Dagur - 19.02.1947, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 19. febrúar 1947
D A G U R
5
er meira en
Dágur og Tfminn hafa blaða
mest og bezt varað við þeirri
liættu, sem áf því leiðir fyrir ger-
valla þjóðina, hversu Reykjavík
ei orðin Voldugt „ríki í ríkinu".
Hún er „höfuðbólið", allir aðrir
staðir á Jandinu eru „hjáleigur“
— eða „útskækla", eins og mig
minnir að Morgunblaðið kæmist
að orði hérna um árið á sinn
smekklega hátt — og sýndi þá
hug sinn allan.
Senn býr helmingur íslendinga
á Seltjámamesi.
Fólkið flytur í stríðum straum-
um til Reykjavíkur. Hún vex
sjálfri sér yfir höfuð og allri
þjóðinni. Þess virðist skammt að
bíða, að helmingur íslendinga
sitji á Seltjarnarnesi. Hinir raða
sér kringum Faxaflóa — og hafa
ef til vill í seli á Siglufirði sum-
armánuðina tvo eða þrjá. Úti um
landið, hér og þar á „útkjál'kun-
um", hírast svo örfáar eftirlegú-
kindur og stunda „sport fyrir
idióta", sjálfum sér til dóms-
áfellis og góðum mönnum til
gremju. Ketið verður keypt frá
Ameríku, því að ekki mun gjald-
eyri skorta, — þetta líka inndælis :
ket og hræ-ódýrt, og heldur betra
en dilkaketið íslenzka, sem
naumast er mannamatur, að sögn
Kiljans. En mjólkin? Jú — hún
verður framleidd á einu heljar-
miklu samyrkjubúi austur í
Flóa. Og kúnum verður vita-
skuld 'kennt að haga sér í fullu
samræmi við „Reglugerð um
vinnutíma starfsmanna ríkis og
ríkisfyrirtækja", útgefna af fjár-
máfaráðherra hins M. lýðveldis
11. dag marzmánaðar 1946, og
fólki og fénaði gefin fyrirmæli
um að halda tvíheilagt um allar
helgar. En Korpúlfsstaðatúnið
verður notað til hestabeitar sem
áður, og mega hestarnir naga þar
nótt og dag, meðan eitthvað er
til að naga.
Þetta kann nú að þykja æði
öfgakennt. En athugi menn
vandlega stefnu og feril stjórn-
málaflokkanna þriggja, þeirra,
er styrk sinn eiga mestan í höfuð-
stað landsins og mestu hafa ráð-
ið um skeið, leggi síðan höndina
á hjartað og spyrji sjálfa sig í
allri einlægni hvert stefni. Get-
ur nokkrum heiilskyggnum
manni dulizt, að sjónarmið
Reykjavíkur ræður, að hagsmun-
ir höfuðstaðarins sitja í fyrir-
rúmi? Hvér þáttúrinn s'kyldi t.
d. hafa mátt sín mest í hinni þrí-
einu persónu fyrr.verandi fjár-
mála- og viðskiptamálaráðherra:
yfirmaður ísl. fjárhagsmála og
viðskipta, landbúnaðarráðherr-
ann eða — 1. þingmaður Reyk-
víkinga, þ. e. reykvískur íhalds-
kjósandi? — Og hann er svo sem
ekkert eins dæmi, sá góði maður.
Þegaí allir flokkar elska alla
þjóðina.
Fjórða hvert ár kemur að vísu
annað hljóð í strokkinn. Þá elska
allir flokkar og allir fra.mbjóð
endur allt landið og alla þjóð
ina. Jafnvel reykvískir íhalds-
menn og kommúnistar brenna þá
í þcssari grein ræðir Gísli Magnússon, bóndi í Ey-
hildarholti, um Reykjavík og þjóðina og hættuna,
sem þvi er samfara, að þjappa saman öllu valdi á
málefnum landsmanna á einum stað á landinu
af óumræðilegri ást til sjálfra út-
kjálkanna. Fallegar ræður eru
fluttar, þrungnar hugsjónum og
andagift. Gefin eru loforð um
gull og græna skóga. En gallinn
ei sá, að þessi „yfirskygging heil-
ags anda“ verður að jafnaði að-
eins fjórða hvert ár — og varir þá
ekki nema mánaðar tíma í mesta
lagi. Að því búnu nær hinn
gamli Adam undirtökum á nýjan
leik.
Kosningaloforð er létt að
marka. Þau eru gefin í góðri
„stemningu". Eftir á líta menn á
þau sem eins konuar skrítlur,
ekki lausar við sjálfhæðni, líkt
og málsgreinina í „íslendingi"
um daginn: — „Meginstefna
Sjálfstæðisflokksins og blaða
hans, bæði fyrr og síðar, hefir
verið sú, að efla atvinnuvegi
þjóðarinnar og skapa ný þjóðfé-
lagsverðmæti." Víst. má gamna
sér að svona sögum og setning-
um, lfkt og menn skemmtu sér
hér áður við að fara með öfug-
mælavísur. En' það haggar á eng-
an hátt þeirri staðreynd, að Sel-
tjarnarnesið er sjónhringur
þeirra flokka og manna, er mestu
hafa ráðið um málefni þjóðar-
innar nú um hríð.
Tvær fylkingar.
Þjóðinni allri má með nokkr-
um hætti skipta í tvær megin-
fylkingar. Annars vegar eru þeir,
sem eiga heima í Reykjavík og
nágrenni hennar. Hins vegar
þeir, sem búsettir eru annars
staðar á landinu. Þessar tvær
fylkingar þjóðarinnar standa
mjög misjafnt að vígi í hugsjóna-
og hagsmunabaráttu lífsins. —
Fyrst og fremst hafa höfuðstaðar-
búar ýmis hlunnindi fram yfir
aðra landsmenn, hlunnindi, sem
eðlileg verða að teljast að öllu
leyti, af því að Reykjavík er nú
einu sinni höfuðborg landsins og
hefir, „sem slík“, ýmsar mikils-
verðustu stofnanir þjóðarinnar
innan sinna vébanda. Þar situr
Alþingi og ríkisstjórn. Þar er
hæstiréttur. Þar eru flestar
menntastofnanir þjóðarinnar,
mest bókaútgáfa og blaða, stærst
bókasöfn, helzti vísir til lista
Jinda og menningar. Þar'er bú
settur meginþorri allra embættis-
manna og sýslunar. Þar eru flest-
ar iðnaðarstofnanir landsins,
mest verzlun, stærstur skipastóll.
Þar eru aðalpeningastofnanir
landsins, og þar er meginfjár-
magn þjóðarinnar saman safnað.
Þar eru óteljandi nefndir og
„ráð“, sem með aðgerðum sínum
— eða aðgerðaleysi — geta haft,
og hafa, meiri eða minni áhrif á
líf og afkomu hvers einasta
manns í Jandinu.
Því er það bersýnilegt, að þeir,
sem í Reykjavík búa, og þar í
igrennd, hafa til þess miklum
mun betri aðstoðu en aðrir ís-
lendingar, að koma fram hags-
munamálum sínum og hugsjóna.
Þeir eiga hægara um vik með öfl-
un fjármagns með ýmsum hætti.
Og þeir eiga völ stórum meira
mannfylgis á þeim vettvangi, þar
sem málum er helzt til lykta ráð-
ið.
Reykjavík á ekki að sitja yfir
hlut annarra.
Og þó er sagan ekki öll.
Nú er engan veginn svo að
skilja, að eg unni ekki höfuðstað
okkar alls hins bezta. Eg óska
þess einmitt í fyllstu einlægni, að
Reykjavík, sem, aðstöðu sinnar
vegna, hlýtur að vera og á að
vera fyrir öðrum landshlutum
um marga hluti, megi ná því að
verða sem prýðilegust höfuð-
borg, og landi og þjóð til sóma á
öllum sviðum andlegs og hag-
ræns lífs.
En þó að eg unni Reykjavík
alls góðs, þá ann eg henni ekki
þess, að sitja yfir annarra hlut.
En það gerir hún í raun og veru
á ýmsum sviðum. Reykjavíkur-
valdið er ægilegt orðið, og teygir
arma sína um allar jarðir. Og ef
til vill eigurn þó við, sem dreifðir
búurn úti um land, bæði í sveit
og við sjó, eftir að finna ennþá
betur til fangbragða Reykjavík-
ur hér eftir en hingað til, ef svo
heldur fram, sem nú horfir, —
nema þá því aðeins, að við ber-
um gaefu til aukins samstarfs á
ýmsum1 sviðum og getum, með
samstilltum átökum, ráðið úrslit-
um þeirra mála ýmissa, er okkur
varðar mest.
Til eru þeir menn hér og þar
úti um land, sem gera gys að því,
þegar talað er um Reykjavíkur-
vald. Þeir virðast halda, að það sé
ekki til, þetta höfuðstaðarvald,
nema í ímyndun hálf móður-
sjúkra sálna, eða þá sem eins
konar Grýla, er óhlutvandir
menn noti af pólitískum ónátt-
úruhvötum, til þess að þyrla upp
blekkingum og slá ryki í augu al-
mennings.
En þetta er háskasamlegur mis-
skiJningur.
Reykjavíkurvaldið er til — í
óteljandi myndum. Það er í
höndum ýmiss konar hagsmuna-
samtaka og stofnana. Það er í
höndum margs konar, mjög öfl-
ugra, stéttarsamtaka verkamanna
og launamanna, í höndum heild-
sala, hringa og hlutafélaga,
nefnda og ráða. Það er í höndum
hálf-opinberra og opinberra
aofnana (Eimskip, Tryggingast.
rfk., póstur og sími o. m. fl.). Og
loks er Reykjavíkurvaldið, í
höndum sjálfs löggjafarþings
þjóðarinnar. Reykjavík hefir 8
þingmenn. Og nærri mun láta,
að 2 af hverjum 3 þingmönnum,
er nú eiga sæti á Alþingi, sé
heimilisfastir Reykvíkingar. Má
ætla, að höfuðborginni sé það
enginn óhagur, án þess að nokk-
ur hlutdrægni, bænum í vil,
þurfi þar til að koma. — í þessu
sambandi er ekki ófróðlegt að
minnast þess, að höfuðborg
Bandaríkja Norður-Ameríku,
hefir, ef eg man rétt, engan þing-
mann. Þeir líta svo á, Bandríkja-
menn, að hagsmunum Washing-
tonborgar sé að fullu borgið, þar
sem hún hefir sambandsþingið
og ríkisstjórnina innan sinna vé-
banda. — En þetta er nú í Amer-
íku. Og þar er svo margt skrítið.
Hér hefir verið drepið á
nokkra þáttu Reýkjavíkurvalds-
ins. Margir eru þó ótaldir. Hall-
oerði koma víða bitlingar. Og
engan skyldi furða, þótt þeirri
hugsun kunni að skjóta upp hjá
ýmsum meiri háttar mönnum, og
stofnunum í höfuðstaðnum, að
Reykjavík sé landið, Reykvíking-
ar þjóðin. Þar er yfirstjórn allra
mála. Þangað verða menn að fara
allra erinda. Og afgreiðslan
gengur ekki ávallt með skjótum
hætti. Allt er miðað við Reykja-
vík. Meira að segja grundvöllur
vísitölunnar, sem gildir þó um
'andið allt, er miðaður við
Reykjavík eina. Að því hefir ver-
ið stefnt um hríð, að draga þar
saman allt vald á öllum sviðum
þjóðlífsins, menningarlegt vald,
fjárhagsvald og framkvæmda.
Þetta kann að hafa sína kosti. En
það hefir líka vissulega sína
galla. Og eg held, að gallarnir
verði þyngri á metum. Þetta or-
sakar menningarlegt og efna-
hagslegt misrétti, veldur ósjálf-
stæði í hugsun og athöfri, dregur
úr vilja og mætti hinna dreifðu
byggða til mikilla átaka og fram-
kvæmda, leiðir til múgmennsku
að lokum.
Lina þarf á tökunum.
Ríkisvald og Reykjavíkur
spenna arma sína um allt. Eg
held að nauðsyn beri til, að
nokkuð verði linað á þeim tök-
um, og að ýmsir þættir þessa
valds verði fengn'ir sýsTufélÖgurn
í hendur, eða skmbandi þeirra —
ljórðungunum gömlu. Mundi þá
að sjálfsögðu þurfa að setja um
það ál^væði í hina nýju stjórnar-
skrá. Mætti gera ráð fyrir, að
slí'ku fengist framgengt, ef ýtt
væ’fi á eftir af einhug og,festu.
10. febrúar 1947.
Gísli Magnússon.
Nýkomið:
Eldhúsborð og stólar
Baðherbergjaskápar
mcð spegli
-X-
Fægiskúffur
Trektir
-x-
Kranaslöngur
úr málmi, mjög góð tegund
-x-
Herðatré
einjöld og tvöföld
-X-
Speglar
með slípuðum köntum
-X-
Gólfmottur
(C o c o s)
stórar og góðar
Kaupfélag Eyfirðinga
Járn- ög glervörudeild.
Tapazt hefur
Jeppahjól á leiðinni frá
Laugalandi til Akureyrar. —
Finnandi beðinn að gera
aðvart á B. S. O. — Sími 260.
Júlíus Pétursson.
f
H a 11 a r
Fjölbreytt
úrval
nýkomið
Kaupféiag Eyfirðinga
Vefnaðarvörudeild.
i