Dagblaðið Vísir - DV - 15.09.1992, Síða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 15. SEPTEMBER 1992.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR ElNARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aöstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Áskrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning. umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJOLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. — Helgarblað 150 kr.
Bóndabeygja
Til skamms tíma töldu íslendingar almennt, að fram-
tíðin mundi verða sér og þjóðinni hagstæð, að möguleik-
amir væru miklir fyrir alla, sem vildu taka til hendi.
Fólk var bjartsýnt og taldi sér flesta vegi vera færa.
Jákvæður andi sveif yfir vötnum þjóðfélagsins.
Bjartsýnin gekk stundum út í öfgar. Menn réðust í
verkefni af vanefnum og reistu sér hurðarás um öxl.
Sum dæmin gátu alls ekki gengið upp, hvernig sem á
hefði verið haldið. Mikhr íjármunir og mikil fyrirhöfn
og mikið hugvit fór forgörðum í þessum sviptingum.
Oftar var þó bjartsýnin og sjálfstraustið nægilega
temprað til að ná árangri um skamman eða langan tíma.
Þannig hafa síðustu áratugir einkennzt af mikihi fjár-
festingu, miklum framforum og ört vaxandi þjóðartekj-
um. íslendingar rifu sig upp úr kreppu og fátækt.
Nú virðist nokkurra áratuga tímabili bjartsýni, áræð-
is og framfara vera lokið. Atvinnurekendur verða gjald-
þrota hrönnum saman. Hinir, sem eftir standa, eru svo
hræddir um hag fyrirtækja sinna, að þeir ráðgera að
draga saman seglin á næstu mánuðum og misserum.
Þetta kemur fram í könnunum, sem samtök þeirra
hafa verið að láta gera. í þeim kemur fram, að menn
gera ráð fyrir htlum fjárfestingum og auknum uppsögn-
um starfsfólks. Niðurstaðan er sú, að spáð er þrengri
kreppu og vaxandi atvinnuleysi á komandi ári.
Sama svartsýni og kjarkleysi kemur fram í vænting-
um unga fólksins. Ekki er lengur tahð öruggt, að lang-
skólanám leiði til öruggrar atvinnu á góðum lífskjörum.
Verkfræðingar og hagfræðingar ganga atvinnulausir
eins og aðrir, svo og læknar og lögfræðingar.
Stöðmrn undanfarinna ára hefur stuðlað að hugar-
farsbreytingunni. Fólk hefur séð lífskjör sín rýrna ár-
lega og býst ekki við neinum bata á næstu árum, enda
er um þessar mundir fylgt hagstefnu fastgengis, verð-
hjöðnunar og samdráttar í opinberum framkvæmdum.
Ekki bætir úr skák, að fólk sér, að yfirstéttin hefur
vikið sér undan að taka með öðrum þátt í þessum erfið-
leikum. Þetta hefur þau óbeinu og mjög skaðlegu áhrif,
að tilfinning fólks rýmar fyrir því, að það eigi hluta í
þjóðfélaginu og sameiginlega hagsmuni með því.
Ekki dugar að kenna sögumanni um ótíðindin. Gjald-
þrotin héldu áfram að hrannast upp, þótt ekki væri
sagt frá þeim. Atvinnurekendur héldu áfram að draga
saman seglin, þótt ekki væri sagt frá uppsögnum starfs-
fólks. Ríkisstjómin héldi áfram samdráttarstefnunni.
ísland er lítið þjóðfélag, sem má ekki við miklum
hremmingum af þessu tagi. Samdráttur getur hreinsað
kalvið úr þjóðlífsskóginum, til dæmis í atvinnulífinu,
og þannig orðið til nokkurs gagns, ef hann verður ekki
svo langvinnur, að burðarásamir falli líka.
Langvinn kreppa drepur kostina, sem einkenndu
framfaratímabil hðinna áratuga. Bjartsýni hverfur og
áræði með. Væntingar rýma og þar með tilfinning fyrir
eigin þátttöku og hlutdeild í þjóðfélaginu. Þunglyndi og
tilfinningar tilgangsleysis leggjast á unga fólkið.
Þótt grisja megi kalviði og riíja upp gamlar kennisetn-
ingar um nauðsyn á stöðugu gengi og verðlagi, um leið
og ríkisstjóm vih þrengja að skólagöngu fólks og að
öhum þeim, sem miður mega sín í þjóðfélaginu, getur
þessi grisjun fljótlega orðið afar skaðleg.
Við erum að komast í svo mikla andlega bónda-
beygju, að betra er að magna bjartsýni og áræði en
halda fast í kennisetningar ríkisstjómarráðgjafa.
Jónas Kristjánsson
„Innan ríkiskerfisins þarf aö eiga sér staö endurmat á því hvaöa þjónusta er nauðsynleg,“ segir Árni m.a.
grein sinni.
Jafnvægi í ríkisflármálum:
Leiðir til lausn
ar vandanum
Undanfariö hefur fariö fram
mikil umræöa í fjölmiðlum um af-
komu ríkissjóðs og hvaða árangri
ríkisstjórn Sjálfstæöisflokks og Al-
þýðuflokks hefur náð í þvi að koma
á jafnvægi í ríkisfjármálum. Undir-
ritaður skrifaði m.a. grein um þetta
efni hér í blaðið þar sem leitast er
við með tiivísun til kenninga um
almannaval að útskýra hvers
vegna árangurinn er ekki meiri en
raun ber vitni.
í framhaldi af því má spyrja er
þá ekki hægt að ná jafnvægi í ríkis-
útgjöldum? Aö mati undirritaðs er
það hægt en það verður ekki gert
nema til komi grundvallarbreyting
á rekstri ríkisfyrirtækja, hagsmun-
um ríkisstarfsmanna og afstöðu
neytenda, þ.e. skattgreiðenda
(kjósenda).
Sjálfstæði, ábyrgð
og umbun
Rekstur ríkisstofnana þarf að
vera sjálfstæðari í þeim skilningi
að yfirmenn og starfsmenn hafi
meira að segja um þaö hvemig
rekstri er háttað og þjónusta er
veitt. Sjálfstæðið á ekki að vera í
því fólgið að gera það sem þeim
sýnist og ríkissjóður borgi heldur
á sjálfstæðinu að fylgja sá agi sem
tilheyrir því að bera raunverulega
ábyrgö á því að halda sig innan
ramma fjárlaga.
Kjör yfirmanna og jafnvel stórs
hluta eða alira annarra starfs-
manna þurfa aö vera tengd afkomu
stofnunarinnar eða fyrirtækisins.
Þá þannig að þegar vel gengur fái
þeir umbun fyrir vel unnin störf
og eins að þegar illa gengur þá
rými kjör þeirra. Þannig á sér stað
innra aðhald starfsmanna sjálfra í
rekstrinum.
Nauðsyn þjónustu
og skattbyrðin
Innan ríkiskerfisins þarf að eiga
sér stað endurmat á því hvaöa
þjónusta er nauðsynleg. í þessari
vinnu þarf að felast mat á því hvort
rétt sé að ríki veiti tiltekna þjón-
ustu yfirhöfuð, hvort rétt sé að taka
gjald fyrir þjónustuna að hluta eða
öllu leyti eða hvort þjónustan sé
svo nauðsynleg að veita eigi hana
neytendum að kostnaðarlausu.
Niðurstaöan úr mati sem þessu
þarf jafnframt aö tengjast ákvörð-
unum í skattamálum. Því að þeim
mun meiri ókeypis eða niður-
greidda þjónustu sem ríkið veitir
KjáOarinn
Árni M. Mathiesen
3. þingmaður Reykjanes-
kjördæmis
þeim mun hærri verður skattbyrð-
in.
Þaö getur verið skynsamlegt aö
hafa lægri skatta og minni þjón-
ustu og jafnframt ýta undir að
þegnamir leggi fyrir til þess að
mæta sjálfir minni háttar áföllum.
Kostnaðarvitund
einstaklinga og stofnana
Það er afar nauðsyniegt að þjón-
usta, sem nokkur minnsta hætta
er á að verði misnotuð, sé verðlögð
þannig að kostnaðarvitund ai-
mennings virki sem aðhald á það
þjónustumagn sem ríkið veitir.
Þess vegna eru þjónustugjöld í
mjög mörgum tilfellum réttlætan-
leg. Þetta á ekki við í öllum tilfell-
um þar sem fyrirbyggjandi aðgerð-
ir geta komið í veg fyrir svo mikil
útgjöld í framtíðinni aö jafnvel er
réttlætanlegt að auglýsa þjón-
ustuna til þess að ná til sem flestra.
Kostnaðarvitund er ekki einung-
is nauðsynleg hjá einstakhngum
heldur líka hjá stofnunum. Þess
vegna getur verið skynsamlegt að
aðskilja þá aðila sem veita þjón-
ustuna og þá sem greiða kostnað-
inn. Þannig gætu sjúkrasamlög,
sem greiddu kostnað vegna veik-
inda almennings, veitt læknum,
sjúkrahúsum og öðrum sjálfstæð-
um heilbrigðisstofnunum verulegt
kostnaðaraðhald. Um þetta atriði
má lesa í ályktunum landsfundar
Sjálfstæöisflokksins og grein und-
irritaðs í Morgunblaðinu 9.10.91.
Einkavæðlng
Ein besta leiðin til þess að ná
árangri í ríkisfjármálum er að færa
verkefni frá hinu opinbera og til
einstaklinga. Þessa tilfærslu nefn-
um við venjulegast einkavæðingu
og könnumst við hana vegna sölu
á ríkisfyrirtækjum sem stóðu í
samkeppni við einkaaðila á hinum
frjálsa markaði.
Einkavæðing getur hins vegar
verið annað og meira en sala á rík-
isfyrirtækjum. Hún getur verið í
formi útboða á einstökum verkefn-
um eða starfsþáttum opinberra fyr-
irtækja. Einkavæðingin getur líka
fahst í því aö tengja saman kjara-
lega hagsmuni starfsmanna hins
opinbera og ráðdefld og aðhald í
ríkisrekstri eins og að framan er
lýst. Þannig verður starfsemin og
þau lögmál sem hún lýtur líkari
því sem gerist í hinu aimenna at-
vinnulífi. Einkavæðingin er hins
vegar áhrifamest þegar hún felst í
því að einstaklingar taki við fram-
kvæmd verkefna sem ríkið sá al-
farið um áður.
Þeir hafa alla rekstrarlega ábyrgð
en velferðarþjóðfélagið getur
ábyrgst greiðslur fyrir þjónustu við
þegnana að öllu eða einhverju leyti
í gegnum t.d. sjúkrasamlög. Það er
enginn vafi á því aö á þessu sviði
er verulegt svigrúm tfl spamaðar
fyrir ríkið og það svigrúm verðum
við að nýta okkur. Við verðum aö
fara gætilega og velja þær leiðir
sem okkar þjóðfélagi hentar en við
verðum að ganga hiklaust til verks.
Árni M. Mathiesen
„Þaö getur verið skynsamlegt að hafa
lægri skatta og minni þjónustu og jafn-
framt ýta undir að þegnarnir leggi fyr-
ir til þess að mæta sjálfir minni háttar
áföllum.“