síli og þeir sögðu:
Ég veit ekki hvernig aumingja
fólkið fer að lifa á jafn litlum afla.
Náttúran söm við sig
Þetta var á þeim aflatíma þegar
íslenskir sjómenn gátu enn verið
að ausa upp fiski af miðunum og
senda hann morkinn úr netunum,
eins og hverja aðra „drullu" í fiski-
mjölsverksmiðjur. Magnið í tölum
skipti höfuðmáli.
Raddir samúðar eru löngu hættar
að heyrast hjá íslenskum ferða-
mönnum, enda er fiskur að mestu
horfinn úr Miðjarðarhafinu. Nátt-
úruundur fiskstofnanna hefur ver-
ið á stööugu undanhaldi fyrir
ágangi mengunar í hafi, vegna
saurs og þvags, sápu og sólarolíu
ferðamanna.
Nú er svo komið að þeim fer stöð-
ugt fækkandi sem sækja í velmeg-
unarlitinn vegna þröngs efnahags,
meðal annars af því það er minna
um fisk en áður í norðurhöfum.
Fólk hefur varla efni á að fá vel-
KjaUariim
Guðbergur Bergsson
rithöfundur
fisk í sjó, kemur tíska „tískufröm-
uða“ upp með „alþýðuráð" sem
hafa verið notuð af þeim „sauð-
svarta" frá örófi alda.
Fegurðarsérfræðingar hafa upp-
götvað að á sumum stöðum í fjöll-
um á Tyrklandi hafa smáfiskar í
laugum verið notaðir til að éta
óhreinindin af húð manna öldum
saman. Þessi „snyrtisíli" narta í
hana, éta fituna, örva blóðstraum-
inn og tryggja mönnum eilífa
æskufegurð á skrokkinn og vissa,
eftirsótta getu.
Allt í einu urðu þessir örsmáu
fiskar næstum að plágu meðal
framsækins fins fólks á meginlandi
Evrópu: allir sem vilja vera í
tengslum við siði frá örófi alda, en
með vísindalegu nútímasniði þó,
eiga laugar með því sem ég leyfi
„Sigur okkar í ósigrinum er orðinn slík-
ur að við erum farin að flytja inn ís-
lenskan fisk, „tilbúinn“ á pönnuna, en
„tilreiddan“ 1 breskum fiskiðjuverum.“
megunarlit á húðina nema undir
sólarlömpum heima.
Talsverður samdráttur hefur orð-
ið hvað varðar tekjur af ferðamönn-
um á Spáni á síðasta ári. Afleiðing-
arnar hafa ekki látið standa á sér.
Náttúran er söm við sig, fiskinum
í Miðjarðarhafinu hefur strax vaxið
fiskur um hrygg. Vissar sílatorfur
hafa sést í sjónum nálægt ferða-
mannastöðum, ferðamönnum til
mikillar skelfngar. Þeir eru orðnir
svo vanir dauðum sjó að þeir halda
að ef fiskur sést í honum sé hann
stórhættulegur heilsu þeirra.
„Skítseiði“
En þegar óttinn er mestur við
eðlileg náttúrufyrirbæri, eins og
mér nú að kalla „skítseiði".
Ég veit ekki hvort þau eru komin
til Islands (við erum alltaf soldið á
eftir öðrum þjóðum). Mér finnst
líklegt að siðurinn berist brátt
hingað og að menn fari þá fremur
í seiðapotta en í heitu pottana.
Öfugsnúin örlög
Örlögin eru öfugsnúin en undir-
staða hagfræðinnar rökrétt. Því
var það að íslenskir og vaskir sjó-
menn vissu ekki á meðan þeir mok-
uðu upp fiskinum, fremur til að
hemja sálrænan ofstopa en það að
stunda skynsamlegar veiðar, að
fiskverð hækkar eftir því sem fisk-
um fækkar. Af þeim sökum fengu
sjómenn, með sílin sín í kænunum
Fiskimenn við Miðjarðarhatið dytta að netum sínum. - Landanum til
undrunar, og ekki frítt við að örlaði á talsverðu sjálfsáliti og þjóðarstolti.
við Miðjarðarhafið, hlutfallslega
eins mikið fyrir trog af þeim lifandi
og ferskum og íslenskir sjómenn á
stórskipum fyrir fullar lestar af
morknum netafiski.
Hitt er þó verra hvað íslenska
sjómenn og hetjur hafsins varðar:
núna eru þeir að fá álíka mikið á
stóru bátana sína og lötu suðrænu
sjómennirnir fengu áður á skekt-
um sínum.
Stóru, vel búnu skipin virðast
aðeins nota stærðina til þess að fela
skammarlegu tittina. Hins vegar fá
sjómenn núna meira fyrir reyting-
inn en landburðinn áður. Það
stafar af hræðilegum rökum hag-
fræðinnar: þá fiskum fækkar
hækkar fiskverð.
Það er ekki bara þessum lögmál-
um hagfræðinnar að þakka hvað
við fáum mikið fyrir fiskinn úr
sjónum, heldur öðru líka: hvað við
höfum tapað þorskastríðinu við
Breta á hagkvæman hátt fyrir út-
gerðina. Svo virðist sem við höfum
sérstakt lag á því að tapa öllum
stríðum án þess að vita það, löngu
á eftir að við höfum hrósað sigri.
Sigur okkar í ósigrinum er orðinn
shkur að við erum farin að flytja
inn íslenskan fisk, „tilbúinn“ á
pönnuna, en „tilreiddan“ í bresk-
um fiskiðjuverum.
Svona bítur þorskurinn í sporð
sér með séríslenskum hætti á fisk-
vegi hagfræðinnar.
Kvefuð keila
Þetta gerir samt ekkert til. Viö
munum standa okkur, þótt ekki
verði það í öðru en vitleysunni.
Fiskurinn okkar er ennþá ferskur
og nokkurn veginn með ómenguðu
fiskbragði. Það hefur ekki enn
þurft að bragðbæta hann með
„eðlilegu" bragði. Meira að segja
eldislaxinn okkar hefur ekki fengið
það lyfjabragð sem er af þeim
norska.
Kannski stendur það ekki lengi.
Fólk er smám saman farið að
gleyma hvernig nýr lax er á bragð-
ið. Finni það ekkert bragð af fúkka-
lyfjum heldur það að hann sé eitr-
aður.
Og hvers vegna skyldi fiskurinn
ekki þurfa að ganga fyrir lyflum
rétt eins og við? Er ekki allt sem
lifir meira eða minna lasið og und-
ir læknishendi?
Það ekki lengur fjarstæðukennt,
þótt hlegið hafi verið að kerling-
unni, sem svaraði stygg, þegar hún
var spurð:
Hvað fékkstu í soðið í dag?
Kvefaða keilu, svaraði hún.
Hún hefur bara verið óralangt á
undan sinni samtíð.
Guðbergur Bergsson
Hver er maðurinn?
Upphlaup á sér nú stað í íslensk-
um stjórnmálum. Mikið er rætt um
endurskoðun og sameiningu
flokka, þ.e. flokka sem starfa á
„vinstri" væng stjórnmálanna.
Alþýðubandalagið á einkar erfiða
daga, sem m.a. á rætur að rekja til
þeirra atburða sem eru að gerast í
Austur-Evrópu. En sammerkt er
öllum talsmönnum, sem nú tala
hvað hæst um sameiningu, hinn
gífurlegi ótti við fylgisaukningu
Sjálfstæðisflokksins samkvæmt
skoðanakönnunum.
Ofur skiljanlegt er að Alþýðu-
bandalagið skuli vera uggandi um
sinn hag. Hálfrar aldar „trúboð“
hefur nú runnið sitt skeið á enda -
„trúboð" sem hefur, þegar upp er
staðiö, verið byggt á sandi - blekk-
ingum og ósannindum.
Hræðslan - við dóm þjóðarinnar
- er því skiljanleg í herbúðum þess-
ara manna. En það skulu menn
hafa í huga að hugsanagangur, sem
miðast við ótta vegna eigin verka,
er ekki farsælt veganesti til fram-
tíðar.
Höfðu líkið í lestinni
Það er ekki Uðinn nema rúmur
áratugur síðan gerð var tilraun til
að sameina vinstra fólk í landinu.
Þetta átti að gera undir merkjum
Samtaka fijálslyndra og vinstri
manna. Um tíma náðu Samtökin
þó nokkrum árangri. En eins og
einhver mætur maður komst að
orði. „Þau höfðu líkið í lestinni",
simdurlyndið var fylgifiskurinn.
Nokkuð forvitnilegt er að rifja
upp hver tilgangur Samtakanna
var. í stefnuskrá segir m.a.: Sam-
tökin telja vænlegast að rækja hlut-
verk sitt með því aö beita sér fyrir
Kjallarmn
Karvel Pálmason
alþingismaður
endurnýjun íslensksflokkakerfis á
þann veg að vinstra fólk í landinu
- þeir sem aðhyUast félagshyggju,
jafnaðarstefnu og samvinnuhug-
sjón - nái samstöðu til átaka í einni
stjórnmálahreyfingu, sem verði
þess megnug að fara með stjórn
landsins í anda þessara samtvinn-
uðu grundvallarhugsjóna, gegn
valdakerfi auðhyggju og sérrétt-
inda, í sókn þjóðarinnar að félags-
legum markmiðum á leiðum þjóð-
frelsis, jafnréttis, lýðræðis og vel-
megunar.
Á öðrum stað segir svo m.a.: Sam-
tökin telja að mikilvæg forsenda
slíkrar samstöðu vinstri manna í
landinu sé nýtt gUdismat lífsgæða
og lífshamingju í samræmi við
hraðfara breytingar á lífsháttum
og menningu þjóðarinnar og ný
viðhorf í skiptum við umheiminn.
Gildir þættir í því endurmati eru
viðbrögð við vandamálum af völd-
um orkukreppu, hráefnaskorts og
auðlindaþurrðar í heiminum ann-
ars vegar og verndun umhverfis
landsmanna, eigin auðlinda, þjóð-
armenningar og þjóðfrelsis hins
vegar... í þessu nýja gildismati er
öðrum mikilvægara að þjóðin
kappkosti að notfæra sér lífsgæða-
framboð nútímans eftir lögmálum
lífsfyllingar, sem rúmi senn virð-
ingu fyrir frelsi einstaklingsins til
orða og athafna og samfélagsgæði,
þannig að þetta tvennt fari saman
í skiptum manna.
Hvað brást?
Þannig hljóðaði þessi boðskapur
sem vinstri menn ætluðu að sam-
einast um. En hvað brást? Jú, það
voru einstaklingarnir, mennirnir
sem áttu að vinna að framgangi
hugsjónanna. Fögur voru fyrir-
heitin. En þegar hópurinn var sam-
ankominn þá sýndi það sig að hann
var jafn sundurleitur og hugsast
gat. Þó svo að allir vildu „Lilju
kveðið hafa“ þá er það ekki þar
með sagt að öllum auðnist slíkt,
nema síður sé.
Því er sú skoðun sett fram hér
að þetta tal um sameiningu vinstri
manna í dag er út í hött. Það eru
nánast sömu mennirnir sem nú í
dag tala mest um sameiningu og
gerðu fyrir rúmum áratug. Því er
þessi sameiningarhugmynd dæmd
til að mistakast. Og er það í sjálfu
sér enginn þjóðarskaði.
Menn verða að fara að skilja það
að til þess að ná árangri á vett-
vangi stjórnmálanna þarf að vera
fyrir hendi ákveðið gildismat. Þjóð-
félagið sem slíkt markast af því.
Allt of margir sem kenna sig við
vinstra hugtakið hafa ekki komið
auga á þetta.
Þess vegna hefur hlutskipti
þeirra verið jafn örðugt og raun ber
vitni. Þó svo að menn skreyti sig
með nafngiftinni „vinstri maður“
þá segir það ekkert um það hver
maðurinn er. Það hefur því miður
verið of áberandi hjá þeim sem
gefa sér framangreinda nafngift að
þar hefur nánast verið um blekk-
ingarleik að ræða. Leiðarljósið hef-
ur oft á tíðum nánast verið það eitt
að hefja sjálfan sig upp í metorða-
stiganum og þá lítið farið fyrir hug-
sjónunum.
Þjóðin hefur fyrir löngu gert sér
ljósa grein fyrir þessum athöfnum
hinna svokölluðu „vinstri rnanna",
því hafa þeir jafn litla tiltrú og raun
ber vitni.
Spurt er...
I dag er ekki spurt um það hvort
einhver tiltekinn stjórnmálamaður
sé til hægri eða vinstri í litrófi
stjórnmálanna heldur: hver er
maðurinn?
Spurt er um það hvernig hann
heldur orð sín, hvernig hann um-
gengst samborgarana - þjónar
þeim. Spurt er um það hvaða gildi
það eru sem hann hefur í heiðri og
hvernig hann hlustar eftir því hvað
brennur heitast á hinum almenna
borgara. Spurt er að því hversu
mikil heilindi hggja til grundvallar
málflutningi sem viðkomandi
stjórnmálamaður boðar.
Það skyldi nú ekki vera að stærð
stjórnmálaílokka fari eftir því
hvernig þau svör hljóða sem gefin
eru við framangreindum spuming-
um.
Því er ekki úr vegi að álykta sem
svo aö öll sú umræða, sem fer fram
í þjóðfélaginu, um nýskipan á sviöi
stjórnmálanna, taki mið af því sem
um hefur verið fiallað hér að fram-
an. Gömul úrræði sameiningar
duga ekki lengur. Það verður ekki
lengur neinn mælikvarði á stjórn-
málaflokka hvort þeir kenna sig
við hægri- eða vinstrihugtök. Það
verður spurt um allt annað í nán-
ustu framtíð.
íslenskt þjóðfélag hefur tileinkað
sér ákveðin norm, - hefur ákveðið
gildismat, - því hafnar hún þeim
aðilum sem ekki gera sér grein fyr-
ir þessu. Þetta á jafnt við á sviði
stjórnmála, svo og almennt á sviði
mannlífsins.
Því er farið fram á það hér að
menn fari að tileinka sér annan
hugsanagang en verið hefur fram
til þessa. Nýir tímar beinlínis krefl-
ast þess. Karvel Pálmason
„Þjóðin hefur fyrir löngu gert sér ljósa
grein fyrir þessum athöfnum hinna
svokölluðu „vinstri manna“, því hafa
þeir jafn litla tiltrú og raun ber vitni.“