Alþýðublaðið - 05.11.1967, Qupperneq 8

Sunnudags Alþýðublað — 5. nóvember 1967
eftir Ólaf Jónsson
u . „... „
hér í blaöinu, á sunnudögum, við-
töl við fjóra bókaútgefendur, tvo
sem reka eigin foriög og tvo for-
stöðumenn bókafélaga. Þessi
viðtöl verða nú ekki fleiri í bili.
En áður en skilizt er við þetta
mál væri fróðlegt að reyna að
draga saman í einn stað nokkuð
af efni viðtalanna, huga að því
hvaða ályktanir megi draga af
þeim um íslenzka bókaútgáfu
þessa dagana og árin, þau vanda-
mál og erfiðleika sem hún á við
að fást. Þetta er tímabært efni
nú þegar bókatíð gengur í garð.
Og þó margt og raunar flest sem
fram kom í þessum greinum hafi
vitaskuld verið orðað áður hygg
ég engu að síður að allar í senn
veiti þær allgott yfirlit yfir stöðu
íslenzkrar bókagerðar um þessar
mundir; útgefendurnir fjórir
voru ennfremur merkilega ,sam-
dóma um nokkur meginvandamál
sem þeir telja að standi útgáfu-
starfi fyrir þrifum. Væri áreiðan-
lega þarflegt ef aðrir aðiljar
þessa máls, bókagerðarmenn og
bóksalar, yrðu einnig til þess að
gera grein fyrir sínum skoðunum,
og svöruðu þeirri gagnrýni sem
að þeim hefur verið beint.
* að er í fyrsta lagi ljóst að
bókaútgáfa hefur staðið í stað
hér á landi um mörg undanfarin
ár, útgefnum bókum árlega hef-
ur ekki fjölgað, og upplög bóka
minnkað fremur en aukizt þrátt
fyrir vaxandi fólksfjölda og aukna
almenna menntun; upplög bóka
nú munu vera talin 500—1000
eintökum minnj að meðaltali en
fyrir 15—20 árum síðan. Ennfrem-
ur virðist það ljóst að tiltölulega
lítillar nýbreytni hafi gætt í
bókagerð öll þéssi ár, bæði út--
gáfa og bóksala verið í föstum
skorðum. Sé þetta eðlilegt er ein-
asta skýringln sú að nokkur ár
eftir stríðið hafi bókaútgáfa orðið
alveg óeðlilega mikil hér á landi,
og að því skapi fjölbreytt, og sé
liún fyrst nú á síðustu árum að
færast aftur í eðlilegt horf; eftir
þessari skoðun væru söluhættir
bóka og hin fábreytilega bóka-
gerð hér á landi einungis afleið-
ing fámennisins. En móti henni
mælir sú staðreynd að bókafélög-
unum sem selja bækur sínar eink-
um til áskrifenda tekst að gefa
þær út í 500—1000 eintökum
hærra upplagi að meðaltali en
öðrum útgefendum, og það er að
minnsta kosti reynsla Almenna
bókafélagsins að bækur er hægt
að selja hér árið um kring þrátt
fyrir margendurteknar fullyrðing-
ar annarra útgefenda og bóksala
að bækur seljist ekki nema að
haustinu. Öllum kemur saman um
að það sé óeðlilegt og standi bóka-
útgáfunni fyrir þrifum, hve bók-
sala er einskorðuð við haustmán-
uðina: dæmi Almenna bókafé-
lagsins er enn sem komið er ekki
nema undantekning; og áreiðan-
lega væri það æskilegt margra
hluta vegna að bókaútgáfa gæti
einnig farið fram í nokkrum mæli
aðra árstíma, t. d. semmpart
vetrar. Hin fastmótaða jólasala
bóka er einkum talin stafa af
þeim gróna sið að nota bækur í
stórum stíl til jólagjafa, og einn-
ig helgast hún að nokkru af fornri
starfsskiptingu eftir árstíðum;
haustið og veturinn telst „nátt-
úrlegri” tími til bóklestrar en vor
eða sumar. Er þetta fullnægj-
andi skýring þgss að fjórir
fimmtuhlutar íslenzkra bóka skuli
koma út á svo sem sex vikum
fram að jólum? Það er bágt að
skilja að svo þurfi að vera; en
staðreynd er þetta engu að síður.
Verður þó ekki séð að neitt nátt-
úrulögmál segi til um það að bæk-
ur séu því aðeins nýtilegar til
jólagjafa að þær séu beinlínis ný-
komnar úr prentsmiðjunni. Né að
bækur verði því aðeins keyptar
og lesnar að vetrinum að þær
komi út nokkrar tilteknar vikur
í nóvember og desember. Haustið
er vitaskuld eðlilegur útgáfutími
bóka. En jólasalan stafar að veru-
legu leyti af rótgróinni vana-
myndun lesenda sem bæði útgef-
endur og bóksalar hafa stuðlað að
og kappkosta að viðhalda hvað
sem þeir segja um áhuga sinn á
bókaútgáfu aðra árstíma. Það er
Ijóst að þessum söluháttum verð-
ur ekki breytt nema með sam-
eiginlegu átaki beggja þessara
aðilja í senn og þurfa þó fleiri
að koma til.
0..............................
bókaútgáfunni hefur einnig ó-
heillavænleg áhrif á bókagerð. í
fyrsta lagi hljóta verkefni prent-
smiðja og bókbandsfyrirtækja að
koma mjög misjafnt niður á' árs-
tíðir með miklu álagi seinni hluta
ársins sem verður minnsta kosti
ekki til að stuðla að hagkvæmum
rekstri. Og jólamarkaðurinn set-
ur einfaldri, ódýrri bókagerð
raunverulega stólinn fyrir dyrn-
ar. Til að bók sé gjafarhæf verð-
ur hún að vera í bandi, og raun-
ar má verð hennar ekki vera
undir einhverju tilteknu lág-
marki: reynsla er hins vegar fyr-
ir því að bók á mjög erfitt upp-
dráttar á markaði sem ekki nýtur
jólasölunnar. Gjafasiðurinn á
sjálfsag* sinn þátt í því hve erf-
itt reynist að selja óbundnar bæk-
ur. En kemur ekki einnig til löng
reynsla lesenda af óvönduðum
frágangi, ónýtri heftingu óbund-
inna bóka sem einatt eru ónýt-
ar eftir einn einasta lestur? Á-
reiðanlega á hún sinn þátt í þeim
vana lesenda að vilja eiga bækur
sínar í bandi. Útgefendunum
sem rætt var við bar öllum sam-
an um að bókband væri hér ein-
hæft, oftlega óvandað, og.þó fyrst
og fremst og undartekningarlaust
alltof dýrt. Dæmin sem þeir Gils
Guðmundsson og Baldvin Tryggva-
son tilfærðu um verðlag á' bók-
bandi hér á landi sýna og sanna
að eigi íslenzk bókagerð að vera
hlutgeng við erlenda þarf að
koma til gerbylting í bókbands-
iðn, hvorki meira né minna; án
slíkrar byltingar og gagngerðra
umbóta er tómt mál að tala um
neinar verulegar nýjungar í ís-
lenzkri bókagerð. Og þessi þörf
er brýn. Það sannar sú skoðun
Baldvins Tryggvasonar, að útgef-
endum geti reynzt hagkvæmt að
láta prenta og binda bækur sín-
ar erlendis, þrátt fyrir 50%
verndartoll á bækurnar fullgerð-
ar, og þar með lesendum sem
njóta mundu lækkaðs bókaverðs.
Reynist þessi skoðun hafa við rök
að styðjast, sem ég sé enga á-
stæðu til að efa, felur hún í sér
áfellisdóm um innlendan bóka-
iðnað sem torvelt verður að
hnekkja, hvað þá ef hugmyndin
kemst í framkvæmd í einhverj-
um mæli. Og þar sem iðnaðurinn
er svona á sig kominn virðist
engin ástæða til að taka upp tolla
á innfluttar bækur til verndar
innlendri bókaútgáfu, eins og
Ragnar Jónsson taldi rétt að gera,
að slepptum öðrum rökum gegn
slíkrj einangrunarstefnu. Aðrir
útgefendur leggja meira upp úr
því að afnema beri tolla á bóka-
gerðarefni til að bæta aðstöðu inn-
lendrar bókaútgáfu gagnvart inn-
fluttum erlendum bókum; og það
er eflaust rétt hjá' Arnbirni
Kristinssyni að afnám tolla, eftir-
gjöf söluskatts á innlendum bók-
um mundi hafa uppörvandi áhrif
á kaupendur og yrði bókaútgáf-
unni siðferðilegur styrkur. En
krafa útgefenda um tollfríðindi
sem oft er höfð í frammi, yrði
þá fyrst verulega sannfærandi ef
sannaðist að afnám tollanna hefði
veruleg áhrif til lækkunar á bóka-
verði í landinu.
✓
^Jigáfukostnaður og bókaverð
leiðir hugann að launum rithöf-
unda. Allir sem að bókagerð og
útgáfu vinna taka samningsbund-
in laun fyrir störf sín — nema
útgefendur og rithöfundar, þessir
tveir aðiljar taka á sig þá áhættu
sem óhjákvæmilega fylgir útgáfu-
starfi'. Áhættuhluti þeirra er að
vísu næsta misjafn. Höfundur
selur útgefanda annað hvort hand-
rit sitt á föstu verði eða semur
um tiltekinn hundraðshluta af
söluverði bókarinnar í ritlaun;
prósentugreiðsla veitir honum vón
um hærri greiðslu, aukna hlut-
deild I hugsanlegum ágóða af bók-
inni, þótt þær tekjur geti dregizt
á langinn ef sala bókarinnar geng-
ur dræmt; fast verð tryggir hon-
um hins vegar ákveðna greiðslu
í eitt skipti fyrir öll. Hvorugt
þetta greiðsluform mun að vísu
tryggja höfundum lífvænleg laun
hér á landi fyrir starf sitt, fast
verð alls ekki og prósentu-
greiðsla því aðeins að hrein og
bein metsala komi til. Útgefandi
tekur að vísu á sig nokkra áhættu
með hverri bók sem liann gefur
út; svo getur farið að bókin selj-
ist alls ekki fyrir kostnaði. En á-
góðavonin er raunverulega öll
hans megin ef bókin selst að
marki. Og bókaútgáfa er arðbær
atvinnuvegur hér á landi þeim
sem kunna til hennar, ein bók
bætir aðra upp í útgáfu, enda eru
það einsdæmi ef forlag, sem á
annað borð hefur nokkur umsvif,
kemst í þrot. Höfundur sem ætl-
ar sér að lifa á ritstörfum ein-
vörðungu á hins vegar hallarekst-
ur vísan, og mundu fáir fást við
útgáfustarf upp á' þau býti. Með-
an aðrar listgreinar í landinu
færast í æ meiri atvinnusnið virð-
ast bókmenntastörf eiga að vera
tómstundavinna áhugamanna eft-
ir sem áður sem bæði virðist ó-
sanngjarnt og beinlínis háskalegt
framtíð bókmenntanna í landinu.
Sé hins vegar fallizt á þá megjn-
reglu að liöfundi bókar sem selst
sæmilegri eða góðri sölu beri eins
og öðrum sem við bókagerð koma
lífvænleg laun, má sýna nauðsyn-
leg ritlaun með einföldu dæmi.