Alþýðublaðið - 24.01.1969, Síða 6

6 ALÞÝÐUBLABIÐ 24. janúar 19fi9
poesia,
ðamaður
//
M: tthías Johannessen:
KJARVALSRVLR
H, Igafell, Reykjavík 1968.
97 bls.
Vor tids kunst 67 :
S\ AVAR OUÖNASDN
Et udvalg af billeder med ind-.
ledende tekst af Halldór Laxness
Gyldendal 1968. 63 bls.
Um Jóhanries Kjarval hefur m'argt
og mikið verið skrifað, vafalaust
meira bg samfelldara mál en unr
nokkrrn annan íslenzkan mynd-
listarniann, og er þó margt af þessu
efni á'tvist og liast í blöðum, bók-
um og tímaritum, en því fer fjarri'
að lífi og list Kjarvals hafi cnn í
dag verið gerð viðhlítandi skil í
rituðu nráli. Hvað mun þá um aðra
hclztu málara okkar? Myndlistar-
saga er að svo komnu afrækt fræði-
grein hér á landi, þó að Björn Th.
Björnsson hafi fitjað myndarlega
upp á henni, og bókntenntir okkar
um myndlist harla fáskrúðugar að
þeirri bók frátalinni.
Eins og aðra skapaða hluti hefur
Halidór, Laxness einnig skrifað
mcrknr greinar um myndlist. Og
af þvf serii ég hef lesið um Kjarval
þykir mér’mést varíð í ritgerð Hall-
dórs unt hann, formála að irtál-
vcrkabök h?ns 1950, þó ekki væri
af öðru þá af því að Halldór Lax-
ness fjailar fyrst og fremst um það
sem mestu varðar, sjálfa list Kjarv-
als. Aðrir ‘ höfundar skrifa meira
uin mánriinn og þjóðsöguna af hon-
um, meistara Kjarval.
/Myndlistarskilningur Halldórs
Laxness, cins og liann birtist í rit-
bækur
gerðinni um Kjarval, kann að
þykja æði bókmenntalegur. En er
nokkur ástæða að vefengja bók-
menntalegan innblástur fyrstu mál-
ayanna, Þórarins, Asgríms, Kjijrv-
als, Jóns Stefánssonar, iandnánns-
manna nýrrar listar í aldaskilin á
Islandi? „Úr því ekki. var stuðn-
Jóhannes Kjarval.
ing að hafa í innlcndri málaralist,
scgir. Laxness í ritgerð sinni um
Kjarval, tóku hinir nýju listamenn
það ráð að leita innblásturs í róm-.
antískum náttúruskáklskap, hófust
handa að samstilla vcrk sitt þcirri
sýn og tilfinningu sem Jónas Hall-
grímsson hafði innrætt þjóðinni,
festu á dúka sína þá heimsdýrð sem.
Jressi skáldaskóli hafði kennt henni
að setja öllu ofar; draumvísa Kon-
ráðs kemur þessu málverki á stað
rétt eins og skáldskapnum áður:.
landið er fagurt og frítt og fann-
hvftir jöklannh tindar, himinninn.
heiður og. blár, hafið er skínandi
bjart —“
I þennan sama streng tekur Hall-
dór í. nýrri ritgerð- á dönsku um
Svavar Guðnason og list hans, —
er í þetta sinn með áherzlu á -Aæru-
leikann sjálfan sem myndefni og
innblástur fremur cn skáldlega
draumsýn lands og þjóðar. Hann
scgir:
„Vor store landskabsmester As-
grímur Jónsson fandt da ogsá vejen
til Hornafjord i de tidlige dage
mens hans stjerne stod i zenit og
han endnu med' én sovngængers
lógik pá sine store lærreder forstod
at materialisere stemningen i et
homerisk Island under dets sidste
lyse nat inden udviklingen holdt sit
indtog. Et liv mecl sordin. Land-
skabet sóver blát og grönt i höj-
sommernatten og fra de grön-
sværtækkcde gárde med de mange
gavle midt i det grönne tun stiger
der hist- og her en anelse af hvid
rög op, lige i det minut den förste
alpeglöd yiser sig pá de" híijeste
bjergtincler. ‘Ðet er Ásgrímurs store
tid og intet om Island i denne
epokes litteratur kan sidestilles med
hans landskaber fra dengang.“
Hvað serii líður þessu, mati á
verkum Ásgríms, og það er svo
sem ekki víst að allir vcrði til að
samsinna því, er ljóst að það
„Iiómerská“ Island sem Laxness
sér í myndum hans er hið sama
iand og hann vegsamar sjálfur í
seinni verkum sínum af æ meiri
ákefð, ‘sbr. t.d. hliðstæða lýsingu í
íslcndingaspjalli, óskmynd eða
draumsýn landsins-eins og það var
áður cn þfóun gckk í garð. Þetta
viðhórf er hvorki nýtilkomið hjá
I.axness nc heldur einsdæmi hans
—"og þá ekki heldur sú bölsýni,
tortryggni á mitíðina sem þat^fel-
ur í sér bcint eða óbcint. Þess gætir
\einmitt ríkulega í nýjum skáldskap
að mcnn leiti aftur á vit fortíðar-
irinar að samrami, samhljómi lil-
veru og tilfinniriga seifi nútíminn
hafi glatað — hvort heldur þcir
fjalla utfi bændasamfélagið sjálft
eins og Indriði G. Þorsteinsson í
Þjófi í paradís, sína eigin æsku í
sveidnni eins og. Elannes;Pétursson
í Innliiudum, eða jafnycl þorp
kjreppuáranna i minningaljóhia
eins og Jón Oskar í skáldsögu sinni
frá í haust, Iæikir í fjörunni. Og
í þessu snmhengi skiptir mjriristu
máli að þeir Indriði, Hannes óg.Jón
Oskar, sem hér Vórú nefndir af
tiZÆMz. 5m
Svavar Guðnason.
handahófi, leita skemmra til baka
en Halldór Laxness, eygja sína
fortíð í yngra, og nýlegra landi en
hann: aldaskilin á Islandi eru enn
svo skammt undan ef þau eru þá
afstaðiii.
A Hornafirði, þar sem enginn
hafði sinnu á því að konra sér upp
mynd eflir Ásgrím Jónsson þó hann
kæmi þar stimar, eftir sumar til að
mála, fæddist Svavar Guðnason og
óx þar upp til fullorðinsára. Hann
hafði ekki ráðið við sig köllun sína
að gcr.rst málari fyrr cn hann var
orðinn hálfþrítugur maður. Engu
að síður reyndist hún nógu sterk
til að gera Svavar einn af braut-
rvðjcndum nútímalistar, bæði í
Dánmörku og. á íslandi; og ekki .
einasta frumhcrja nýrrar myndsjón-
ar og -skilnings hér heima heldur
einhvern frcmsta málara hinnar,
nýju stefnu' fram á þennan dag.
'Enginn sém sá liina stórfögru sýn-
ingu Syavars Guðnasonar, sem
haklin var í sýningarsal Mennta-
skólans í haust, um svipað leyti og
hók þessi kom út, þarf að yefjast í
nciiwim vafa lengur um stöðu hans
í ísienzkri mvndlist. Þetta sagt án
þess. að reynt sé að varpa neinni
rýrð á vcrk annarra frumherja
íslenzkrar abstraktótefnu, Þorvalds
Skúl aspriar, Nínu Tryggvad...
Halldór laxness leggur mikið
upp úr „endurlausnarverki“ Svav-
ars Guðnasonar á Islandi, og raun-
ar ekki -síður í Dánmörku enda
grein hans skrifuð handa dönskum
lesendum. F.n jafnframt leggur hann
mikla áherzlu á jarðsamband
Svavars, náttúrleg upptök listar
hans heimá á Hornafirði, í „kunst-
nerens næryncst fysiske identifika-'
tion mcd det sælsommc lys som
önislutter riiennesker og dyr i dette
lanclskab“. Það cr t,veizlan í far-
angri" hans á fundi hans við heims-
listina, list Svavars Guðnasonar er
,.en . kunst som har sit realistiske
udspring i Vatnajökelcgncns lys-
vcrdcn,“ segir Halldór:
„Her cr tuncts og engcns höj-
potenserede grönne og som pendant
dertil noget blændende gult fra
jökclens sol sat op imod alle tænke-
lige manifestationer af vandenés
blá niider himleri: ferskvand og
saltvand, er brusende Atlanterhav
samt norets smá stille indlöb, - for
ikke at glemme bræen eller de
skvdekkcde himmelströg, alt sam-
men kontrasigneret af sandenes
pulveriserede basalt og de ‘ mang-
fþldige. áfskýgninger i grát og brunt
og dunkelgrönt stammende fra
forbjergenes tuf, gabbro og liparit.
Men en bærende tone i Svav'ar
Guðnasons spektrum forbliver dog
dcn stærkt varierende, men altid
lige indtrængende nærva-relse af
rödt.
Sig mig Svavar, spurgte jeg. Dct
röcle findcs overhovddet ikkc i
Mátthildur Halldórsdóttirs vindslér,
— hvor har du det fra:
Svavnr fi sit afdæfnpede tönefald
som ogsá er typisk for Vatna-
iökelegneji): Mon ikke det cr kær-
ligheden.“
Svávar Guðnason er náttúrumaí-
ari, innhlásinn í senn af náttúru
landsiris og íslenzkum skáldskap,
segir Halldór Laxness. Vel má þéssi
skoðnnarháttur, hókmenntalcgur í
eðli sínu, vcra alveg réttúr, bæði
um Svavar sérstaklega og /slenzka
abstraktlist almennt á seinni árum.
Minnsta kosti kemur hann mætavel
heim við ráðandi viðhorf eða skoð-
im eða stefnu í íslenzkri myndjist
síðan hinuirí hataða „geómetrisnia“
sleppti: hvér málari af öðsc
um skírskotar nú til riáttúr-
unnar sem síns éigiplega myncl-
efnis.. nflvaka hugmynda og . inn-
hlásturs. „HverfUm aftur lil náttúr-
unnar,“ hcfur virzt cinskonar víg-
orð hinnar ljóðrænu ábstraktstefhu
sem und.-vnfarið hefur mcst gætt
meðal okkar helztu málara af yngri
kynslóðum, iog vísast hefur þetta
viðhorf reynzt þeim frjórrá og far-
sælla en geómetrisminn áður. Kyn-
legnr kcmur þáð fvrir, og veikir
trú manna á vígorð og patentlausn-
ir. að aðflutt tízka, jafn-óheppilcg
þcim • og málarar vitna sjálfir um
hvcr. í kapp við 'annan, .eins og
gcómetrismirin skyldi ^im árabil
Framhald á 10. siðu.