Dagur - 08.04.1927, Blaðsíða 6

56
SAOUl
14.-15. tbl,
sóknar, hvað gera skildi til að rétta við
hag félagsins, sem þá óneitanlega hafði
fengið talsvert áfall. Stjóminni kom
saman um, að það fyrsta sem þyrfti að
gera til að rétta við hag félagsins væri
það, að breyta skipulaginu. Síðan kom
þetta mál til álita deildanna, og eftir að
þær höfðu grandskoðað það, komust þær
að sömu niðurstöðu. Það verður því hið
ákjósanlegasta samkomulag meðal lang-
flestra féiagsmanna, að breyta til með
skipulag félagsins. Með öðrum orðum.
Árið 1922 dæmir K. E. eftir 16 ára
reynslu og ítarlega rannsólcn, hið er-
lenda skipulag, sem kent er við vefar-
ana í Kochdale óheppilegt.
Reynslan og þekkingin, sem K. E.
hafði fengið af þessu skipulagi færir
því heim sanninn um það eftir 16 ár, að
það skipulag sé óhagkvæmt og geti jafn-
vel verið hættulegt á erfiðum og óhag-
stæðum tímum. Þessvegna er það ráð
tekið upp, að endurreisa deildirnar á ný
með pöntunarréttinum og sérábyrgðinni
o. s. frv. Við getum því ekki fallist á þá
skoðun yðar að K. E. sé rekið samkvæmt
Rochdaleskipulaginu, eftir að það hefir
yfirgefið meginþætti þess skipulags.
Rökfærsla yðar um þetta atriði, sem
náttúrlega er gerð af góðum vilja, en
takmörkuðum skilningi, breytir því í
engu þeirri skoðun okkar, að Kaupfélag
Eyfirðinga hafi yfirgefið Rochdale
skipulagið, sem slíkt. Að K. E. hafi við
breytinguna hallað sér að hinu frumlega
skipulagi Þingeyinga, dettur víst engum
í hug að neita, sem kunnugur er því
skipulagi, og kann sæmileg skil á þess-
um málum, eða hvað er það, sem ein-
kennir frekar skipulag Þingeyinga en
einmitt deildafyrirkomulagið með rétt-
ind\un þess og skyldum.
Gegnum deildaskipunina hefir Þing-
eyingum tekist fram á þennan dag að
varðveita einstaklingsfrelsið og viðhalda
ábyrgðartilfinningu fjöldans, sem er
skilyrði fyrir efnalegum og andlegum
framförum.14)
Þau ummæli yðar, að K. E. hefði
þurft að »rjúfa miðstöð sína« eða »loka
búð sinni« þó það hafi hallað sér að
skipulagi Þingeyinga, er einhver endem-
is vitleysa, sem við botnum ekkert í. Eða
hvemig er það? Hafa Þingeyingar haft
verzlunarbúð sína lokaða, eða er það
einkenni á skipulagi þeirra að hafa lok-
aða búð, einsog helzt er að skilja á yður,
eða hefir það rofið miðstöð sína? — eða
hafa þeir aldrei haft hana neina? Eða
er einhver bilun komin í yðar eigin mið-
stöðvartæki?15)
14) Eg tel ekki þörf á að svara ein-
stökum atriðum í þessum vaðli þeirra
félaga. Hann byggist allur á þeim reg-
in misskilningi, að Kf. Eyf. hafi horfið
frá Rechdale-skipulaginu 1922. Nú á-
rétta þeir félagar staðhæfingu sína.
Telja að félagsmenn hafi »eftir 16 ára
reynslu og ítarlega rannsóknx dæmt »hið
erlenda skipulag, sem kent er við
Rochdale, óheppilegt« o. s. frv. Eg hefi
áður hrakið þessar staðhæfingar svo að
eigi þarf frekar.
15) Upphaflegir skipulagshættir Þing-
eyinga voru pöntun eingöngu, kostnað-
arverðsafhending; miðstöð félagsins ná-
lega engin en félagsframkvæmdimar
og bókfærslan því nær öll heima í deild-
Þá er nú komið að því atriði í and-
svari yðar, sem mestu máli skiftir, hefir
mikla þýðingu fyrir kaupfélagsskapinn
í landinu, og gæti verið ávinningur að
rætt væri, ef það væri gert af þeim
mönnum, sem öðlast hafa reynslu og
þekkingu á þeim hlutum, og eru svo
vandir að rökum, að þeir fari ekki með
annað, en það; sem þeir vita sannast og
réttast, en það er um reynslu þá sem
þjóðin hefir aflað sér um skipulags-
háttu . kaupfélaga þau 40—50 ár, sem
þau hafa starfað hér á landi. Þér full-
yrðið hr. ritstjóri, að reynsla sé fengin
fyrir því, að gangverðsfélögin hafi yfir- |
burði yfir kostnaðaiverðsfélögin, að
sölufélögin standi mikið betur að vígi,
en pöntunarfélögin að færa út starfsemi
sína, og auka sjóðeignir. Við höfum ekk-
ert fullyrt um þetta atriði, en við efuð-
umst um að þessi staðhæfing' yðar væri
á rökum byggð. Við sáum það, sem allir
kaupfélagsmenn hljóta að sjá, að sjóð-
eignir og tryggingarfé kaupfélaganna
hlýtur að fara eftir því einu, hve mikið
félagsmenn vilja leggja á sig í því efni,
á meðan félögin halda lýðvaldsstjórnar-
fyrirkomulaginu. Þessa staðreynd gát-
um við sannað með hagskýrslu sam-
bandsins frá síðasta fundi. Hún sýndi
að eitt af eldri pöntunarfélögunum
Kaupfélag Svalbarðseyrar hafði safnað
tiltölulega mestum sjóðeignum. Það er
eins og yður fallist mjög til um þessa
staðreynd og þegar þér sjáið enga
færa leið til bjargar útúr þessum rök-
þrotum yðar, þá takið þér til þess úr-
ræðis; sem allir vandaðir menn telja
neyðarúrræði, að fleyta yður frá því
með ósannindum. Þér segið að við vís-
um á heimild sem við höfum ekki séð,
sem er ósatt, og þér segið að Kaupfélag
Svalbarðseyrar sé annað elzta félag
landsins, sem er líka ósatt.16)
unum. Þetta er hið eiginlega Jnngeyska
skipulag. 0g þetta skipulag segja þeir
félagar, að Kf. Eyf. hafi tekið upp
1922! Söludeild Þingeyinga er seinni
tíma viðbót feld inn í skipulag þeirra.
Hún er rekin eftir sömu reglum og
verzlunarbúðir í Rochdale-félögum. —
Hví skyldi mega vænta, að þeir félagar
»botni í« skipulagsháttum Þingeyinga
fi-emur en öðrum atriðum þessara mála?
16) Upphafleg »rök« þeirra félaga
um þetta efni voru á þá leið, »að Kaup-
félag Svalbarðseyrar var hæst á blaði
með sjóðeignir, samanborið við umsetn-
ingu«. Slíkt voru hæpin rök; því að
»hlutfallið« getur verið kvikult eftir því
sem umsetning kann að vaxa eða minka
og félagsmönnum fjölgar eða fækkar.
Um hitt þegja þeir félagar, að Kf. Sv.
hefir starfað óslitið frá 1889 og að það
hefir ekki haft með höndum þær verzl-
unargreinir, sem hafa orsakað sumum
öðrum félögum þung verfallsáföll.
Það er rétt að sjóðeignir félaga fara
eftir því, hvað félagsmennirnir vilja á
sig leggja. En eigi hnekkir það þeim
rökum, að þau félög, sem beita gang-
verðsálagningu og hafa meira og minna
afgangsfé um áramót, eigi hægra með
sjóðamyndanir og starfsútfærslu þá,
sem krefst fjárframlaga, en hin, sem
beita strangri kostnaðarverðsálagningu.
Svo augljós rök hljóta jafnvel þeir fé-
lagar að skilja, þó þeir kunni að álíta
Þá segið þér að því félagi muni hafa
verið vel stjórnað, það teljum við líklegt,
en að því hafi verið það betur stjórnað
en ýmsum gangverðsfélögunum, að af
þeim ástæðum séu sjóðeignir þess meiri,
göngum við ekki inn á að svo stöddu.
Við teljum sjálfsagt að enginn ágrein-
ingur verði um það okkar á milli, að
gagnlegt væri fyrir kaupfélagsskapinn í
landinu, ef komist yrði að fullum sann-
leíka um það, hvorir hafi verið snjallari
að finna upp hagkvæmt og heilbrig't
skipulag fyrir kaupfélögin íslenzku, vef-
ararnir í Rochdale eða bændurnir í
Þingeyjarsýslu. Þetta mál teljið þér
sannað en við teljum það ekki sann-
að. Okkur greinir á um þetta og
okkur greinir líka á um það hvert muni
að leita eftir sannindum og reynslu í
þessu efni. Þér virðist hafa takmarka-
lausa trú á Jónasi Þorbergssyni, sem
háyfirdómara í þessu máli, en við aftur
á móti höfum enga trú á Jónasi til að
kveða upp fullnaðardóm í jafn marg-
þættu og vandasömu máli, sem þessu.
Við viljum leita til Sambands ísl.
samvinnufélaga, teljum að það standi
bezt að vígi með reynslu og þekkingu í
þessu efni. Það hefir betri aðstöðu, en
nokkur annar til að fá alment og óhlut-
drægt yfirlit yfir framþróun og verzl-
unarhag félaganna víðsvegar um land,
það hefir mönnum á að skipa, sem skap-
að hafa sér almennara traust meðal
samvinnumanna heldur en ritstjóri
Dags og jafnvel endurskoðendur K. E.
Þar af leiðandi, er álit sambandsins
mest vert í okkar augum, um þetta at-
riði. Yður finnst óþarfi að leita svo
langt, Jónas kallinn muni duga með
minningarritið frá 19. Júní s.l. uppá
vasann.17)
Þér þykist hafa rannsakað sögu K.
E. og það munuð þér hafa gert að
minnsta kosti að nafninu til, en grunn-
færnislegar og einhæfar eru ýmsar á-
lyktanir, sem þér dragið út af þeirri
rannsókn. Ekki er að sjá að þér hafið
komið auga á aðrar ástæður fyrir því
að K. E. reis svo glæsilega úr rústum
1906, og er nú orðið eitt af stærstu ög
voldugustu kaupfélögum landsins, held-
ur enn þá að það yfirgaf kostnaðar-
verðsaðferðina, og tók kaupmennina á
Akureyri sér til fyrirmyndar um verð-
lag' á útlendri vöru.
Mikið eiga eyfirzkir kaupfélagsmenn
Akureyrarkaupmönnum að þakka að yð-
ar dómi hr. ritstjóri.18)
En hverjum kunnugum manni haldið
hentugt, að gera sig heimskari í þessu
máli en líkur eru til, að þeir geti verið.
17) Eg vil fastlega hvetja þá félaga
til þess að snúa sér til forstjóra Sam-
bandsins og kynna sér skoðun hans um
þessi efni. Krepputímar þeir, sem geng-
ið hafa yfir landið hafa reynt þolrifin
í félögum og fyrirtækjum landsmanna.
Og þeir hafa auðgað landsmenn að
reynslu og þekkingu um það hverjir
skipulagshættir og starfsaðferðir muni
vera farsælastar í samvinnufélögum.
18) Eg mun hvergi hafa minst á Ak-
ureyrar-kaupmenn sérstaklega í þessu
sambandi. Þessi uppspuni; sem á að vera
fyndni, er því um efni fram gefin, af
fátækt þeirra félaga. Og þeir hitta
sjálfa sig fyrir.
þér nú að hægt sé að telja trú um að
Kaupfélag' Eyfirðinga hafi gengið svo
erfiðlega 20 fyrstu árin af þeirri á-
stæðu að að var rekði með kostnaðar-
verðsaðferðinni, þar sem tvö nágranna-
félögin K. Þ. og K. Svb. runnu upp eins
og fíflar í túni á sama tíma með sama
fyrirkomulagi. Nei Jónas Þorbergsson,
þessu og öðru eins trúir engin maður,
sem nokkurt skin ber á þessi mál, þar
eruð þér eins og svo víða í skrifum yð-
ar alltof bjartsýnn á trúgirni fólksins.
Það voru allt aðrar ástæður, sem voru
því valdandi að K. E. átti svo erfitt
uppdráttar á þeim árum.
Enn einsog það var ekki kostnaðar-
verðsaðferðin, sem hélt K. E. niðri 20
fyrri árin, þá var heldur ekki gang-
verðsaðferðin, sem hefir hafið það upp
síðari 20 árin. Til þess liggja dýpri og'
margbrotnari rök, sem eigi verður far-
ið út í hér. Má vera að ástæða gefist til
þess síðar við annað tækifæri.19)
Með athugasemd þessari höfum við
sýnt yður fram á hve langt þér eruð
enn frá því, að skilja til hlýtar þau
kaupfélagsmál sem þér hófuð umræður
um. Verðið þér nú að gera yður ánægð-
an með það, sem komið er, þó yður hefði
óneitanlega komið vel að fá meiri
fræðslu í ýmsum þessum atriðum.
Munum við endurskoðendur svo eigi
þreyta lesendur Dags með frekari skrif-
um um tillögu okkar frá síðasta aðal-
fundi. Skiljum vel tilgang yðar með öll
þessi skrif og metum hann að verðleik-
um. Og enginn efast um hjartalagið. —
pt. Varðgjá, í marz 1927
Stefán Stefánsson.
Bjarni Benediktsson.
Eftirmáli.
Umnæðum þessum er nú brátt
lokið. Þær eru orðnar ærið langar
og komnar í það horf að eigi verð-
ur viænst af þeim frekari árang-
urs. Jafnvel þótt rithnoði þeirra
félaga megi líkja við skakkan
bagga, sem bindingsmaðurinn
mistreður og hnaukar á alla vega,
unz hann að lokum fer úr böndun-
um, hafa þeir samt staðið sig eftir
vonum, þegar litið er á málstað og
hæfileika. — Áhallan hafa þeir
reynt að jafna með persónulegu
narti og með þeim árangri, sem
títt er um slík vinnubrögð.
Þeir félagar hafa orðið skopleg-
ir á fleiri en einn hátt. Við að
verja formshlið tillögunnar hafa
þeir komist í svo miklar ógöngur
og rökvillur, að öllum mönnum,
sem bera skyn á skipulagsmálefni
samvinnufélaga, hefir blöskrað.
Þó hefir orðið skoplegri flótti
þeirra úr hverri vigstöðu, sem
þeir hafa tekið sér til vamar efn-
ishlið tillögunnar. í stað þess að
19) Líklegt var, eftir þessa frammi-
stöðu, að þeir félagar þættust búa yfir
miklum rökum. Annað mál er það,
hversu það er hyggilegt. Er það alkunn-
ur háttur þeirra, sem verða rökþrota,
að snúa fátækt sinni og úrræðaleysi í
hreystilæti, um leið og þeir draga sig til
baka.
J. Þ.