Dagur - 05.05.1948, Qupperneq 3

Miðvikudaginn 5. maí 1948
DAGUR
3
Sigurður Giiðmiindsson, skól ameistari, heftir beðið blaðið
fyrir eftirfarandi
ÞAKKAR-ÁVARP
FRA BOKAMARKAÐINUM
Skömmu síðar en ég lét af
embætti, sýndi Akureyvarbíer,
forráðamenn hans, ýmsir íbúar
hans og gamlir samkennarar
mínir mér og konu minni marg-
vísleg vináttu-merki og gerðu
okkur mikla sæmd. Mér finnst ég
eigi mega flytjast alfari frá Ak-
ureyri án þess, að ég þakki slíkt.
Þótt opinber þakkargerð sé, ef
til vill, meðallagi viðfelldin og
miður smekkvísleg, verð ég að tjá
þakkir okkar hjóna á opinberum
vettvangi. Eg á ekki annars kost,
ef koma á þakklætiskveðju
okkar til allra þeirra, er við vilj-
um koma henni til.
Eg færi alúðarþökk bæjar-
stjóra, Steini Steinsen, forseta
bæjarstjórnar, Þorsteini M. Jóns-
syni, bæjarráði og bæjarstjóin
fyrir álitlega peningagjöf. Finnst
mér slík rausn því þakklætis-
verðari, af minni hálfu, er þvílík-
ar gjafir orka.jafnan nokkurs tvi-
mælis, eins og eðlilegt er. Finnst
mér ég vera bænum næsta
skuldbundinn fyrir slíkt vinar-
bragð og vii'ðingarbragð við mig.
Þó tel ég mig bæjarfélagi voru
eigi skuldbundinn á þann hátt,
að eigi mætti ég segja á því
kost ög löst, ef það dytti í mig,
að rita um Akureyri, einkenni
hennar, bæjarbrag og hlutverk
hennar í þjóðlífi voru og menn-
ingu. Væri það og eigi vinar-
greiði, að benda þar eigi á það,
er miður fer. En þótt vera kunai
ofmetnaður, er hitt einlæg ósk
mín’ og jafnframt von, að mér
auðnist, í viðléitrii og verki, að
sýria bænum merki þakklætis
míns c?g þakkarþeís.
Enn þakka ég formanni Stú-
dentafélagsins á Akureyri, hin-
um gagnholla granna mínum
hér fyrir neðan brekkuna, Stein-
grími Jónssyni, bæjarfógeta, öðr-
um stjórnendum Stúdentafélags-
ins og félagsmönnum þess, er af
góðum hug áttu þátt í fögru sam-
sæti, er mér og konu minni var
haldið, sátu það og sóttu. Bæjar-
stjórn þakka ég einnig hlutdeild
hennar í því. Gömlum samkenn-
urum mínum og „meðhjálpur-
um“ í starfi og stjórn og eftirver
íriínum í embættinu, Þórarni
Björnssyni, votta ég og hjart-
fólgna þökk okkar hjóna fyrir
tígulega gjöf 'og dýrlega veizlu, er
þeir bjuggu okkur hjónum og
buðu í og var með afbrigðum
ástúðleg og höfðingleg í senn.
Þakkir séu yður öllum, hverja
stétt, hvern sess og hverja stöðu
sem þér skipið, er á þessum miklu
gatnamótum ævinnar hafið orpið
á okkur hjón vinsemdar- og góð-
vildarkveðju, hvort sem slík
kveðja var flutt á stígum eða
torgum úti, heima hjá okkur eð-
ui' í glæsilegum vinboðum með
skemmtilegum veizlugestum og
höfðinglegum veitingum.
Mér lék í fyrstu löngun á að
nefna hér nokkra bæjarbúa, t. d.
suma blaðamenn, gamla alþingis-
menn og granna, er á undan-
förnum aldarfjórðnngi hafa lagt
mér og skólanum liðsyi'ði, veitt
styrk og stuðning á ýmsan hátt.
Eg hvarf þó frá því eftirlæti við
sjálfan mig. Slík skrá yrði löng.
En hitt væri þó lakara, að hætt
er við, að í slíku framtali gleymd-
ist einhver, er eigi mætti þar með
nokkru móti gleyma, að slík
skýrsla yrði eigi laus við tíundar-
svik eða þakklætissvik. En ég fæ
þó eigi látið það á móti mér, að
minnast hér ekki með þakklæti
einnar stofnunar og eins fyrir-
tækis, sem skólinn og ég hafa
átt stöðug skipti við, síðan ég
haustið 1921 fluttist búferlum í
þennan bæ.
Fyrir skólans og sjálfs mín
hönd hefi ég skipt við Útibú
Landsbankans á Akureyri um 26
ár. Eg minnist þessara skipta með
einberu þakklæti, engu nema
þakklæti. Þar skyggja engin
kólgu- né sortaský á hugþekkar
minningar. Eftir læsing banka-
hússins hefi ég oft drepið þar á
dyr eða glugga, og jafnan var m'ér
Ijúfmannlega boðið inn að ganga
og lúka þar erindum. Oft leitaði
ég hjálpar bankans í kröggum og
þröng. Bankinn leysti jafnan
eftirtölulaust og með gíöðu geði
vandræði mín. Eg átti þar jafnan
von trausts og halds, og mér brást
aldrei von mín í því efni. Þakka
ég bankanum margan greiða og
hjálp og einkum traust, sem ekki
var reist á digrum sjóði. Mæli ég
þessi þakkarorð til bankastjór-
anna beggja, þeirra Júlíusar Sig-
urðssonar og Olafs Thorarensens.
Starfsmönnum bankans þakka
ég einnig óbilandi kurteisi yið
rellu mína, kenjar og kvabb,
þolinmæði þeirra við mig óþolin-
móðan, sí-alúðlega afgreiðslu og
framkomu. Nefni ég þar til Þor-
vald Vestmann, er mér var ein-
læglega harmdauði, og ég hafði í
hyggju að rita um nokkur orð,
þótt ekki yrði úr. Kynntist ég
honum og eigi annarstaðar en í
Útibúi Landsbankans, en fannst
þar mjög til um vinnubrögð hans
og viðmót. Fyrir lipurð, greiðvikni
og liðleika í afgreiðslu 4iann ég
og þökk þeim Guðmundi Ólafs-
syni, Jóni Sólness, Sigurði Ring-
sted og féhirði Útibúsins, Þengli
Þórðarsyni, hinum eðlis-kurteisa
manni og prúðmenni. Eg hefi
jafnan kunnað vel við mig í húsa-
kynnum Útibús Landsbankans á
Akureyri, hvort sem því var búið
í húsi Júlíusar Sigurðssonar eða
þar sem það er nú.
Eg minnist og þakksamlega
langra viðskipta við Prentverk
Odds Björnssonar. Það var sem
þeim feðgum, Oddi Björnssyni og
Sigurði O. Björnssyni, væri gerð-,
ur greiði, ef þeir fengu færi á að
gera greiða. I þessari prent-
smiðju vinnur nú einn hinn sam-
vizkusamasti prentari, vand-
virkasti og færasti, sem ég hefi
unnið með um dagana, Snorri
Áskelsson. Þá er minnst hætta á
prentvillum, er prentara er það
kappsmál, að þær verði eigi
fundnar í því, er hann setur eða
gengur frá.
Kveð ég svo Akureyrarbæ, með
þökk fyrir blítt og strítt. Eg veit,
að margs mun ég sakna. Nú er
vinnuhjúaskildaginn fer í hönd,
hafa rifjast upp fyrir mér orð, er
Einar Hjörleifsson Kvaran, rit-
höfundur, sagði eitt sinn við mig,
áður en ég fluttist hingað norður.
Hann kvaðst, að sumu leyti — en
ekki öllu—hafa kunnað betur við
sig á Akureyri en í Reykjavík.
Þar hafi verið svo „stutt á gras“,
eins og hann orðaði það. „Akur-
eyri er vel af guði gefin,“ reit ég
eitt sinn. Og grasið á alla vegu er
ein guðsgjöf hins norðlenzka höf-
uðstaðar. Landslag er fjölbreytt,
fullt lifandi sálarfriðar, að mér
finnst. Kunna og margir útlend-
ingar mjög vel við sig á Akureyri.
Hér var og löngum gott til mat-
fanga, auðvelt að fá hinar göfugu
fæðutegundir, smjör, skyr og
rjóma, ef eigi skorti skotsilfur til
kaups eða greiðslu, og var slíkt
hinn mesti kostur. Því miður
er nú slíkt tekið að breytast.
Nú neyðist margur til að hafa
smjörlíki til viðbits og þakkar
sínum sæla, ef hann fær smjör-
líkisögn á boi'ð. (En er það
ekki öfuguggalegt, andhælislegt,
óheilbrigt, er aldrei þrýtur
brennivín, en ég- fæ ekki fyrir
glóandi gull smjörsneið né
smjörklínu handa sjúkum vanda-
manni? Að því á að stefna, að
smjör sé jafnan á hvers íslend-
ings matborði). Eg óska Akur-
eyri þess, að hún eigi eftir að
verða mesti smjöi'bær og glæsi-
legasta smjörbúr landsins barna.
Sumum þykii' slík ósk, ef til vill,
óskáldleg, sælkeraleg og búraleg.
En slíkt er misskilningur. Það er
göfug atvinna, að framleiða smjör
og rjóma, osta og mjólk.
Eg hefi oft sagt við sjálfan mig,
að Akureyri gæti verið valinn
staður fyrir aldraða menntamenn
og uppgjafamenn. Tvenns þarfn-
ast bærinn til þess, að hann geti
orðið sú öldungadeild, sem fyrir
mér vakir: Annað er fullkomið
bókasafn. Hitt er, að hér sé ódýrt
að búa, dveljast eða við hafast.
En vera má, að sumum þyki lítt
fýsilegt að gera bæinn að slíku
gamalmennahæli. En „einhvers
staðar verða vondir að vera“.
Vera má og, að heilbrigð menn-
ingar- og félagsþróun fái ekki
komizt af án aldraðra, reynslu
þeirra, vísbendinga og athuga-
semda. En þá er vikið er að dýr-
leika í bæ vorum, flýgur mér
annað í hug, er mér hefir stund-
um komið illa, mér er viðkvæmt
og fær mér áhyggju, er ég hug-
leiði framtíðarhorfur Mennta-
skólans á Akureyri. Þá er ég hefi
falað kennar-efni í vist hans,
hefii' stundum verið hellt eða
skvett í mig svari, sem orða má
svo: „Akureyri er, sökum útsvars
og álagna, dýrasti bær vors dýra
lands.“ Eg óska þess Akureyri, að
stjórn hennar og leiðtogum
heppnist að gera hana í senn
ódýran bæ og heilbrigðan fram-
farabæ, hóglátlega vaxinn fram-
farabæ. Þó að örðugt sé að sam-
tengja slíkt eða samfella, vinna í
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson:
Krókalda. Skáldsaga. Helga-
fell. Reykjavík 1947.
Ymsa lesandi menn reka minni
til þess, að fyrir tveim árum síð-
an gerðust þau minnisverðu tíð-
indi í bókmenntaheimi okkar ís-
lendinga, að hinn góðkunni
blaðamaður Hannes á horninu
tók skyndilega stökkbreytingu og
birtist í gervi nýs og forvitnislegs
skáldsagnahöfundar, Vilhjálms
S. Vilhjálmssonar. Náttúrufræði-
legt líkingamál ætti hér raunar
naumast við að öðru leyti, því að
bæði var það, að blaðamaðurinn
líktist engan veginn kálormi, og
eins hitt, að sagnaskáldið nýja
var alls ólíkt fiðrildi eða öðrum
dægurflugum. Hitt væri sönnu
nær, ef svo væi'i að orði komizt,
að Hanries á horninu hefði af-
klæðzt kufli skæruliðans og fellt
byssustinginn, en geystist nú víg-
reifur fram með brugðnum
brandi í bi'jóstfylking stríðandi
riddaraliðs í þjónustu hins sama
málefnis, er hann hafði áður bar-
izt fyrir á öðrum vettvangi hins
ritaða orðs. Hugsjó.n jafnaðar,
réttlætis og bræðralags meðal
mannanna stýrði enn penna hans,
þótt skáldsöguformið krefðist
nokkuð breyttrar tækni og ann-
arra vinnubragða en hinir vin-
sælu smáletui'sdálkar hans í Al-
þýðublaðinu.
„Brimar við Bölklett“ nefndist
skáldsaga V. S. V., sú er út kom
fyrir tveim árum síðan. Þar var
brugðið upp skýrum og skemmti-
legum myndum af lífi og baráttu
fólksins í litlu og fátæku sjávar-
þorpi á morgni nýrra og breyttra
tíma. Lesandinn kynntist „Búð-
arvaldinu“, síðustu leifum sel-
stöðuverzlunarinnar á íslandi,
sömu andi'ánni að hvorutveggja,
ætti _það ekki að reynast ókleift,
eftir því sem vindar blása í stefn-
um og stjórnmálum á vorri öld.
Akureyri verður og því aðeins
góður menntamannabær og gott
fræðimannasetur, að.þar sé fjöl-
skrúðugtbókasafn og gagnauðugt.
En slíkt bókasafn fær bær né
hérað ekki eignazt, nema hér
verði reist nýtízku-bókhlaða,
ramgerð og storkusterk. Þá er
hér er risin eldtraust bókhlaða,
ljær Landsbókasafn vort, að lík-
indum, þangað handrit og bæk-
ur til notkunar, rannsóknar og
rýningar. Á slíku yrði fræði-
mönnum, menntamönnum og
rithöfundum heimilisfang hér
hentugra og hagkvæmara en
nú er raun á. Bókhneigðum
unglingum væri og hinn mesti
þroskagjafi, skaphafnarvernd og
sálarleg heilsuvernd að slíkri
stofnun. Má og leiða rök að því„
að þjóðarþörf sé á miklu safni
íslenzkra bóka hér norðanlands,
auk þess sem efling þvílíks safns
er réttlætismál. f
Sú er hin síðasta ósk mín í garð
Akureyrar, að hún verði æ betri
menningarbær og hóglátra og
frjórra menntamanna bær, hollur
æskubær, brekkusækinnar æsku
vaskleikastöð og gróðrarstöð.
Menntaskólanum á Akureyri,
27. apríl 1948,
Sigurður Guðmúndsson.
þegar hún lá í fjörbrotunum að
kalla. Og fólkið í þorpinu gekk
fram úr hólum hálfgleymdra
minninga og lifði og hrærðist í
annað sinn á síðum hinnar nýju
skáldsögu. Og hið nýja líf þess
var svo sterkt og raunhæft, að
gjarnan vildum við fá meira að
heyra og sjá, þegar tjaldið féll og
huldi leiksvið sögunnar að þátt-
arlokum. Og í „Króköldu“,
skáldsögunni nýju, er tjaldið enn
dregið frá hinu sama sviði,
óbreyttu að mestu. Enn er það
Skerjafjöi'ður, þorpið við sjóinn,
er myndar umgerð atburðanna,
og persónurnai' á sviðinu eru
flestar hinar sömu og í fyrri bók-
inni. Þó stendur barátta fólksins
engan veginn í stað, heldur þok-
ast áfram að settu marki. Sigurð-
ur Þórarinsson hefir tekið við
forustunni af Guðna í Skuld.
Maður hins nýja tíma, einhuga og
ósveigjanlegur, en dálítið kald-
rænn og ómennskur, er setztui'
við stýrið í stað hins sveimhuga
og hógláta hugsjónamanns, sem
hinn hrottalegi og óskáldlegi
veruleiki hefir kjöldregið og
hlunnfarið, áður en sigur var
unninn. Og Sigurður Þórarins-
son hefir þá hörku, þrautseigju
og hlífðarleysi til að bera, sem
með þarf, til þess að þoka mál-
efnum alþýðunnar fram á leið.
Að bókarlokum er „Búðarvald-
ið“ að fullu brotið á bak aftur og
kaupfélagsverzlun fólksins sjálfs
setzt í sæti þess undir ötulli
stjórn Sigurðar Þórarinssonar.
Að vísu er ekki trútt um, að hann
hafi einnig beðið ósigur í bardag-
anum. Hann hefir glatað nokkru
af hinum beztu og mannlegustu
eiginleikum sínum, og samband
hans við eiginkonu hans, Björgu
í Braut — konuna mildu og hug'-
þekku, en þó sterku Og töfrandi í
kvenlegri tilfinning sinni og
gæfuleit innan þröngra veggja
heimilsins og hjúskaparbandanna
— hefir kólnað og glatað við-
kvæmustu og dýrmætustu eigin-
leikum sínum. Einhvern veginn
hefir lesandinn það á tilfinning-
unni, að tjaldið muni enn dregið
frá þessu sama sviði og þriðji
þáttur muni veita manni innsýn
og skilning á þeirri baráttu, sem
háð er í leyndum mannssálarinn-
ar að baki hinna félagslegu átaka
og ytri viðburða. Og verða það
ekki sigrar og ósigrar þeirrar
baráttu — stríðsins um þroska og
göfgi einstaklingsins, hugarþelið
og hjartalagið, — sem mestu máli
skiptir, þgar öllu verður á botn-
inn hvolft? Því að hvað stoðar
það manninn, þótt hann sigri
hálfan heiminn, ef hann bíður
tjón á sálu sinni í þeim átökum?
Eg treysti Vilhjálmi S. Vil-
hjálmssyni mæta vel til þess að
gera þessu mikilsverðu efni góð
skil í framhaldi þess mikla sagna-
bálks, er hann hefir nú haíið að
rita með skáldsögunum tveimur
um líf fólksins í Skerjafirði og þar
með um menningarbaráttu og fé-
lagsmálaþróun íslenzkrar alþýðu
á fyrri helmingi þessarar aldar.
Vilhjálmur skilur vissulega þýð-
ingu hinna ytri sigra á þeim víg-
(Framhald á 8. síðu).