Alþýðublaðið - 01.05.1967, Blaðsíða 7

ALÞÝÐUBLAÐIÐ 1. maí 1967
Vertíðarlíf
í Leiru
gerðar, synjaði Guðmundi um
kvenkostinn og ;hótaði sjálfum
sér hroðalegu lífláti, ef hans orð
væru virt að vettugi. Guðmundur
gerðist samt fastur heimilismað-
ur í Vesturkoti oig naut Þorgerð-
ar lá stopulum launfundum og
batt órjúfandi tryggð við heimil-
ið að undanskildum Eggerti. Þeir
töluðust aldrei við og litu óhýru
auga hvor til annars, en ef þeir
hittust í göngum, hvæstu þeir
lágt hvor að öðrum; að öðru leyti
áttust þeir ekki illt við.
Guðmundur fór norður I
Húnavatnssýslu á sumrum og
var í kaupavinnu um sláttinn
hjá stórhændum í Miðfirðinum.
Hann hafði oft verkstjórn á
hendi við heyannir. Hann var
vel greindur og veðurglöggur
svo af bar; forðaði liann oft
heyi frá stórrigningum, þegar
aðrir uggðu .ekki að sér. Hann
var hinn vandaðasti maður á
allan hátt, orðheldinn, hjálp-
samur við vini, kunningja og
vandamenn sína, ef þá rak í
nauðir. Þorsteinn Eggertsson
mat Guðmund mikils og leyfði
honum að hafa hlutamann yfir
vetrarvertíðina á áttahring sín-
um, svo að honum græddist
nokkurt fé, sem hann hafði á
vöxtum í Landsbankanum. Guð-
mundur var árrisuil mjög. Hann
fór alltaf á fætur kl. 5 að morgni,
hvort sem hann var i sveit eða
við sjó. Á vetrarvertíðinni var
það hans fyrsta verk, er hann
var klæddur, að ganga með fjör-
unni fyrir Gufuskálalandi, því
að eitt sinn hafði hann hlotið
happ í höndur, er hann fann
stóra ámu í flæðarmálinu. Tunn-
an var svo þung, að hann gat
með naumindum komið henni
upp á fjörukampinn. En bráð-
lega dxúfu að honum menn, sem
höfðu mikinn áhuga á því, að
kynna sér innihald ámunnar. Var
Þá sóttur nafar og borað gat á
ílátið, en þegar var búið að opna
æðina, bunaði úr henni rauð-
leitur vökvi, sem Guðmundur
taldi sér skylt sem finnanda að
bragða fyrstur á; því fylgdi samt
nokkur lífshætta, ef mjöðurinn
væri eitraður. Þegar hann hafði
kannað bragðið með linlegu
smjatti og útumsleikjum til
málamynda, sagði hann, að ekki
væri um að villast, að sætsaft
væri í tunnunni, sömu tegund-
ar og Duus seldi í Keflavík. Var
þá hvert mannsbarn úr hverfinu
komið á vettvang; vildu allir fá
að bragða á miðinum, úr því að
. hann var hættuiaus. Var þá lát-
inn renna vænn slurkur í lítið
austurtrog, sem var ákveðinn
skammtur handa hverjum einum,
jafnt börnum sem fullorðnum.
Þegar allir höfðu drukkið úr
trogíinu, krafðist Gufuskála-
bóndi þess, að tunnunni væri
velt inn í hjall, sém hann átti
þar í grenndinni, því að hann
ætti vogrekið, en um björgunar-
laun myndi hann semja við
Guðmund. Allir, sem höfðu
drukkið úr troginu, fundu not-
lega kennd fara um líkama og
sái, en tvo drengi á sjötta og
sjöunda ári varð að bera heim
til bæjar, því að þeir gátu ekki
á fótum staðið og voru ósjálf-
bjarga. Þeir höfðu drukkið sinn
skammt úr troginu eins og full-
orðna fólkið.
Eftir þetta brá Guðmundur
aldrei þeim vana að ganga með
Gufuskálafjöru jafnskjótt og
hann var klæddur að morgnin-
um, en aldrei fann hann aðra
tunnu eða neitt fémæti, svo að
menn vissu.
Ég var útgerðarmaður hjá
Guðmundi tvær vertíðir og átti
beztu vist hjá honum og þekkti
hann að öllu góðu.
Þriðji lausamaðurinn í Vest-
urkoti hét Eiríkur, bróðir Þóru,
móður Þorsteins formanns. Hann
var stór vexti og eflaust mikill
kraftamaður á sínum manndóms-
árum. Við Eiríkur rérum á sama
boi'ð á áttaliringnum. Hann fór
sparlega með krafta sína á gam-
alsaldri, nær sjötugur að árum.
Þó gat liann orðið hamrammur
við árina, ef mikið lá við. Við
Eiríkur skröfuðum margt saman:
Hann sagðist hafa verið óreglu-
samur fram á fimmtugs' aldur,
drukkið sig stundum hálffullan
og brúkað neftóbak í óhófi, látið
það á handarbakið svo tóbaks-
hrönnin náði frá hnúfum að úln-
lið, enda hefði sér lítið orðið
við hendur fast. Þegar hann var
hátt á fimmtugs aldri sagði hann
að Þói'a systir sín hefði skotið
að sér: Ef þú Eiríkur eyðir jafn-
óðum öllu, sem þú vinnur þér
inn, endar það með því, að þú
átt ekki fyrir útför þinni, þegar
þú fellur frá. Þá sagðist hann
hafa vaknað frá ljótum draumi:
hætt að kaupa brennivín, farið
að stúta sig á neftóbaksbaukn-
um og borðað brauðmat og aðra
lúxusfæðu í hófi, en neytt soðn-
ingarinnar óspart, þegar vel afl-
aðist. í byrjun vetrarvertíðar
keypti Eiríkur tvö pund af súru
smjöri austan úr Biskupstungum.
Smjörinu drap hann í ferkantað-
an stokk, sem hafði fast aðsetur
á matarkofforti, sem var við rúm
stokk hans. Þegar hann borðaði
brauð eða annan þurran mat,
skóf hann smjörið í kassanum
með mikilli varfærni, svo lítil
eða engin verksummerki sáust.
í vertíðarlok sýndi hann mér í
smjörkassann; voru þá drjúgar
fyrningar við annan gafl í stokkn-
um. En í augum gamla manns-
ins Ijómaði sigurbros.
í Vesturkoti var lítill bóka-
kostur. Þó átti Þorsteinn for-
maður Vídalíns postillu og slitur
af sálmabók. Húslestrar voru
ekki tíðkaðir, en sjóferðabæn
við útróður úr Gufuskálavör lát-
in duga ásamt heiðarlegu dag-
fari. Eiríkur lausamaður átti þó
tvær bækur: Önnur bókin var
Biblían, óbundin, en þó í sæmi-
legu ástandi. Hin bókin var
Þjalar-.Tóns saga. Eiríkur sagði,
að Guðmundur kíkir hefði skjal-
að inn á sig Bibliunni fyrir eina
silfurkrónu, en Guðmundur
dúllari hefði séð hjá. sér bókina
og fullyrt, að Kíkir heföi. fengið
hana fyrir fimmtíu aura, enda
sagði Guðmundur dúllari, að
Guðmundur kíkir væri ræfill.
Þeir voru oft á ferð á Suður-
nesjum á vertíðinni og borðuðu
soðningu með beztu lyst.
Þótt Eiríkur bæri innst f
hjai'ta sínu nokkurn kala til
Guðmundar kíkis fyrir snuðirí,
bók og las oft í henni í land-
legum. Hann mat Salamon kon-
ung mest allra manna vegna at-
orku og efnalegs sjálfstæðis. —
Hann sagði, að Salamon hefði
verið einn sá mesti aflamaður,
sem sögur færu af, því að mikla
soðningu hefði hann þurft fyrir
sitt stóra heimili; auk margra
hermanna og húskarla átti hann
mörg hundruð konur og þar af
leiðandi var barnafjöldi ærinn,
því að Salamon var réttlátur
konungur og skyldurækinn og
vanrækti enga sína eiginkonu.
Gestagangur var líka mikill hjá
Salamon. Drottningin af Saba
heimsótti hann með miklu föru-
neyti og settist þar upp í marga
mánuði. En Salamon var gést-
risinn og hélt henni stórveizlu
á hverjum degi, en skemmti
þótti honum vænt um hina helgu
henni einslega um nætur, þegar
hann hafði tíma til. Svo vai’ð
drottningin vanfær og þegar hún
var komin langt á leið, hélt hún
heimleiðis og ól tvíbura á rétt-
um tíma, það voru drengir, sem
urðu með fullorðins aldri hinir
mestu afreksmenn. Annar þeirra
var Úlfar sterki, sem rímur hafa
verið kveðnar um. Úlfar var
hinn mesti bardagamaður. Hon-
um þótti seinlegt að drepa rnenn
‘í stórorrustum með sverðum
og smáspjótum, svo hann tók
sér stóran símastaur í hönd og
drap mannmargar óvinaher-
sveitir eins og flugur með fáurn
höggum. Frá þessum atburðum
sagði Eiríkur að biblían skýrði
ekki, en hann sagði, að fróður
sjómaður ofan úr Kjós hefði
sagt sér það nákvæmlega.
Þjalar-Jóns sögu hafði Eiríkur
keypt fyrir fimmtíu aura. Það
taldi hann hafa verið sann-
gjarnt verð, því oft hefði sú
merka bók skemmt sér og svo
væri alltaf uppörvandi að lesa
sögur af frægum mönnum.
Þjalar-Jón var fæddur og upp-
alinn norðan Mundíufjalla. Hann
varð með fullorðins aldri hinn
mesti afreks og framkvæmda-
maður. Að náttúrufari var hann
hagur mjög, einkum á stórsmíð-
ar. Víravirki og smáföndur fékkst
hann ekki við. Hann þurfti oft
að fara um fjöilin til mann-
drápa og annarra nauðsynlegra
erinda, en fjöllin voru torsótt
yfirferðar og tafsamt að komast
leiðar sinnar um gil og klungur.
Jón vildi ráða bót á þessu og
hugði á vegabætur. Hann fór í
smiðju sína, lagði nokkur tonn
af kolum á smiðjuaflinn og
kveikti vænan kolaeld. Svo smíð-
aði hann þjöl, sem var við hans
hæfi. Síðan fór hann með þjöl-
ina upp í fjöllin og svarf niður
hæstu fjallatinda, og stór kletta-
fjöll, sópaði með höndum og
fótum grjótsvarfinu ofan í gil
og skorninga, svo þar varð breið-
ur og rennisléttur þjóðvegur,
sem áður var ófært nema há-
fleygum fuglum.
Ekki mun Eiríkur alltaf hafa
átt góða ævi áður en hann kom
til frændfólks síns í Vesturkoti.
Þegar hann var að verða átt-
ræður snelluðu aðkomusjómenn,
sem þá voi-u í Vesturkoti, afmæl-
isdaginn, og mæltust til þess að
hann héldi smáveizlu. Én Eiríkur
þrætti fyrir afmælið og kvaðst
ekki vera nema sjötíu og átta
ára gamall. Ekkj vildu veizlu-
beiðendur fallast á það og þóft-
ust hafa sannspurt áttræðis-ald-
ur hans. Eiríkur sagði þá, að það
mætti kannski kalla það svo, ef
með væru talin þau tvö ár sem
hann hefði verið í Hrúðurnesi,
en það taldi hann óþarft og á-
stæðulaust.
Eiríkur átti sjóhús úr timbri
í grennd við bátavörina. Það var
ekki mjög lítið og virðulegt að
því leyti, að það var með bröttu
og háu risi í stíl við dönsku
verzlunarhúsin á átjándu og
nítjándu öld. Á jarðhæð var góð
geymsla afþiljuð, en öðrum meg-
in rimlahjallur, þar hengdi Ei-
ríkur til þurrks þyrsklingsfisk,
sem hann aflaði að haustinu, og
nokkur bönd af lúðurykling; það
hnossgæti naslaði'hann á hátíð-
um og tyllidögum. í sjóhúsinu
var loft með vænum hlera yfir
lúgugati. Fáir vissu hvað hann
geymdi á þessum loftfjölum, því
að þangað mun hann vart hafa
hleypt nokkrum manni eftir að
húsið var fullbyggt. Eitt sinn
bað ég Eirík að lofa mér að sjá
inn í sjóhúsloftið. Þá var vin-
skapur okkar í hámarki, því að
ég hafði tekið af honum erfiði
í andófsróðri, svo hann þurfti
varla að bera ár á borði, en gat
dundað við að leysa upp skinn-
brók sína, kastað af sér vatni
útbyrðis og tekið í npfið með
hægð og varasemi, svo að ekk-
ert tóbakskorn fór til spillis. —
Ekki var mér mjög hugleikið að
sjá gersemar Eiríks í loftinu, en
mér þótti metnaður í því, að
hann sýndi mér fyllra traust en
öðrum. Ekki vildi hann, að
nokkur manneskja á heimilinu
fengi pata af för okkar í sjóhúsið
og höfðum við hana í hvíslingum
og launmálum. Við fórum sitt
7
í hvoru lagi ofan að sjóhúsinu
einn iandlegudag og mættumst
þar eins og af tilviljun. Hann
leit í allar áttir eftir mannaferð-
um, en þegar engin sála sást á
næstu stráum, tók hann lykil
úr vasa sínum, stakk honum í
hengilásinn, sem var í keng, sem
gekk í gegnum væna járnhespu,
opnaði hurðina og leyfði mér að
fylgja sér eftir inn í musterið.
Ekki voru þar neinar gulltöflui*
að sjá, en á gólfinu ægði sam-
an kaðaldrasli, nýjum og göml-
um netadræsum, járnarusli, grút-
arkjöggum, kassabrotum og öði'-
um ófögnuði. Mjór og veikbyggð-
ur hænsnastigi lá upp i loftið.
Eirikur gekk upp stigann, en
bauð mér að bíða þar til hann
væri kominn upp á loftið, því
stiginn væri orðinn gamall og
feyskinn og þyldi ekki tveggja
manna þunga. Þegar hann var
kominn upp á loftfjalirnar sagði
hann, að ég skyldi koma á eft-
ir sér. Þegar ég var kominn
hálfur upp úr stiganum, sagði
hann, að lengra þyrfti ég ekki
að fara, því að nú gæti ég séð
um allt loftið.
Þarna var margt að sjá, af
ýmsu tagi, svo sem gamlar og
gatslitnar sjóbrækur, sumar úr
nautsleðri, aðrar úr sauðskinn-
um. Þær voru eins og múmíur,
sem höfðu Jokið lífssti'íði fyrix'
öldum. Þar voru líka fisklóðir í
stokkum, sumar með kolryðguð-
um önglum og aðrar, sem aldr-
ei höfðu verið lagðar í sjó. —
Fatalarfar útslitnir liéngu á
sperrum og var að þeim lítil
prýði. Á miðju gólfi var lítil
kjöttunna, því að Eiríkur keypti
á hverju hausti kindakjöt, sem
Þorgerður ráðskona í Vesturkoti
sauð fyrir hann á kjötneyzlu-
dögum, en það var einu sinni í
viku liverri. Við annan gafl var
koffort, sem Ehíkur settist á
meðan ég renndi sjónum yfir
margháttaðan eigindóm í loftinu.
Á gaflhlaðinu annars vegai-,
hékk gamall og vii'ðulegur kven-
söðull með tilheyrandi reiða og
tveimur gjörðum. Þetta var hár
bríkarsöðull eins og þeir gerð-
ust fyrirferðar mestir í byrjun
nítjándu aldar. Söðullinn var lát-
únsdrifinn mjög og að því leyti
ónumin málmnáma.
Á svipstundu flaug í gegnum
huga minn óljós skynjun á for-
tíð Eiríks, þegar hann var ung-
ur maður, gjörvulegur á velli,
ekki ólaglegur og að því leyti
kvennagull:
Hefurðu verið í sveit, Eirík-
ur, sagði ég ísmeygilega?
— Það er löngu liðinn tími,
sem við skulum ekki tala unx.
Svo tók hann strigalepp og
þurrkaði ryk af látúnsskrauti
söðulsins. Ég skynjaði, að Eirík-
ur vildi, að þessari áheyrn og
heimsókn í hans siklingssal væri
þegar lokið, svo að ég hypjaði
mig ofan stigann, en hann kóm
á eftir. Við gengum þegjandi
heimleiðis. Ég vildi ekki vera
að grugga neitt upp í fortíð
hans, en gerði mér í hugarlund,
að þegar hann var ungur mað-
ur hafi hann verið í kaupavinnu
annað hvort norður í landi eða
uppsveitum austanfjalls og náð
ástum ungrar heimasætu og ætl-
Frh. á bls. 15,