Alþýðublaðið - 01.05.1967, Blaðsíða 13

ALÞÝÐUBLAÐIÐ
1. maí 1967
13
Óleyst vandamál
BARNAVINNAN
Enda þótt ánægjulegast sé að nota 1. maí til aff minnast
liðinna sigra og áfanga í baráttunni, er eirtnig rétt aff minn-
ast ósigra og óleystra verkefna. í þeim dálki er vinna barna
og unglinga sem notuff er hér á landi í svo ríkum mæli, aff
útlendingum þykir furð'u gegna, er þeir bera saman viff lög
og reglur sinna heimalanda. Verkalýffshreyfingin og verkalýðs-
flokkarnir á Alþingi liafa barizt mjög fyrir skynsamlegri laga_
setningu á þessu sviffi, en ekki orffiff ágegnt. Hafa þeir rekizt
á harða andstöðu atvinnuveitenda, sem ekki mega sjá af vinnu
krafti barnanna. Myndin aff ofan er frá uppskipun í Reykja-
vík. Þar hafa kornungir drengir orðiff fyrir dauffaslysum viff
uppskipunarvinnu. Verkalýffshreyfingin leggur ríka áherzlu á,
að þróun þessara mála verði komiff inn á viðunandi braut.

111111 lUWMfrftWM fl i
;X.; :
Steindór Steindórsson skólameistari:
Tvö aldarafmæli
LÖNGUM var það svo, að íslend
unnar eða þeim fræðum, sem um
ingar sinntu lítt skoðun náttúr-
ihana fjalla. Öld eftir öld unnu
íslenzkir fræðimenn afrek í bók-
menntum og fornfræðivísindum,
á sama tíma og telja mátti þá á
fingrum annarrar handar, sem
sinntu náttúrufræðum eða öðr-
um raunvísindum. Og því síður
vildi það til, að nokkur gerði
þau fræði að höfuðlífsstarfi sínu.
En á síðasta tug aldarinnar sem
leið brá svo svið, að þrír íslend-
ingar luku háskólaprófi í náttúru
fræði, og allir löigöu þeir stund
á þau fræði með þeim ágætum,
að þeir hlutu fyrir doktorsnafn-
bætur og urðu víðkunnir menn
innan lands og utan. Svo ein-
kennilega vill til, að tveir þeirra
voru fæddir í sömu vikunni og
eiga aldarafmæli í þessum mán-
uði, en það eru: Helgi Jónsson,
grasafræðingúr, fæddur 11. apr-
íl, og Bjarni Sæmundsson, fiski-
fræðingur, fæddur 15. apríl. Þótt
þeir væru jafnaldrar og skóla-
bræður og legðu báðir stund á
náttúruvísindi varð starfsferill
þeirra býsna ólíkur.
Bjarni Sæmundsson varð kenn
ari við Latínuskólann, síðar
Menntaskólann í Reykjavík, þeg-
ar að loknu námi. Kenndi hann
þar í nær þrjá áratugi, unz hann
var leystur frá störfum árið 19Í3
til þess að vinna eingöngu að vís
inda- og ritstörfum, en þótt hann
væri þá kominn á sextugsaldur
hófst nú frjóasti starfstími ævi
hans, og mátti svo heita, að ekk-
ert lát yrði á þar til hann lézt
1940.
Helgi Jónsson dvaldist í Kaup-
mannahöfn fyrstu árin eftir að
prófi hans lauk. Hann naut þau
ár nokkurra rannsóknarstyrkja
bæði frá íslandi og Danmörku.
Þau árin var hann athafnasamur
vísindamaður, en í raun réttri
má segja, að vísindastarfi hans
sé lokið með doklorsriti hans
1910. Eftir það var ævi hans bar
átta fyrir lífinu sjálfu. íslenzka
þjóðin hafði ekkert starf hon-
um til handa annað en stunda-
kennslu, aðallega í dönsku og
reikningi. Loks varð hann fastur
kennari í náttúrufræði 1921, en
naut þess ekki lengi, því hann
lézt 1925.
Að tilteknu marki varð kennsla
meginstarf þessara manna, og
auk hinnar beinu kennslu varð
Bjarni Sæmundsson áhrifaríkur
kennari með kennslubókum sín-
um í náttúrufræði og landafræði,
sem notaðar hafa verið fram und
ir þennan tíma, og þótt gallar
séu á þeim, hafa þó ekki aðrar
betri verið igerðar á voru máli.
En þeirra félaga verður ekki
minnzt sem kennara heldur verða
það vísindastörf þeirra, sem
halda minningunni um þá á lofti.
Og skal þeirra nú stuttlega get-
ið.
Bjarni Sæmundsson er höf-
undur og fáðir íslenzkrar fiski-
fræði. Þegar hann hóf störf sín
vissu menn sáralítið um lifnaðar-
hætti og átferli íslenzkra fiska.
Fyrst í stað mætti starf Bjarna
litlum skilningi, en með þrot-
lausri eljusemi og áhuga tókst
honum að fá sjómannastétt lands
ins til skilnings á starfi sínu og
síðan ráðamenn þjóðarinnar. Hér
yrði of langt mál, að rekja starfs-
feril Bjama Sæmundssonar. Um
láratugi safnaði Ihánn gögnum
með þeim hætti að fara í veiði-
ferðir með togurum eða öðrum
veiðiskipum. Úr gögnum sinum
vann hann í þeim fáu tómstund-
um, sem gáfust frá annasamri
kennslu, og skrifaði um niður-
stöður sínar í íslenzk og erlend
rit. En jafnframt því vann hann
sleitulaust að því að efla og ann-
ast Náttúrugripasafn íslands.
Vinnudagur hans var langur, en
launin þau ein að kalla, sem
fólgin eru í vinnugleðinni og því
að sjá árangur verka sinna. Eftir
að hann hætti kennslu samdi
hann hin þrjú miklu rit sín, Fisk-
ana, Fuglana og Spendýrin, sem
öll eru brautryðjendaverk, enda
þótt Fiskana beri þar hæst.
Verða þeir ætíð taldir til hinna
fremstu vísindarita, sem á
lenzku og um íslenzk efni hafa
verið skráð.
Vísindastörf Helga Jónssonar
blöstu ekki eins við augum al-
þjóðar. Því fór einnig fjarri að
hann væri svo mikilvirkur höf-
undur sem Bjarni Sæmundsson,
og flest helztu rit hans eru sam-
in á erlendum málum og íslenzk-
um almenningi lítt kunn. Fyrstu
ritgerðir hans fjölluðu um ís-
lenzka gróðurfræði, voru þær
allar á dönsku. Lýsti hann þar
helztu gróðurlendum og flóru í
ýmsum landshlutum. Margt kom
þar nýtt fram, enda ekki mikið
ritað um þau efni láður. Jafn-
framt samdi hann alþýðlega
fræðibók um grasafræði. Höfuð-
Steindór Steindórsson.
verkefni hans og afrek voru rann
sóknir hans á þörungagróðri við
strendur landsins. Samdi hann
doktorsrit sitt um það efni ásamt
nokkrum ritgerðum öðrum. Voru
rannsóknir þær svo vel af hendi
leystar, að fróðir samtímamenn
töldu að svo -góð skil hefðu sæ-
þörungaigróðri ekki verið gerð
annars staðar við Evrópustrend-
ur.
Þótt ekkl séu liðnir þrír aldar
fjórðungar fullir síðán þessir
tveir menn hófu störf sín, hefúr
furðumargt skipazt í þessum mál
um til hins betri vegar. íslenzka
ríkið á nú tvö hafrannsóknarskiþ
í smíðum, allálitlegur hópur vis-
indamanna hefur fiski- og 'haf-
rannsóknir að lífsstarfi, þar sem
Bjami Sæmundsson vann a@
þeim í hjáverkum án tækja eða
rannsóknarstofu.
Rannsóknardeild landbúnað-
arins og NáttúrugripasafníÖ
'hafa nokkrum sérfróðum grasa-
fræðingum á að skipa, sem eng-
um störfum sinna öðrum.
Og þótt gera mætti hlut ís-
lenzkra náttúrurannsókna drjúg
um betri en hann er, eru samt
starfsskilyrði þeirra, sem nú
vinna að þeim málum svo marg-
falt betri en þeirra brautryðj-
endanna, sem nú eiga aldaraf-
mæli að fæsta hefði dreymt um
slíkt um þeirra daiga. Og þáð
sem ef til vill er mest um vert.
Augu þjóðarinnar eru að opnast
fyrir því, að þekking á náttúru
landsins er grundvöllur þess, að
vér fáum lifað 1 því sem menn-
ingarþjóð.
St. Std.