Dagblaðið Vísir - DV - 04.05.1991, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 4. MAÍ 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELiAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGOLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVÍK.SiMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð I lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Ekki einir í heiminum
Eftir íslenzku þingkosningarnar var í nokkrum jap-
önskum dagblöðum á ensku hægt að fylgjast daglega
með úrslitum og stjórnarmyndunartilraunum. Þetta var
ekki hægt í bandarísku dagblaði, sem þó er gefið út fyr-
ir fjölþjóðamarkað, International Herald Tribune.
Þetta stafar ekki af, að dagblaðið sé svo lélegt, heldur
af þröngum sjóndeildarhring Bandaríkjamanna. Þar eru
erlendar fréttir Qölþjóðafréttir og aðrar fréttir, er varða
hagsmuni Bandaríkjanna, en ekki fréttir, sem eru
bundnar við einstök lönd, svo sem kosningar á íslandi.
Þeir, sem eru staddir í Japan og hafa áhuga á evrópsk-
um íþróttum, geta fylgzt með þeim í hinum enskskrif-
uðu dagblöðum þar. Þeir geta það miklu síður í banda-
ríska alþjóðablaðinu International Herald Tribune, sem
er upptekið af amerískum hornabolta og öðru slíku.
Þessi mismunur stafar af, að Japanir líta ekki á sig
sem sjálft mannkynið, heldur íbúa eyjar út í hafi, háða
umheiminum á ýmsa vegu. Þetta gera íslendinga líka
og þess vegna eru íslenzkir fjölmiðlar fullir af erlendum
fréttum, sem hvorki varða ísland beint eða óbeint.
Af framgöngu Bandaríkjamanna í útlöndum má sjá,
að sumir þeirra eru beinlínis hneykslaðir, ef starfsfólk
í erlendum ferðaiðnaði, svo sem á flugvöllum í Japan,
getur ekki gert sig skiljanlegt á ensku. Þeir gera beinlín-
is kröfu til þess, að viðmælendur sínir tali á ensku.
Þessi sjálfsmiðjun Bandaríkjamanna veldur miklum
erfiðleikum. Fulltrúar landsins læra ekki erlend tungu-
mál og vita því minna en aðrir um hugsanir og skoðan-
ir fólks í öðrum löndum. Þess vegna misreiknar banda-
rísk utanríkisþjónusta útlendinga hvað eftir annað.
Bandaríkjaforseti og bandaríska utanríkisráðuneytið
byggðu á sínum tíma upp Saddam Hussein íraksforseta
sem mótvægi við erkiklerkana í íran. Þegar hann tap-
aði Persaflóastríðinu vildu Bandaríkjamenn ekki eiga á
hættu að Kúrdar og sjítar tækju völd í írak.
Þess vegna var 700 skriðdrekum, 1500 brynbílum og
öðrum stríðstólum sleppt úr herkví bandamanna, gegn
vilja Frakka og Breta. Þessi vopn réðu úrslitum um, að
Saddam Hussein tókst að brjóta uppreisnarmenn á bak
aftur og efna til harmleiksins á svæðum Kúrda og sjíta.
Bush Bandaríkjaforseti var um tíma sendiherra í
Kína og hefur síðan talið sér trú um, að hann hafi sér-
stakt vit á málefnum Kína. Afleiðingin er sú, að hinir
elliæru glæpamenn, sem ráða ríkjum þar í landi, njóta
beztu kjara og velvildar í viðskiptum við Bandaríkin.
Ceaucescu Rúmeníuforseti var annar vildarvinur
Bandaríkjanna og naut hinna sömu reglna um beztu
kjör í viðskiptum. Það var ekki fyrr en Rúmenar tóku
Ceaucescu af lífi, að bandarísk stjórnvöld áttuðu sig á,
hvernig fólk hugsaði í þessu fjarlæga landi.
Gorbatsjov hefur lengi verið í náðinni hjá Bandaríkja-
stjórn, þótt auðvelt sé að sjá, að hann skilur ekkert í
efnahagsmálum og hefur sama sem engan stuðning al-
mennings í Sovétríkjunum. Stjórn hans er dæmd til að
mistakast að stemma stigu við hruni Sovétríkjanna.
Bandaríkjamenn urðu að hrökklast við illan leik frá
Vietnam. Þeir urðu hka að hrökklast frá Líbanon. Nú
hefur þeim tekizt að breyta sigri bandamanna í gífurleg-
an harmleik, sem mun árum og áratugum saman varpa
miklum skugga á stjórnarferil George Bush forseta.
Slíkum vandræðum linnir ekki fyrr en Bandaríkja-
menn hætta að líta á sig sem mannkynið og byrja að
skoða sjálfa sig sem aðila að samfélagi þjóðanna.
Jónas Kristjánsson
Viðsjár í peningamálum
og heimsviðskiptum
Eftir skjótan sigur á írak og
lækkandi olíuverð í kjölfarið gáfu
hagspámenn Bandaríkjastjórnar
til kynna að þar með ætti að vera
komin helsta forsendan fyrir að
ríkjandi samdráttarskeiði í banda-
rísku hagsveiflunni linnti. Bent var
á að samdrátturinn skall á fyrir
alvöru um svipað leyti og olíuverö-
ið rauk upp og óvissa magnaðist
eftir hertöku íraka á Kúveit í fyrra-
sumar.
Hagtölur, sem birtust í síðustu
viku, hafa gert þessar vonir að
engu. Þær leiða í ljós að samdrátt-
urinn í bandarísku atvinnulífi
fyrsta fjóröung ársins hefur harðn-
að en ekki rénað. Þjóðarframleiðsl-
an hefur dregist saman um 2,8 af
hundraði og samdrátturinn segir
til sín á næstum öllum sviðum.
Neysla dregst saman hjá almenn-
ingi og ríkisútgjöld sömuleiðis.
Fjárfesting i nýbyggingum jafnt og
atvinnutækjum er á niðurleið.
ískyggilegast þykir þó að mest
hrapar sala á varanlegum neyslu-
vörum annars vegar og fjárfesting
í framleiöslutækjum hins vegar.
Þessu fylgdi að verðbólgustig
hækkaði og náði 5,5 við síðustu
mælingu. í trausti þess að sú aukn-
ing sé tímabundin hefur stjóm
Seðlabanka Bandaríkjanna ákveð-
ið að meta viðnám við samdrættin-
um meira en varúð vegna verð-
bólgu og lækkað grunnvexti um
hálfan af hundraði. Viðskiptabank-
ar voru fljótir að lækka útlánsvexti
að sama skapi.
Þessar vendingar í bandarískri
hagþróun og fjármálum komu nær
samtímis fundi fjármálaráðherra
sjö helstu iðnríkja í Washington til
að undirbúa árlegan fund leiðtoga
ríkja sinna í London í sumar. Fund-
urinn leiddi í ljós grundvallarmun
á peningamálastefnu Bandaríkj-
anna og Bretlands annars vegar og
Japans og Þýskalands hins vegar.
Fyrmefndu ríkin tvö eiga við að
stríða samdrátt í atvinnulífi og vilja
mæta honum með því að lækka
vexti. Hin ríkin tvö, sem lengi hafa
búið við mikinn greiðsluafgang og
safnað fjármagni, telja sér hins
vegar bera brýna nauðsyn til að
reka aðhaldsstefnu í peningamál-
um með háum vöxtum. Japönsk
stjómvöld vilja fyrir hvern mun
binda enda á spákaupmennsku
með lánsfjármagn áður en hún
veldur meiri skaða en þegar er orð-
inn. Þýska stjómin segist eiga fullt
í fangi með að fjármagna endur-
reisn austurhéraða landsins og lán
til ríkja Austur-Evrópu við þá íjár-
magnsmyndun sem nú á sér staö,
hvað þá heldur ef unnið væri gegn
henni meö vaxtalækkun.
Forseti bankastjórnar Seðla-
banka Þýskalands, Karl Otto Pöhl,
sem jafnan hefur það hlutverk að
segja nei við Bandaríkjamenn
þannig að þeir viti að þrýstingur
til að hafa sitt fram sé þýðingar-
laus, komst svo að orði á fundinum
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
í Washington að gmndvallaratriðið
í heimshagkerfinu sem stendur
væri að iðnvædda heiminn skorti
verulega fjármagn til að leysa þau
verkefni sem nú kalla brýnast að.
Þau em annars vegar að rétta við
efnahag ríkja Austur-Evrópu og
Sovétríkjanna það skjótt að þar
verði forðað frá öngþveiti, hins
vegar að reisa svæðið við botn
Persaflóa úr stríðsrústum. Þetta
tvennt kallar á slíkar fjárfúlgur að
þegar gætt er annarra þarfa getur
enginn viti borinn maður fariö í
grafgötur um að framundan er
„langt tímabil tiltölulega hárra
raunvaxta", sagði Pöhl.
Þetta misræmi í peningamála-
stefnu öflugustu iðnvelda verður
svo til þess að gjaldeyrismarkaöir
verða fyrir bragðið óstöðugri en
æskilegt þykir, eins og einkum hef-
ur birst í sveiflum á gengi Banda-
ríkjadollars síðustu misseri.
Sömuleiðis torveldar ágreining-
urinn um áherslur í peningamál-
um viðureignina við það verkefni
í efnahagsmálum heimsbyggðar-
innar sem hæst ber um þessar
mundir, tilraunina sem gerð er
innan vébanda Gatt, Alþjóðasam-
komulagsins um viðskipti og tolla,
að festa enn frekar í sessi fríversl-
unarstefnuna sem svo vel hefur
gefist sé litið á tímabilið frá lokum
síðari heimsstyrjaldar í heild.
í svonefndri Uruguay-umferð hjá
Gatt er leitast við að færa fríverslun
út til landbúnaðarafurða pg marg-
víslegra þjónustugreina. í síöustu
samningalotu strandaði allt á búsaf-
urðunum, þar léðu ríki Evrópu-
bandalagsins og Japan ekki máls á
þeim tilslökunum sem Bandaríkin
og aðrir stórútflytjendur landbún-
aðarafurða vildu ná fram.
Með lipurð og lagni tókst Arthur
Dunkel, framkvæmdastjóra Gatt,
að forða frá því að upp úr slitnaði
á samningafundi í vetur. Nú hefur
hann komiö því til leiöar að næsta
samningalota ætti að geta orðið
markvissari og skjótvirkari en þær
fyrri. í stað fimmtán samninga-
hópa, hvers með sitt sérsvið, koma
sjö. Dunkel verður sjálfur í forsæti
í þeim tveim hópum sem fá til með-
ferðar erflðustu viðfangsefnin,
verslun með landbúnaðarvörur
annars vegar og vefnaðarvörur
hins vegar.
Samtímis berast þær fregnir úr
herbúðum EB að þar séu á lofti
teikn um að eitthvað sé að greiðast
úr sjálfheldunni sem ríkt hefur í
framkvæmd landbúnaðarstefnu
bandalagsins. Fram til þessa hefur
hún ýtt undir óarðbæra umfram-
framleisðlu, þar sem bændur hafa
fengið styrki greidda á framleiðslu-
einingu, hvort sem hún var seljan-
leg eða ekki.
Núverandi landbúnaðarfulltrúi í
stjóm EB, írinn Ray MacSharry,
hefur beitt sér fyrir að sú breyting
verði gerð að bændur fái búsetu-
styrki til að halda við byggð þar
sem nauðsyn þykir en ekki offram-
leiðsluverðlaun. Stórbændur landa
EB, sem til þessa hafa fleytt rjóm-
ann af landbúnaðarstefnuni jafn-
framt því sem þeir leggja undir sig
jarðnæði smábænda fyrir ágóðann,
hafa fram til þessa beitt stjórn-
málaáhrifum sínum, einkum í
Frakklandi og Þýskalandi, til að
koma í veg fyrir breytingu. Nú tel-
ur MacSharry að meira að segja
þeir séu farnir að gera sér grein
fyrir að allir skaðast á hömlulausri
offramleiðslu þegar til lengdar læt-
ur.
En þá birtist nýtt Ijón á vegi Gatt.
Heimild Bandaríkjaforseta til að
gera viðskiptasamninga með þeim
hætti að þingið fái niöurstöðuna til
skjótrar samþykktar eða synjunar
en geti ekki beitt henni í neinu er
að renna út. Ef nokkur von á að
vera um áragnur hjá Gatt verður
þetta umboð að fást endurnýjað,
því eftir fyrri reynslu gerir ekkert
ríki viðskiptasamning sem Banda-
ríkjaþing getur svo umturnað eftir
sínum geðþótta.
Tillaga um framlengingu samn-
ingsumboðs til forsetans liggur fyr-
ir Bandaríkjaþingi, en afdrif henn-
ar eru alls ekki fyrirfram ráöin.
Risið hefur upp bandalag þing-
manna úr báðum flokkum, sem
vegna kjördæmahagsmuna vilja
koma í veg fyrir að Bush forseti fái
frjálsar hendur til að gera fríversl-
unarsamning við Mexíkó, og horfa
ekki í að skjóta Gatt-samning í kaf
um leiö.
Afdrif Gatt-viðræðnanna velta fyrst og fremst á afstöðu Bandaríkjanna annars vegar og Evrópubandalagsins
hins vegar. Forsetarnir Bush og Mitterrand voru léttklæddir þegar þeir ræddust síðast við á frönsku Kariba-
hafseyjunni Martinique. Símamynd Reuter