Dagblaðið Vísir - DV - 22.01.1991, Qupperneq 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 22. JANÚAR 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÚNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ÉLlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÚNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SIMI (91 >27022 - FAX: (91J27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 1,30 kr.
Ástmögur Vesturlanda
Einræðisherra Sovétríkjanna var strax metinn að
verðleikum í leiðara DV fyrir rúmum fimm árum: „Ósk-
hyggjan á Vesturlöndum kemur m. a. fram í trú sumra
á, að hinn nýi framkvæmdastjóri sovézka kommúnista-
flokksins sé mannlegri en fyrirrennarar hans.
Það er hreinn og klár misskilningur. Gorbatsjov hef-
ur sýnt. mikinn áhuga á að knýja þræla sína til meiri
afkasta ... Hann er hlynntur járnaga, mun harðskeytt-
ari en Tsjernenko og Bresnjev. Vesturlandabúar geta
ekki búizt við neinu góðu frá hans hendi.“
Þetta var sagt í leiðara DV 19. nóvember 1985. Tæp-
lega ári síðar eða 21. ágúst 1986 stóð þetta í leiðara um
einræðisherrann: „Hins vegar er marklaust að fá rit-
hönd Gorbatsjóvs undir loforð um frið og vináttu, kjarn-
orkuvopnalaus svæði og ýmsar viljayfirlýsingar.“
Nú er komið í ljós, að Gorbatsjov hefur líka svikið
nýjustu samninga um samdrátt í.herafla. Hann hefur
látið flytja 16.400 skriðdreka austur fyrir Úralfjöll til að
þurfa ekki að eyða þeim samkvæmt samkomulagi við
Vesturlönd. Og hann hefur vantalið ýmsan herbúnað.
13. janúar 1987 stóð þetta í leiðara DV um eitt afrek
Gorbatsjovs: „Fyrir mörgum árum var nokkur straum-
ur fólks úr landi, en nú hefur að' mestu verið skrúfað
fyrir hann. Stjórnvöld ofsækja þá, sem sækja um að
komast á brott, til dæmis með því að reka þá úr vinnu.“
Um afturhaldið að baki Gorbatsjovs var sagt í leiðara
19. janúar 1989: Ekki er heldur ótrúlegt, að Gorbatsjov
gefi sjálfur eftir fyrir afturhaldinu.“ Og 28. nóvember
sama ár: „Ef Gorbatsjov... tekst að halda Rauða hernum
frá valdaráni...“ Sú valdataka er nú orðin að veruleika.
9. marz 1989: „Tilraunir stjórnvalda í Sovétríkjunum
... til viðreisnar efnahags eru dæmdar til að mistakast.
Gorbatsjov og stuðningsmenn hans hefðu betur kynnt
sér málin á íslandi áður en þeir tóku upp svipaða Fram-
sóknarstefnu og íslenzkar ríkisstjórnir stunda.“
Fyrir ári var enn kvartað í leiðara DV yfir dálæti
Vesturlanda á einræðisherranum: „Merkilegt er, hve
mikla áherzlu stjórnmálaleiðtogar Vesturlanda hafa lagt
á að styðja við bakið á Gorbatsjov, eins og hann sé eina
ljósið í Sovétmyrkrinu.“ Þetta var 27. marz 1990.
„Gorbatsjov er í raun enginn lykilmaður framfara í
Sovétríkjunum. Flokksforustan hefur ráðið hann til að
bjarga því, sem bjargað verður úr gjaldþrotinu.“ Loks
var Gorbatsjov líkt í þessum leiðara við annan einræðis-
herra, sem þá var í bandarískri náð, Saddam Hussein:
„Engin ástæða er fyrir Bandaríkjastjórn að bæta
Gorbatsjov við íjölmenna hirð ógæfulegra skjólstæðinga
sinna úti í heimi. Nóg ætti að vera fyrir Bush Banda-
ríkjaforseta að vera með ráðamenn Kína, Pakistan, írak
og annan hvern bófa í Suður-Ameríku á bakinu.“
5. apríl 1990: „Opnunin í Sovétríkjunum er snögglega
horfin. Gorbatsjov er með sífelldar hótanir og ógnanir.
Fjölmiðlar í Sovétríkjunum tyggja upp eftir honum
ósómann, nákvæmlega eins og í gamla daga, áður en
Gorbatsjov fór að fitla við lýðræðiseldinn.
Snögglega hefur sannazt gömul regla, sem vestrænir
ráðamenn, einkum bandarískir, hafá ekki skilið nógu
vel. Hún er, að persónuleg sambönd koma ekki í stað
utanríkisstefnu. Sá, sem setur traust sitt á persónu í
útlöndum, verður fyrir vonbrigðum, þegar á reynir.“
Vestrænir stjórnmálamenn, gölmiðar og nóbelsnefnd
hafa hossað Gorbatsjov, þótt árum saman hafi verið
vitað, að innihaldið var allt annað en ímyndin.
Jónas Kristjánsson
Varúð, f iskeldi!
Eins og sjá mátti í DV fyrir
nokkrum dögum hafa 13 fyrirtæki
í fiskeldi orðið gjaldþrota á rúmu
ári en auk þeirra munu 4-5 fyrir-
tæki hafa hætt rekstri án gjald-
þrots. Þetta er um helmingur fisk-
eldisfyrirtækja sem hafa verið með
umtalsverða starfsemi.
Fiskeldið hefur verið umsvifa-
mikið í fjárfestingum og dýrt í
rekstri og við hrun greinarinnar
eru aö tapast milljarðar. Ég tel
verulegt áhyggjuefni nú að ávinn-
ingar greinarinnar, þekking og
reynsla og möguleikinn á því að
vinna upp aftur fjárhagslegt tjón
af henni sé að glatast.
Vöntun á ákvarðanatöku
Einhverjir hafa haldið því fram
að ein stærsta ástæða erfiðleik-
anna sé of lítið eigið fé í fyrirtækj-
unum. Sannleikurinn er sá að lík-
ast til hefur verið lagt að jafnaöi
meira eigið fé í fyrirtæki í greininni
en almennt hefur tíðkast um at-
vinnurekstur á íslandi fram að
þessu, þó það sé e.t.v. að breytast.
Annað mál er að fyrirtæki innan
greinarinnar hafa verið mjög ólík
og mjög erfitt að setja þau undir
einn hatt.
Innan greinarinnar eru fyrir-
tæki, sem hafa verið íjármögnuð
nær 100% með eigið fé, önnur litlu
og allt þar á milli. Fjárfestingar-
lánasjóðir hafa gengið hart eftir
eiginfjárframlagi á móti lánum og
mjög lágt eigið fé er því undantekn-
ing. Það hvað fyrirtækin eru ólík
að uppbyggingu, fjármögnun og
stjómun hefur háð greininni veru-
lega. Það hefur m.a. leitt til þess
að samstaða innan hennar hefur
ekki verið nægjanleg um aðbúnað
fyrir hana og áhersluatriði og um
leið hefur verið erfiðara fyrir
stjórnvöld að koma með úrlausnir
og aðgerðir sem hentuðu öllum.
Ofan á það hefur bæst óreiöa og
vitleysa í stjórn samtaka greinar-
innar en það er sérkapítuli.
Það sem ég tel að hafi fyrst og
fremst valdið því hvemig komið er
í dag er vöntun á pólitískri stefnu-
mótun þegar uppbyggingin var að
hefjast. Vöntun á ákvarðanatöku
um það að hverju yröi stefnt og
hvernig því markmiði yrði náð. Þar
hggur sökin ekki eingöngu hjá
stjómvöldum heldur fiskeldis-
mönnum líka sem hafa ekki talaö
einum rómi eöa staðið nægjanlega
saman.
Afurðalánin
Menn geta tínt til hver eftir sínu
hugarflugi hvaða atriði hafa valdið
hruninu en það sem stendur eftir
hjá fyrirtækjunum í dag er rándýr
KjaUarinn
Eyjólfur Friðgeirsson
fiskifræðingur
afbökun á afurðalánakerfi, sem
fyrirtækin og viðskiptabankarnir
sitja uppi með, og skuldir vegna
fiárfestinga og taps í rekstri sem
eru orðnar hærri en verðmæti fiár-
festinganna.
Afurðalán, t.d. fiskverkenda, em
lán veitt til birgðaöflunar, t.d. yfir
vertíð, og í lok vertíðar eru birgð-
imar seldar og lánið gert upp. Fisk-
eldisfyrirtæki, sem komið er í stöö-
ugan rekstur, er komið með fisk
sem gefur af sér ákveðinn tonna-
fiölda á ári í vöxt sem er slátrað
og selt en eftir stendur sama magn
af nýjum árgangi af fiski.
Afurðalánakerfi fiskeldis nær
yfir allar birgðir og fyrirtækin eru
því meö dýr lán á öúum birgðum
sem greiðast aldrei nema að hluta
og aldrei upp. Kostnaður við lánin
er það mikiU að allar sölutekjur
fara í að standa í skilum með þau
og ekki er króna eftir til aö reka
fyrirtækin, nema hægt sé að slátra
litlu og auka stöðugt birgðimar.
Ef illa fer og fyrirtækin verða gjald-
þrota situr bankinn uppi með
birgðir að veði fyrir lánunum þar
sem aðeins lítill hluti er söluhæfur
fiskur.
Sagt er að þriðji rekstraraðili
hótels nái því í arðbæran rekstur.
Og vissulega hafa veriö uppi hug-
myndir um að ná fiskeldinu í arð-
bæran rekstur með tilkomu nýrra
rekstraraðila. Raunin með þau fyr-
irtæki sem hafa orðið gjaldþrota
er þó sú að flest þeirra eru ekki
starfrækt og eignir þeirra hafa tæst
í sundur og glatast. Þrjú fyrirtæki
eru rekin af nýjum aðilum, sem
ekki hafa komið nálægt þessum
rekstri áður, eitt lánað undir annan
rekstur, hálft er í leigu starfandi
fiskeldisfyrirtækis og nokkur em
rekin af örvæntingarfullum veð-
höfum birgða sem bíða þess með
ærnum tilkostnaði að óseljanlegur
fiskur vaxi í sölustærð. Ekkert fyr-
irtæki hefur verið selt nýjum
rekstraraðilum.
Reynsla Japana
Ástandið er ekki gott og að
óbreyttu horfir í það að hluti þeirra
fyrirtækja sem eftir eru gefist upp.
Þau fáu fyrirtæki, sem standa vel
og verða þá eftir, koma tfi með að
búa við það að þjónusta við grein-
ina leggst að mestu af þar sem lítiö
verður eftir til að þjónusta.
Það sem hægt væri að gera núna
til þess að kippa fiskeldinu aftur í
liðinn og vinna á næstu árum upp
þaö tap sem hefur orðið af þessum
byijunarerfiöleikum er: Endur-
semja um fiárfestingarlán, endur-
skoða ýmsa kostnaðarþætti grein-
arinnar, sem ekki hefur veriö tekiö
á, t.d. raforkuverð, og síðast en
ekki síst að breyta fáránlegu af-
urðalánakerfi greinarinnar og nýta
við það rikissfiómarsamþykkt frá
því í fyrra um bústofnslán og sam-
þykkt Alþingis um ríkisábyrgð á
afurðalán til fiskeldis.
Ekki er úr vegi að ljúka þessum
hugleiðingum með því að segja frá
reynslu Japana í hafbeit sem ég las
um nýlega. Á Hokkaido hófu Jap-
anar hafbeitartilraunir með Kyrra-
hafslax um 1870. Fyrstu hundrað
árin gekk hvorki né rak, endur-
heimtur voru þaö lélegar aö greinin
barðist í bökkum en um 1970 komu
fram úrbætur í eldi og sleppingu
sem juku endurheimtur það mikið
aö nú er hafbeitin orðin mjög arö-
vænleg atvinnugrein. Japanar
segja að hvert fiárfest yen í þessari
starfsemi skih þeim 50 yenum á ári
í tekjur.
Eyjólfur Friðgeirsson.
„Sannleikurinn er sá að líkast til hefur
verið lagt að jafnaði meira eigið fé í
fyrirtæki 1 greininni en almennt hefur
tíðkast um atvinnurekstur á íslandi
fram að þessu.“