Dagur - 08.04.1927, Blaðsíða 1

DAGUR
jcemur út á hyerjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Innheimtuna annast Jónas
Sveinsson bóksali, Eyrar-
landsveg 3 (Sigurhseðir).
A f g r e i d s lan
, er hjá Jóni Þ. Þ6r,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
X. ár.
Framtíð bæjanna.
Sú skoðun mun vera að ryðja
sér til rúms, að þjóðin haí'i á síð-
ustu áratugum yfirbygt landið að
þorpum og hæjum. Ástand alls
landsins er í þessu efni að verða
eins og þeirrar jarðar, sem er »yf-
irbygð« af dýrum húsurn en hefir
landkosti lítt bætta, þýft tún, ó-
ræstar engjar og snöggar, en ógirt
beitilönd. Jörðin fraimfleytir ekki
nægilega stórum bústofni, til þess
að standa straum af byggingalán-
inu auk annars tilkostnaðar. Kall-
að er, að á slíkum jörðum sé óbú-
andi, af því að þær séu »yfirbygð-
ar.«
Nýbygðin á ströndum landsins
er að iangmestu leyti risin upp á
tímum hækkandi verðlags og stíg-
andi gróðahyggju landsmanna.
Telja má að hún sé knúin fram af
æstri og forsjálausri sókn eftir
auðæfum úr skauti sjávar. Þjóðin
hefir lagt í sölurnar óhemjumikið
fé og hún hefir reynt mjög á láns-
traust sitt, til þess að afla sér ný-
tízku veiðitækja. Alt slíkt er keypt
háu verði og sumt hæsta verði,
þegar verðlag náði hámarki. Síðan
hefir verð framleiðsluvaranna
fallið. Ástand nýbygðarinnar við
sjóinn er orðið hið sama og hinnar
»yfirbygðu« jarðar. Framleiðslan
hrekkur ekki til að bera uppi hin
dýru tæki og hús frá uppgangsár-
unum.
Dýrtíðin í landinu á að miklu
rót sína að rekja til þessara stað-
reynda. Af því að þjóðin var for-
sjárlaus og um of kappsfull á
gróðaárunum, varði hún gróða
sínum í ný tæki og til þess að full-
nægja auknum lífskröfum. Þess-
vegna situr hún nú uppi með ó-
greiddar stofnskuldir nýbygðar-
innar og útgerðartækjanna, en
lækkandi tekjur.
Og húsaleigan miðast við hinn
afarháa byggingarkostnað dýrtíð-
aráranna, þegar sem mestur vöxt-
ur hljóp í nýbygðina. Leigu eldri
húsa er haldið nálega til jafns við
leigu hinna nýju. Þannig verkar
verðlag öfgaáranna, gegnum húsa-
leiguna, á afkomu og hag almenn-
ings, ekki sízt í Reykjavík, og á
mikinn þátt í að viðhalda dýrtíð-
inni.
Á hraunkömbunum við Hafnar-
fjörð voru eitt sinn reist 40 hús á
Akureyri, 8.
6 vikuim. Þannig hefir nýbygðin
tekið á sig brag guliæðis. Hún hef-
ir sumstaðar ekki stuðst við annað
en stundarástæður, hvarflandi at-
vinnurekstur og óskynsamlegar
vonir. Þannig hefir landið yfir-
bygst og nýbygðin hvílir víðast
hvar á »hvikum grunni« óvísrar
veiði og óvissrar sölu.
Framtíð þjóðarinnar veltur að
mjög miklu leyti á því hversu
ræðst um framtíð bæjanna. Tvö
verkefni blasa við sem leysa þarf
á næstu árum. Annað er að lækka
útgerðarkostnaðinn með því að
koma til leiðar notkun ódýrari
veiðitækja og hagnýta þau á sam-
vinnugrundvelli. Hitt er að undir-
byggja framtíð bæja- og sjávar-
þorpa með aukinni ræktun á
ströndum landsins.
-----o-----
H e i I s u h æ 1 i ð.
Ragnar ólafsson konsúll, for-
maður Hei'lsuhælisfélagsins var
með Botníu frá Reykjavík. Hafði
hann rekið þar ýms erindi fyrir
heilsuliælismálið. Stærstu fréttir
af málinu eru þessar:
Stjórnin hafði við undirbúning
fjárlaganna gert ráð fyrir fjár-
veitingu til reksturs hælisins og
að fengnu samþykki þingsins á
þeirri ráðstöfun, er þar með við-
urkent að hælið skuli rekið á
kostnað ríkissjóðs og undir umsjá
ríkisins eins og önnur slík' sjúkra-
hús landsins.
Fyrir milligöngu landlæknis og
formannsins gekk fjárveitinga-
nefnd Nd. inn á að taka upp á
fjárlög 56 þús. kr. loka-fjárveit-
ingu til byggingarinnar. Nái það
fram að ganga, verður fjárveiting
ríkissjóðs til stofnkostnaðar orðin
256 þús. samtals og hefir Heilsu-
hælisfélag'ið skuldbundið sig til að
leggja annað eins fram á móti. Er
fastlega gert ráð fyrir að sú á-
ætlun standist.
Þessi mál virðast hafa mikinn
byr í þinginu.
Formaður Heilsuhælisfélagsins
hélt á sinn kostnað samsæti í Rvík
nokkrum mönnum, sem hafa, stöðu
þeirra vegna og af áhuga, átt þátt
í því, að hrinda málinu fram við
þing og stjórn og á annan hátt.
Meðal gestanna voru Jónas frá
apríl 1927.
Hrifiu, atvinnumálaráðh., land-
læknir, húsameistari, vegamála-
stjóri, formenn fjárveitinga-
nefnda beggja deilda, þingm. Ak-
ureyrar o. fl. Hefir formaðurinn
þannig fyrir hönd félagsins, vott-
að þessum mönnum þakkir fyrir
•stuðning þeirra við málið og er á-
stæða til að viðurkenna það og
þakka.
-----o----
Iðnaðarframfarir.
i.
Garnaverkun Sambandsins.
Árið 1919 stofnaði félag í Ame-
ríku garnaverkun í Reykjavík.
Maðurinn, sem stofnsetti fyrir-
tækið fyrir hönd félagsins, hét E.
J. Curry. Árið 1921 keypti þýzkt
félag garnaverkun þessa og rak
iiana i 4 ár. En í fyrra keypti
Samband íslenzkra samvinnufé-
laga áhöldin, bygði nýtt hús handa
þessu fyrirtæki og rekur nú garna-
verkunina með auknum krafti.
Stendur fyrirtækið undir stjórn
útflutningsdeildar Sambandsins.
Þarna eru til jafnaðar á ári
verkaðar garnir úr um 250 þús.
fjár. Veltan er alt að 300 þús. kr.
og veitir fyrirtækið atvinnu 38
manns, þar af 4 karlmönnum auk
forstöðumannsins. Unnið er á
þeim tíma, sem skortur er á at-
vinnu yfirleitt. Greidd vinnulaiun
eru um 35 þús. kr. á ári.
Forstöðumaðurinn heitir Ari
Eyjólfsson, ágætur maður. Hann
er ættaður úr Reykjavík. Hann
lærði garnaverkun hjá Carry
þeim, sem fyr var nefndur og hef-
ir veitt fyrirtækinu forstöðu síð-
an Carry hvarf frá. Hið nýja
garnaverkunarhús Sambandsins
er um sumt frumlega gert og að
fyrirsögn Ara. Verkbrögð eru
prýðileg, regla ströng og átsund-
'un mikil, enda verður svo að vera,
þar sem hönd tekur við af hendi
og töf á einum stað orsakar frek-
ari tafir. Sérstaklega var það eft-
irtektarvert, að verkafólkið talaði
elckert orð umfram \sað, sem nauð
synlegt var vegna. vinnunn'ar.
Garnirnar verkaðar eru fluttar
út, einkum til Þýzkalands og Eng-
lands og hafðar til pylsugerðar.
Þykja þær herramannsréttur.
14.-15. bl.
Vinum og vandamönnum til-
kynnist aö konan mín Kristjana
Gunnarsdótiir andaðist á Laugar-
nessjúkrahúsi 5. þ. m.
Tréstöðum 6. apríl 1927.
Halldór Árnason.
Innilegt þakklæti til allra, sem
auðsýndu okkur samúð og hlut-
tekningu við andlát og útför
Jósefs Jónssonar ökumanns.
Eiginkona og börn.
Næsta stig í þessari iðnaðarvið-
leitni er að hagnýta garnirnar til
pylsugerðar innan lands. Slímið
sem vei'kað er úr görnunum er
fyrirtaks áburður.
Hér er um stórmerkilegt fyrir-
tæki að ræða. Vei'ðmæti, sem áður
vai'ð að litlum eða engum notum,
er nú hirt og hagnýtt sauðfjáreig-
endum til hagsbóta og landinu til
aukins álits og þrifa. Verður síðar
skýrt frá gærurotun Sambandsins.
Bæði þessi fyrii-tæki eru liðir í
samvinnu landsins, þar sem telja
má að gengið sé inn á framleiðslu-
svið. Þau ei’u byrjunarspor á
þeirri leið, sem vei'ður ruddur
vegur þegar stundir líða fram, og
almenningur í landinu vaknar til
ljósari skilnings um blessun og
mátt samvinnunnar.
II.
Kaffibrensla Reykjavíkur..
Árið 1922 stofnaði Pétur M.
Bjarnarson Kaffibrenslu Reykja-
víkur og árið 1924 hóf hann kaffi-
bætisgerð. Nefndi hann kaffibæti
sinn »Sóley«. Kaffibœtisgerð þessi
hefir, eins og fleiri því líkar ný-
myndanir í landinu, átt nokkuð
ei'fitt uppdráttar í hyi'jun.
Kaffibætisgerð er um efnasam-
setningu og vinnuaðferðir einfald-
ari en margur myndi ætla. Þó
urðu á nokkur missmíði fyrst í
stað og komst nokkuð af gallaðri
vöru á markaðinn. Þetta varð til-
finnanlegur hnekkir og sem þessi
vara býr að enn í dag í meðvitund
og ímyndun sumi'a manna. Þrátt
fyrir það, að síðan hefir fyrir at-