Dagblaðið Vísir - DV - 31.08.1991, Blaðsíða 15

LAypAKÐApUR ^,ApÚpT 18$.
15
Að vaða reyk viljandi
„Þú segir fólki, hversu auövelt
sé að hætta að reykja," sagði starfs-
bróðir minn í gær. Vissulega fannst
mér átak mitt gegn reykingum auð-
veldara en ég hafði búizt við. Ég
nefni það hér, vegna þess hve
miklu reykingar skipta í þjóðfélag-
inu. Lofa skal mey að morgni. Ekki
fyrr, og enn á ég nokkuð eftir til
að hafa fullan sigur.
Af hverju ættu menn að hætta
aö reykja? Við getum líklega flest
verið á einu máli um, að það borg-
ar sig ekki að reykja. Ég hafði reykt
síðan ég var 18 ára og hafði nýlokið
stúdentsprófi. Ég hef líklega byrjað
þá, svo seint miðað viö félaga mína,
til þess að verða „maður með
mönnum". Margt er nú vitað um
reykingar og hættuna af þeim, sem
við vorum grunlaus um í þá daga.
Margvíslegur ávinningur fylgir
því að hætta að reykja, meðan kost-
ir reykinga finnast naumast. Sér-
fræðingamir segja, að hafi menn
morgunhósta, hverfi hann á nokkr-
um dögum. Maturinn verður
bragöbetri, lyktarskynið næmara
og þolið vex. Þegar fólk hefur reykt,
eins og ég, um þrjá pakka á dag,
missa menn af miklu, auk þess sem
hættan á veikindum er mikil. Eftir
36 ára reykingar færði ég mig niður
í fáeinar sígarettur fyrir rúmri
viku. Þetta var stórt skref, að fara
úr 60 sígarettum á dag niöur í svo-
sem fimm. Og eftir fáa daga ætla
ég að fara niður í núll. Þessi reynsla
finnst mér lærdómsrík. Til að
halda áfram að rekja gróðann af
þvi að hætta segir einhvers staðar,
að menn fái „ókeypis fegrun“. Ekki
veitir af, en ekki býst ég við að
verða skyndilega svo ógeðslega
sætur að til vandræða horfi:
Allt yfirbragðið verður hraust-
legra og blóðrásin eðlilegri. Reyk-
ingar valda hins vegar samdrætti
í finæðakerfi húðarinnar, og jafn-
framt lækkar hitinn í húðinni.
Reykingafólk verður guggið, grátt
og gult. Þegar menn hætta, minnk-
ar þreytan. Þannig hefur reynsla
mín verið þessa viku. Væntanlega
bægja menn frá sér hættulegum
sjúkdómum ýmsum. Betra er að
hætta þótt seint sé, og ýmsir sér-
fræðingar munu enn fullyrða, að
langvarandi reykingar hafi þó
áhrif, sem aldrei eyðast að fullu.
Mér fannst fyrir nokkrum mán-
uðum, að ég hefði skömm á sjálfum
mér vegna svo mikilla reykinga.
Það er kannski seint í rassinn grip-
ið, en menn læra svo lengi sem
þeir lifa. Ég ákvað að hætta með
nokkurra mánaða fyrirvara, þótt
ég vissi . áuðvitað ekki, hvað við
tæki. Margir, sem heyrðu um þessi
áform, sögðu, að ég gæti ekki hætt.
Ég varaði félagana við og sagði, að
ég kynni að lemja veggi og jafnvel
þá sjálfa, þegar fráhvarfseinkennin
sæktu að. Enn hefur enginn rotazt.
Flestir sögðu, að ég mundi þá veröa
býsna skapvondur, og þótti nóg
um. En sú mun vera reynsla þeirra,
sem reyna aö hætta, að alhr standa
með mönnum í þessu átaki. Bjarga
varð því sem bjargað varð. Ég var
dauðuppgefinn á því að vera þræll
þessa lastar.
Reyklaus svæði
Framkvæmdin var helzt sú, að
ég bjó til reyklaus svæði, svæði þar
sem ég mundi alls ekki reykja. Ég
hafði komizt að því, að það væri
of mikið álag að hætta gjörsamlega
eftir að hafa reykt sextíu sígarettur
á dag. Því varö vinnustaðurinn
reyklaust svæði. Öskubakkinn var
fjarlægður af borðinu. Hann hafði
í áraraðir, jafnvel áratugi, vakið
sérstaka athygli gesta og gangandi.
Menn gátu varla ímyndað sér, að
einn maður gæti afkastað slíkum
reykingum eins og öskubakkinn
sýndi. Þá varð bíllinn reyklaust
svæði. Ég hætti að reykja eina eða
tvær sígarettur, þegar ég ók nokk-
urra mínútna spöl. Ég reykti sem
sé ekki lengur í bílnum, hvert sem
ég fór. Auk þess hætti ég að ganga
um götur reykjandi, en áður hafði
ég nær aldrei sleppt tækifærinu til
að reykja, ef ég gekk eitthvað. Jafn-
framt jók ég fremur göngumar. Og
viti menn. Þrekið óx strax, og auð-
veldara var að ganga hratt milli
húsa í stað þess að drattast áfram.
Ég rek þetta öðrum til eftirbreytni,
þótt það sé ekki mikið mál fyrir
fólk, þó að ég hætti að reykja eins
og þúsundir íslendinga hafa gert.
Þetta vora miklar breytingar.
Þær nægðu til þess að fækka sígar-
ettunum um eitthvað um níutíu
prósent. Flest var þetta auðvelt. Ég
hafði ekki reykt á fundum á vinnu-
stað um langt árabii. Það gátu því
verið nokkrar klukkustundir á
dag, sem hvort eð er voru reyk-
lausar. Sú var tíðin, eins og menn
muna, að hann var sett við reyking-
um í leigubílum. Síðan var bannað
að reykja á ýmsum opinberum
stöðum. Þessu hafði ég alltaf tekið
með jafnaðargeði, þótt ég hafi bölv-
að reykingabanni hjá tannlæknin-
um. Biðstofur bankastjóra eru ann-
að dæmi, en bankastjórar eru yfir-
leitt slíkir höfðingjar, að ég gat þar
Laugardags-
pistillinn
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
sætt mig við að reykja ekki til að
róa taugarnar litla stund fyrir
fund. Reykingar eru dæmi þess, að
fólk verður hálfu taugaveiklaðra
af þeim, þótt þær verki róandi í
örstutta stund. Ég verð þó, þótt ég
hætti reykingum, að andmæla
banni við reykingum á sjúkrahús-
um, þar sem leyfa ætti undantekn-
ingar handa fólki, sem líður kvahr,
ef það má ekki reykja, til dæmis
fyrir aðgerðir.
Tap þjóðfélagsins
Áróður gegn rettunni hefur dun-
ið yfir okkur svo lengi sem menn
muna. Merkingar á sígarettupökk-
um hafa líklega lítið gildi. Þó hefur
þetta síazt inn í mig einhvern veg-
inn. Til að herða mig á trúnni á
ákvörðun mína fékk ég nokkur
gögn. Samfélagið tapar á reyking-
um, en hve mikið? Sérfræðingar
við Kaliforníuskóla reiknuðu út,
hvaða áhrif reykingar hefðu á fjár-
hag bandaríska þjóðfélagsins.
Komust þeir að þeirri niðurstöðu,
að kostnaðurinn hefði árið 1976
verið um 460 dollarar á hvern reyk-
ingamann. Þar er talinn beinn
sjúkrakostnaður, framleiðslutap
og tjón vegna eldsvoða. Þetta eru
um 28 þúsund krónur á núverandi
gengi, og óhætt er að færa tölurnar
upp vegna verðbólgu í Bandaríkj-
unum síðan. Sem sagt: fikn reyk-
ingamannsins kostar samfélagið
tugi þúsunda króna á ári.
Heilinn og nánast allt taugakerfið
verða fyrir bráðum áhrifum af nik-
ótíni, ýmist örvandi eða slævandi.
Reykingamanni getur orðið erfitt
um svefn. Þeir geta orðið eirðar-
lausir og taugaóstyrkir.
Ekki þarf að rekja lengi fyrir
landsmönnum þá sjúkdóma, sem
reykingar geta valdið. Þar má
nefna margs konar krabbamein,
berkjubólgu og lungnaþembu,
æðakölkun og kransæðasjúkdóma.
Þetta er hrollvekja, en virkir nikót-
ínistar humma þetta fram af sér.
Margir eru forlagatrúar og segja,
að „menn drepist hvort eð er“.
Við verðum fyrir áhrifum milkill-
ar mengunar. Við erum auðvitað í
nokkurri hættu vegna óhjákvæmi-
legrar mengunar, til dæmis vegna
bílaumferðar og iðnaðar. En vissu-
lega er hættulegt að lifa. Bílisminn
mun enn sækja á, hvað sem ein-
staka sérvitringar segja. Auðvitað
þýðir ekki að segja fólki að vera
margt saman í bílunum til að
minnka umferð, í stað þess að þar
fari oftast einn maður. Fólk mun
sækjast eftir þægindunum, meðan
bensín er fáanlegt. En þetta leiðir
hugann að því, að við fyllum okkur
af eitri og eimyrju, sem ekki verður
komizt hjá. Það verður hins vegar
að teljast sjálfskaparvíti, að við
svælum gífurlegt magn af eitruð-
um reyk, vegna þess að við sækjum
í reykinn. Þetta er öfugþróun.
Margir nikótínistar eru svo illa
farnir, að þeir komast ekki undan
rettunni án hjálpar. Fyrir slíkt fólk
þurfa að vera til meöferðarstofnan-
ir.
Ég er farinn að samsinna þeirri
kenningu, að nikótín sé mjög sterkt
eitur. Reykingamaðurinn, sem
andar reyknum ofan í lungun, fær
um eitt millígramm af nikótíni úr
hverri sígarettu. Niktótínið truflar
eðlilega líkamsstarfsemi. Það er
sagt auka hjartslátt um 15-30 slög
á mínútu. Það þrengir slagæðar,
ekki sízt á höndum og fótum. Það
eykur blóðþrýsting. Það er fyrst og
fremst nikótínið, sem veldur fíkn í
tóbak.
Skortur á súrefni
Við, fíklanir, þurfum einnig að
líta á áhrif tjörunnar sem slík.
Samsafn föstu efnanna í tóbaks-
reyknum er nefnt tjara eða tóbaks-
tjara. Vegna tjörunnar verða afleið-
ingar reykinga meiri eða minni
súrefnisskortur. Vegna tregöu
blóðrauðans að losa sig við kolsýrl-
ing nær blóðið ekki að jafna sig hjá
þeim, sem reykja að staðaldri. Al-
gengt er, að reykingamenn hafi
5-10 prósent kolsýrlingsmettun í
blóörauðanum. En hvað sem líöur
allri hrollvekjunni um hugsanlega
sjúkdóma af völdum reykinga, er
hún aðeins einn þáttur af mörgum,
sem geta valdið þeirri ákvörðun,
að fólk hætti að reykja. Stór þáttur
er til dæmis fjárhagurinn. Reyk-
ingar mínar hafa kostað um tutt-
ugu þúsund krónur á mánuði, pen-
inga sem í rauninni hafa ekki verið
til.
Dagur í senn
Ég hef nú belgt mig yfir alls kon-
ar kostum þess að hætta að reykja.
Við slík átök gildir „dagur í senn“,
taka einn dag í einu. Þetta er vafa-
laust bezta aðferðin, fremur en að
stíga á stokk og lýsa yfir, að reyk-
ingum sé hætt fyrir lífstíð. Ég hef
haldið út minnkun um níutíu pró-
sent í viku, en ekki dugir að láta
þar staðar numið. Við konan mín
ætlum næstu daga að hætta alveg.
Reykingar hafa enga kosti, sem ég
kem auga á nú, þótt þær virtust
fyrrum hafa alls konar kosti. En
auðvitað á ekki að útiloka reyk-
ingafólk gersamlega frá dýrkun
lastar síns, þvert á móti. Þeir sem
reykja verða að njóta tillitssemi,
því að fijálshyggjan á að hafa völd-
in.
Vafalaust er ýmislegt til í rökun-
um um skaðsemi óbeinna reyk-
inga. En fólk má ekki fyllast of-
stæki. Því ekki að láta Jón í friði,
þótt hann reyki en Bjarni ekki?
Þjóðfélagið á að ganga í friði og til-
litssemi við náungann, þótt sam-
skipti manna hafi harðnað um
margt að undanfömu eins og Pele
segir. Haukur Helgason