Dagur - 09.03.1944, Side 2

2
DAGUR
FRJÁLSLYNDUR MIÐFLOKKUR
ER ÞJÓÐINNI MESTA NAUDSYN
i.
Maður er nefndur Jón Pálma-
son og kenndur við Akur. Nú
hefir Jón þessi yfirgefið Akur-
inn að einhverju leyti og gerzt
vinnumaður hjá auðkóngunum
í Sjálfstæðisflokknum. Hann er
með öðrum orðum stjórnmála-
ritstjóri ísafoldar, sem send er út
um sveitir landsins og ætluð
hændum til lesturs.
Aðalkjarninn í pólitískum
kenningum J. P. í ísafold er á þá
leið, að leggja skuli niður Fram-
sóknarflokkinn, eða leysa hann
upp í tvo parta, líklega nokkurn
veginn jafnstóra, og falli annar
hlutinn til Sjálfstæðisflokksins,
en hinn hlutinn sameinist
kommúnistum.
Þegar þessi gjöreyðing Fram-
sóknarflokksins væri um garð
gengin á þenna hátt, telur J. P.
að komin væri á eðlileg og heil-
brigð flokkaskipun í landinu.
Sennilega telur J. P. í ein-
feldni sinni, að Framsóknar- og
samvinnumenn muni ef til vill
fallast á þessa uppástungu hans,
annars væri þýðingarlaust fyrir
hann að vera að hampa henni
frammi fyrir bændum, sem að
miklum meiri hluta tilheyra
Framsóknarflokknum.
Kunnugt er um einn áhrifa-
mann í Framsóknarflokknum,
sem snúizt hefir að einhverju
leyti á sveif með J. P. í þessu
máli. Það er Egill Thorarensen.
Um fleiri er ekki vitað.
En það er óhætt að segja Jóni
Pálmasyni það strax, að engin
von er fyrir hendi um það, að
þessi hugsjón(!) hans rætist.
Framsóknar- og samvinnumenn
láta hann ekki vísa sér til húsa í
pólitískri flokkaskipun.
II.
Það yrði þokkalegt ástand í
landinu, eða hitt þó heldur, ef
tveir öfgaflokkar berðust og bit-
ust um hagsmunamál sín að
stríðinu loknu, án þess nokkrar
hömlur væru á það lagðar: Ann-
ars vegar auðmannaflokkur, sem
hefði það aðalsjónarmið að
vernda stríðsgróða nokkurra
burgeisa frá því að koma alþjóð
að notum í nauðsynlegu upp-
byggingarstarfi, en hins vegar
æstur byltingaflokkur í bandi er-
lendrar yfirdrottnunar, er berð-
ist fyrir því ástandi, sem bylt-
ingamenn nefna „alræði öreig-
anna“. Sá hildarleikur, sem þá
yrði háður, mundi útiloka öll
friðsamleg störf í þágu velferðar-
mála almennings. Hvor flokkur-
inn, sem ofan á yrði í hinni
grimmilegu baráttu, væri ófær
til að taka sér stjórn í land-
inu. Reynslan hefir sýnt, að
kommúnistar kunna ekki að
stjórna nokkru þjóðmálafyrir-
tæki. Eftir heimsstyrjöldina fyn'i
tókst kommúnistum í Noregi að
ná á sitt vald meiri hluta í ýms-
um bæjum þar í landi og tóku
við stjórn þeirra. Sú stjóm var á
þá leið, að þessir bæir fóru allir
fjárhagslega á höfuðið. Þá opn-
uCuit augu norsku þjóðarinnar
fyrir því, að kommúnistar væra
með öllu óhæfir til stjórnar-
starfa. Sneri þjóðin þá svo
greinilega baki við þeim eftir
hina beisku reynslu, að komm-
únistar áttu engan fulltrúa í
þingi Noregs fyrir núverandi
heimsstyrjöld.
Svipuð er reynslan hér á landi.
í bæjum austanlands náðu
kommúnistar miklu áhrifavaldi.
Eftir það skáru þessir bæir sig úr
að eymd og volæði.
Sjálfstæðisflokkurinn fór hér
einn með völd í nokkra mánuði
árið 1942, að vísu undir sterkum
áhrifum frá kommúnistum. Það
ástand, sem þá skapaðist, var á
þann veg, að jafnvel sjálfir for-
ingjar Sjálfstæðisfjokksins hafa
gilda ástæðu til að hrylla við því.
Allri þeirri upplausn, er þá
myndaðist þarf ekki að lýsa.
Hún er alþjóð nægilega kunn.
III.
Til þess að útiloka það ástand,
sem Jón Pálmason leggur til að
komið verði á, og í stóram drátt-
um hefir verið lýst hér að fram-
an, er þjóðinni brýn nauðsyn á
að til sé í landinu öflugur, frjáls-
lyndur miðflokkur, er neyti að-
stöðu sinnar til þess að halda
öfgunum til beggja hliða í skefj-
um, lægi ofsa byltingamanna og
spyrni á móti ásælni og eigin
hagsmunastreitu auðvaldskóng-
anna í þjóðfélaginu. Þetta er
hlutverk miðflokks, og slíkur
miðflokkur er fyrir hendi, þar
sem Framsóknarflokkurinn er.
Sá flokkur er aðallega skipaður
bændum og öðram smáframleið-
endum, svo og frjálslyndum um-
bótamönnum í kaupstöðum og
sjávarþorpum. Allir þessir menn
eru mótsnúnir byltingum og
þjóðnýtingu, nema þá í tak-
mörkuðum stíl og undir sérstök-
um kringumstæðum, og þeir eru
einnig andstæðir þeirri þróun,
er leiðir til mikillar auðsöfnun-
ar í fárra manna hendur á kostn-
að fjöldans. Þeir trúa á mátt fé-
lagsbundinnar samvinnu í sam-
bandi við framleiðslu til sjós og
lands og í verzlun innanlands og
utan og vilja láta þróun og um-
bætur ganga eftir þeim leiðum.
Þetta er í sem fæstum orðum
sagt stefna og hlutverk Fram-
sóknarflokksins sem miðflokks.
Þjóðin á hér um tvo kosti að
velja. Annars vegar getur hún
gefið upplausnaröflunum til
hægri og vinstri lausan tauminn,
en þá logar landið allt í ófriði,
hins vegar getur hún líka eflt
miðflokkinn til friðsamlegra
starfa undir merkjum samvinnu
og samhjálpar.
Þegar öllu er á botninn hvolft,
er það þjóðin sjálf, sem er sinn-
ar gæfu- eða ógæfusmiður.
IV.
Þess hefir nokkuð orðið vart,
að ýmsir Framsóknarmenn eru
að velta fyrir sér þeirri spurn-
ingu, hvort Framsóknarflokkur-
inn á Alþingi eigi að leita eftir
-----------------------------------»--------------
SÖGN OG SAGA
--------Þjóðfræíaþættir ,J)ags“-------------------
SIGURÐUR BRENNIR
(Framhald).
Ýmsar sagnir og orðtæki Sigurðar.
Sigurður Brennir var eitt sinn smali á ónafngreindum bæ.
Ær nábúans gengu í túni og engjum húsbónda Brennis, og
skipaðist ekki til batnaðar, þó vandað væri um. Eina nótt smalaði
Brennir ánum og rekur til afréttar.
Gætti bóndi fjárins betur næsta sumar.
Sigurður sagði margar ótrúlegar sögur og bar fyrir þeim þá
menn, er fólk vissi sannorðasta. „Hálfdan í Brenniási sagði mér
það og Kobbi gat þess líka,“ sagði hann stundum, þegar sögumar
vora sem allra lygilegastar. Halfdán var spakvitur maður og sann-
orður. Sonur lians var Jakob, er átti upptök að kaupfélagshreyf-
ingunni. Stundum var það Sigurður Ketilsson á Sigurðarstöðum,
sem átti að hafa sagt Brenni sögurnar. Sigurður frétti þetta og
sagði þá fastmæltur: „Því er stráksneipan að bera mig fyrir þessu.“
Sigurður var föðurbróðir Halfdánar og tengdafaðir. Sónur hans
var Ketill í Miklagarði faðir Kristins föður Hallgríms kaupfélags-
stjóra og þeirra bræðra.
Þuríður hét kona Þorkels í Víðirkeri. Hún var mjóróma, Anna
hét kona Hallgríms sonar Þorkels, hún var lág til hnésins, Jó-
hanna hét kona Jóns Þorkelssonar, hún var ættuð úr Flóa og þótti
vílsöm. Þessir feðgar bjuggu allir samtímis í Víðirkeri í Bárðar-
dal. Konur þeirra feðga nefndi Brennir: Vælu, Skrækju og Lág-
fótu. Hér á eftir fara nokkrar setningar eftir Brenni.
Þuríður kona Þorkels var dóttir Hansar í Neslöndum við Mý-
vatns. Hún var afburða nísk. „Baunirnar hjá henni Þuríði minni
í Víðirkeri, þær springa nú á sundinu". „Hún Þuríður vill hafa
slátursneiðamar svo þunnar, að hægt sé að lesa á bók í gegnum
þaer. Hún segir að þær séu þá lystugri",
Bærinn Vindbelgur stendur milli tveggja höfða er ganga fram í
Fimmtudagur 9. marz 1944
samvinnu til ,,hægri“ eða
„vinstri". Um þetta atriði virð-
ast vera töluvert skiptar skoðan-
ir. í raun og veru er spurningin
óþörf, þegar menn hafa gert sér
grein fyrir miðflokksaðstöðu
Framsóknarflokksins. Samstarf
flokksins við aðra flokka hlýtur
að fara eftir málefnaaðstöðu í
það og það skiptið. Við athugun
hlýtur mönnum að verða Ijóst,
að ekki er hægt að segja við mið-
flokk: í framtíðinni skalt þú
skilyrðislaust hafa samstarf til
,,hægri“, eða þá öfugt. Slíkt boð
eða bann til handa Framsóknar-
flokknum væri sama sem að ætla
að svifta hann miðflokksaðstöðu
sinni, láta liann hætta að vera
miðflokk, en tjóðra hann í þess
stað við ákveðinn flokk eða
flokka.
Það er stundum vitnað til
samstarfs Framsóknarflokksins
við sjálfstæðismenn nú fyrir
skömmu, þegar þeir bundust
samtökum um að hrinda árásum
kommúnista á bændur og sam-
vinnufélögin, og þetta samstarf
talið vitni þess, að þessir tveir
flokkar eigi að stofna til frekara
samstarfs á nýjan leik. Hér við er
þó að athuga, að það var ekki
Sjálfstæðisfl., sem hér var að
verki, heldur menn úr Sjálfstæð-
isflokknum, Þeir unnu því þetta
þarfaverk ekki í nafni eða
urnboði flokks síns, enda talið að
sumir þeirra hafi verið að hugsa
um kjörfvlgi sitt í sveitunum.
Hér við bætist og að vitanlegt er,
að svörnustu óvinir samvinnu-
stefnunnar eru einmitt í Sjálf-
stæðisflokknum og hafa að þessu
ráðið þar mestu. Það væri því
ekki tómt fagnaðarefni fyrir
Framsóknarmenn að ganga til
samstarfs við Sjálfstæðisflokk-
inn, þó að sjálfsagt sé að taka
fegins hendi fáanlegan stuðning
manna úr þeim flokki til að
koma í framkvæmd góðum mál-
um og hindra framgang skað-
legra mála.
Kommúnistar eru sannarlega
ekki líklegir til happasæls sam-
starfs. Þó erekkihægtaðfullyrða
um það fyrir fram í eitt skipti
fyrir öll, að aldrei sé haégt að
nota þá til neinna góðra hluta.
Formanni Framsóknarflokksins
verður varla brugðið um heita
ást á kommúnistum. Þó datt
honum eitt sinn í hug, að ef til
vildi mætti í einstökum tilfell-
um nota þá sem „eiturlyf" og
gerði tilraun í þá átt. Kommún-
istar stóðust að vísu ekki þetta
próf Jónasar Jónssonar, þeir
féllu á því eins og þeir féllu á
hliðstæðu prófi, er allur Fram-
sóknarflokkurinn á þingi lét þá
ganga undir veturinn 1942—43,
til þess að knýja fram játningu
þeirra um það, hvort þeir væru
umbótaflokkur eða ekki.
En þrátt fyrir þetta allt á ekki
að banna Framsóknarflokknum
að leita samstarfs til „vinstri", ef
svo ber undir, svo fremi sem
hann á að vera miðflokkur
áfram, og það verður hann að
vera. Sem slíkur verður hann að
hafa frjálsræði til beggja handa,
þó að sjálfsögðu verði að leggja
honum þá skyldu á herðar að
nota það frjálsræði þjóðinni til
farsældar.
Mývatn. Brenni þótti bændur þar beita linlega og sagði: „Góð
jörð væri Belgur, ef það væru beitarhús í Austurhöfðanum."
Frá séra Jóni Austmann og andlát Sigurðar Brennis.
Sigurður lá nokkra daga áður en hann dó. Vissi hann gjörla að
hverju dró, en tók því með jafnaðargeði og var hress í máli.
Heyrðu menn hann mæla Hkt og hann talaði við sjálfan sig:
„Hver ætli verði nú til að ljúga upp á Bárðdælinga, þegar
Sigurður er dauður?" Var sem hann hefði áhyggjur af, hversu
sæti hans skipaðist.
Séra Jón Austmann var þá prestur Bárðdæla. Kona hans var
dóttir Jóns ríka Gunnlaugssonar í Böðvarsnesi, þess er átti 30
jarðir. Jón Austmann fór frá Halldórsstöðum í Saurbæ. Um hann
kvað Sigluvíkur-Sveinn:
Brjálar sátt en bruggar tjón,
bætir fátt í landi,
gamli átta jarða Jón
jafnan flátt hugsandi.
Jón þjónaði Mývatnsþingum um tíma en var þó prestur Bárð-
dæla og bjó á Halldórsstöðum. I einni Mývatnsför sinni kom
hann í Hörgsdal á Mývatnsheiði. Þar bjó Jónatan Jónsson, faðir
Jóns „Hörgs“. Jónatans átti mörg börn. Jónatan segir við prest:
„Hvernig lízt þér á bölvaða ormana, si svona?" „Ó, ljómandi vel,“
segir prestur.“ Jón var blíðmáll mjög.
Þegar prestur er kominn spöl frá bænum, segir hann við fylgd-
armann sinn: „Ljótt var j>etta hyski. Það hefði átt að brenna kot-
ið með öllu saman.“
Séra Jón fermdi Sigríði dóttir Jóns Hinrikssonar. Var henni
alltaf vel til Jóns eftir það, enda var hann vinur vina sinna. Sig-
ríður flutti með Sigfúsi, rnanni sínum, og Jóni föður sínum að
Hólum í Eyjafirði. Þar kynntist Sigríður að nýju Jóni presti, er
þá var kominn í Saurbæ, og skírði hann fyrsta barn hennar.
Jón þótti góður læknir. Eftirfarandi saga sýnir að prestur gat
jafnvel læknað sjúka löngu eftir að hann var sjálfur kominn und-
ir græna torfu. Dóttir Sigríðar, sem fyrr getur, hét Friðrika. Átti
(Framhald).