Dagur - 08.04.1927, Blaðsíða 5

14.-15. tbl.
DAGUK
55
liafi að langmestu leyti verið steypt í
sama ínóti og- Kaupfélag Þing'eyinga.
»En uppúr aldamótunum kemur
»straumbreyting« í þessu efni, með
stofnun Kaupfélags Eyfirðinga. Þá er
horfið frá pöntunarskipulaginu og lög
félagsins sniðin eftir hinni venjulegu
Rochdale fyrirmynd. Félagið hefir opna
búð, skiftir bæði við félagsmenn og ut-
anfélagsmenn, selur vöruna með dags-
verði kaupmanna á staðnum, en skiftir
síðan við áramót ofborgaðri innieign
milii félagsmanna í hlutfalli við skifti
þeirra. í raun og veru er hér aðeins um
fomnsbreytingu að ræða. eða bókfærslu-
breytingu.«* Við viljum nú benda yður
enn á það, þar, sem þér teljið að verð-
lagningaraðferð hvers félags sé grund-
völlur. þess, þá telur Jónas frá Hriflu
það formsbreytingu eða bókfærslu-
breytingu. Og' hann kallar það straum-
breytingu, þegar félög breyta verðlagn-
ingaraðferð sinni. Hann mynnist aldrei
í greininni á grundvallarbreytingu.
Ekki neitt nálægt því.
Síðar í sömu greininni segir Jónas frá
Hryflu. »Meginþorri löggjafanna var
vitanlega mjög vankunnandi um þessi
efni, alls ófróðir um hina sögulegu
framþróun erlendis. Þeir hafa ekki séð,
að hér var aðeins um forms- en ekki
eðlisbreytingu að ræða.« Þarna hafið
þér það hr. leiðtogi. Þeir,' sem halda
öðru fram, en að hér sé um formsbreyt-
ingu að ræða, þeir eru »vankunnandi
um þessi efni, alls ófróðir um hina sögu-
legu framþróun«. Þér; sem tekið hafið
yður fyrir hendur að fræða aðra, þér,
sem berið þeim á brýn, sem ekki eru já-
biæður yðar í þessu efni, að þeir séu ó-
fróðir, grunnfærir, skilningsvana, og svo
hrokafullir, að þeir hirði eigi að afla sér
fræðslu um þessi mál, — þér — einmitt
þér, — eruð dæmdur með orðum Jónasar
frá Hryflu vankunnandi og ófróður um
þessi mál. Viljum við biðja yður að af-
saka þó okkur verði það á, að taka
meira tillit til þess, sem þeir menn
segja, sem standa yður miklu framar að
reynslu og þekkingu á þessum málum,
og þó við getum ekki talið bíblíuna yðar
og yðar skrif; hinn eina sanna sálu-
hjálparveg í Kaupfélagsmálum.12)
12) Ekki verður komist hjá að staldra
hér við, til þess að leiðrétta þá félaga
verulega. Því miður fyrir þá, verður
ekki talið að hér sé aðeins um vindhögg
að ræða, heldur er það snoppungur á
sjálfa þá. — Tilvitnuð ummæli taka þeir
félagar upp úr Inngangi J. J. að greina-
flokki, sem hann og Þórólfur Sigurðs-
son rituðu um skattskyldu samvinnufé-
laga. Höfundurinn er þar að sýna fram
á það, sem rétt er, að gagnvart skatt-
skyldunni hefir það enga þýðingu,
hvorri aðferðini er beitt um verðlagn-
ingu, því að báðar leiða að lokum til
þeirrar sömu niðurstöðu, að tryggja fé-
lagsmönnum sannvirði á erlendri sem
innlendri vöru. Við langvarandi baráttu
gegn ranglátum skattaálögum hafði
málinu þokað það fram, að pöntunarfé-
lög voru undan þegin venjulegri skatt-
skyldu þvílíkri, sem hvílir á gróðafélög-
um. Næsta verkefnið hlaut þá að verða,
að sannfæra löggjafai-valdið um að
* Leturbreyting gerð af okkur.
Þá skal komið inná upphaflega deilu-
atriðið, hvort það sé á móti tilgangi eða
lögum Kaupfélags Eyfirðinga, að láta
sölufélögin þau, sem seldu við gangverði
og' skiluðu ai'ðinum um áramót, væru
heldur ekki gróðafélög, heldur kæmi ár-
angur félagsstarfseminnar fram i efna-
hag hvers einstaklings og ætti því skatt-
urinn ekki að leggjast á félagið heldur
á einstaklingana. — Á báðum hinum til-
vitnuðu stöðum hliðra þeir félagar sér
hjá að taka upp niðurlag málsgrein-
anna, sem gefur til kynna út frá hvaða
forsendum höfundur gengur og til <
hverrar niðurstöðu hann leiðir. Hann
segir:
»------— — 1 raun og veru var hér
aðeins um formsbreytingu að ræða eða
bókfærslubreyting'u. Félagsmenn fá vör-
ur sínœr með sannvirði, annaðhvort við
afhendingu, eða um áramót, þegar árs-
reikningi er lokið.e*
Og síðari tilvitnuð ummæli, tekin í
heilu lagi, hljóða svo:
»------------Þeir hafa ekki séð, að
hér var aðeins um forms- en ekki eðlis-
breytingu að ræða. »Opna búðin« breytti
engu, ef unnið va/r á réttum samvinnu-
grundvelli, svo að hver félagsmaður bjó
að sínu og var ekki hlutræningi ann-
ara.«*
Að því er snertir afstöðu til skatt-
skyldunnar, er það rétt, að einungis er
um formsbreytingu að ræða. Öllum ár-
angri félagsstarfseminnar er í hvort-
tvegg'ja falli skilað til félagsmanna og
skiftir engu gagnvart skattskyldunni,
hvort honum er skilað jafnhraðan og
viðskiftin fara fram (kostnaðarverð)
eða ekki fyr en um áramót (gangverð
og úthlutun ág'óða) þeim félögum þótti
sér henta að slíta ummæli J. J. úr réttu
samhengi, til þess að geta túlkað skoð-
anir hans sér í vil. Þessir hótfyndnu
menn um meðferð á tillögu sinni, hafa
hér gert sig seka í óráðvendni í meðferð
heimilda og leitast við að umhver-fa
skoðunum J. J. um þessi efni. Til þess
að færa þeim heim sanninn um þetta,
skulu þeir nú leiddir lengra áleiðis í rit-
gerð J. J. Þeir telja hann, eins og rétt
er, áreiðanlegan lieimildai-mann um
þessi efni. Eftir að J. J. er búinn að
skýra allítarlega frá stofnun og starf-
, semi Kaupfélags Eyfirðinga eftir skipu-
lagsbreytinguna 1906 farast honum, á
bls. 132, orð á þessa leið:
»Eftirdæmið kendi. Kaupfélag Eyfirð-
inga varð að fordæmi því nær allsstað-
ar í landinu^ nema í Þingeyjarsýslu.
Eftir að hinir glæsilegu ávextir komu í
ljós, þótti sjálfsagt að feta í fótspor
Eyfirðinga. Gömlu söludeildirnar, sem
í fyrstu voru sniðnar eftir fyrirmynd
Kaupfélags Þingeyinga, stækkuðu og
pöntunin lagðist niður. Dagsverð kaup-
manna kom í stað kostnaðarverðsins.*
Úthlutun á ofborgaðri innstæðu um ára-
mót og há iðgjöld í stofnsjóð urðu hoi~n-
steinar undir breytni og skipulagi
margra hinna nýju eða umbreyttu fé-
laga«.*
Hér hafa þessir kýmilegu skipulags-
fræðingar óbrjálaða skoðun J. J. um
það, hverjir séu hornsteinar undir skipu-
* Leturbreytingin mín.
J. Þ,
úti vörur til félagsmanna með sann-
virði,13) og, að þær séu greiddar við
móttöku. Við höfum flutt þessa tillögu,
og' við verjum hana á þeim grundvelli
að svo sé ekki. Aftur á móti teljið þér
að þétta sé brot á móti lögum- og' grund-
velli félagsins. Þetta atriði er aðalspurs-
málið í þessum deilum og' þarf að gerast
hreinlega upp.
Við þykjumst hafa rökstutt þessa
skoðun okkar svo, að ekki hefði átt að
þurfa að gera það frekara. En þér sann-
færist eigi að heldur hr. ritstj.; gerum
við því hérmeð okkar síðustu tilraun til
að koma vitinu fyrir yður í þessu efni,
en reynist það árangurslaust, munuð
þér fyrir okkur, fá að lifa og deyja i
vanþekkingu um þessa hluti.
Við treystum nú á drengskap yðar
svo, að þér verðið okkur sammála um
það atriði, að K. E. sé nú stjórnað eftir
lögum þeim ; sem félagið setti sér 1922,
og þar með séu úr g'ildi numin, eldri á-
kvæði laga félagsins, sem þar eru ekki
tekin upp. Þegar við höfum komið okkur
saman um þetta; verðum við að athuga
í ró og næði, þau ákvæði í gildandi lög-
um um félagsins, sem lúta að tilgangi
og vöruverðlagi þess. Þetta er einfalt
og fljótlegt. Ákvæðin um tilgang félags-
ins, sem snertir tillögu okkar eru a. og
c. liður 2. greinar og hljóðar svo:
a. »Að útvega félagsmönnum góðar
vörur og' ná hag'kvæmum kaupum á
þeim.« Þessi liður segir að vísu ekkert
um að, með hvaða verði eigi að láta
vörurnar úti til félagsmanna, en eigi
verður hann skilinn á þann veg', að ekki
meg'i láta þær með sannvirði. Þá kemur
c. liðurinn. »Að sporna við skulda-
verzlun og óreiðu í viðskiftum« Sama
máli gegnir með þennan lið, að hann
segir ekki beinlínis, að unnið skuli að
því, að félagsmenn greiði vörur sínar
við móttöku. En hann verður alls ekki
skilinn á þann hátt, að það sé brot á
tilgang'inum, þó unnið yrði að því. Ef
þér getið nú fallist á þessa rökfærslu
okkar, frekar en verið hefir, vonum við
að þér sannfærist um, að tillaga okkar
brjóti eigi bága við tilgang félagsins,
lagi kaupfélaga. 1 þessu falli er það
»dagsverð kaupmanna«, »úthlutun á af-
borgaðri innstæðu« o. s. frv. Fer þá að
\erða erfitt að komast fram hjá þeirri
skoðun, sem þeir félagar hafa kallað
r.ýstárlega og »fáránlega«, »að verð-
lagsaðferð hvers félags er sá grund-
völlur, sem það er rekið á«.
Ættu þeir félagar nú að taka það ráð,
að fara heim, láta minna yfir félags-
málaþekkingu sinni, en kappkosta að
læra betur. Eftir þessa för þeirra og
tilvitnanir í rit J. J. fer að verða skilj-
anlegt, að þeir geti ekki lesið sér til
gagns rit, sem þeir hafa fyrirfram and-
stygð á. Að því er snertir þessi efni má
segja um þá félaga það, sem eitt sinn
var sagt hér í blaðinu um vissa rit-
stjóra, að »þeir lesa lítið og illa, en
skilja þó ver og rangfæra flest, sem þeir
lesa rétt og skilja«.
13) Alt af þykjast þeir félagar ætla
að koma því til leiðar að félagið taki
nú upp á reglu, að láta félagsmenn
hafa vörur með sannvirði! Eins og slíkt
hafi ekki tíðkast hingað til.
einsog hann er framsettur í gildandi
lögum þess.
Þá er að athuga hitt atriðið, sjálft
lagaákvæðið um verðlagningaraðferð-
ina. Það ákvæði er að finna í fyrri hluta
19. gr. og hljóðar svo:
»Störf þau, sem félagsstjóx-n felur
fi-amkvæmdai'stjóra eru einkum þessi
a. Að standa fyrir starfrækslu félags-
ins og annast um kaup og sölu á vönim,
flutning þeirra og afgreiðslu.
b. Að ákveða verð á vörvmi í samráði
við félagsstjói’n og láta framkvæma
vörukönnun um hver áramót«.
Engar aðrar x-eglur eða fyrirmæli
gilda í lögum félagsins er sett vora 1922
um verðlagningarskyldu stjómai'innar,
en þau, sem hér era tekin upp. Eftir
, þeim á framkvæmdai’stjóri og stjóm fé-
lagsins, að ákveða vöruvei'ðið, og mæla
lögin ekkert fyrir um það, hvort selja á,
með gangverði, kaupmanna verði, kostn-
aðai’verði eða sannvirði. Það var með
fullum vilja og vitund félagsmanna
(fulltrúaráðsins) 1922, að þannig var
gengið frá þessu verðlagningarákvæði,
það var í beinu sami'æmi við aðrai'
brcytingar, sem þá voru gei'ðar á skipu-
lagi félagsins; og þá einkum með tilliti
til pöntunarstarfseminnar er þá var
fyrii'huguð. Leiddi það því af sjálfu sér
að vörur yrðu vei-ðlagðar á annan hátt,
en verið hafði að undanförnu, þá yi-ði
kostnaðai-verðsaðferðin tekin upp á hin-
um pöntuðu vörum, eftir okkar skilningi,
og »hinum almenna skilningi« að yðar
dómi. Þó þér kunnið að hafa sérskilning
í þessu máli, hefir það lítið gildi, ef hinn
almenni skilningur fellur saman við
okkar skilning.
Vonum við nú, að þér getið fallist á
það með okkur endui'skoðendum að
framkvæmdarstjóm félagsins hafi með
öllu liaft óbundnar hendur um verðlag-
ið, síðan 1922. Það fyi-irfinnast því eng-
in sæmileg í'ök fyrir því að stjómin
hafi verið að brjóta grandvöll, lög eða
tilgang félagsins þó hún hafi selt tals-
vert af vörum ágóðalaust hin síðari ár.
Hún hefir haft frjálsar hendur í þessu
efni, eins og sannað er með sjálfu laga-
ákvæðinu hér að framan. Með þessu
leggjum við svo þetta ágreiningsatriði
í dóm. —
Þá er nú komið upp annað ágreinings-
atriði okkai\ í milli, sem þér teljið enn-
þá stói-kostlegra, sem sé það, hvort K.
E. muni nú rekið á innlendum eða er-
lendum skipulagsgrundvelli. Yður finst
það alvai'legt að endurskoðendum og
manni sem hefir rannsakað sögu félags-
ins, skuli greina á um svo þýðingarmik-
ið atriði.
Þér virðist hneixlast á því; hr. rit-
stjóri, að við í athugasemd okkar töldum
að K. E. hefði yfirgefið Rochdaleskipu-
lagið 1922, en hallað sér að skipulagi
Þingeyinga. Það er eins og þessi um-
mæli okkar snerti yður sérstaklega ó-
þægilega, svo felst yður til xxm þau;
mun því eiga vel við að við förxxm
nokkrum orðum um þetta atriði, en
möi-g ættu þau ekki að þurfa, því ey-
firzkum kaupfélagsmönnum, hlýtur að
vera það í fersku minni að þetta skipu-
lagsmálefni var gert hreinlega upp í
félaginu fyrir 4 árum síðan. Árið 1922
tók þáverandi framkvæmdastjóri og
stjóm félagsins til alvarlegrar rann-