Dagur - 17.10.1951, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 17. október 1951
D A G U R
5
Látinn bændahöfðingi:
fyrrverandi hreppstjóri
Olíudeilan í Persíu:
Mossðdegh hefur sigrað í fyrsiu umferð en næsia
umferð verður erfiðari
orsæfisráðherrann teflir óttanum við Rússa
fram í viðræðum við Handaríkjamenn
Laust eftir aldamótin, eða
nánar tiltekið 1903, tóku við búi
á Frostastöðum í Skagafirði ung
hjón, Magnús Halldór Gíslason
og Kristín Guðmundsdóttir.
Magnús er fæddur 26. maí árið
1866 á Yztu-Grund í Blönduhlíð.
Foreldrar hans voru þau Gísli
Þorláksson bóndi þar og síðar á
Frostastöðum, og Sigríður Magn-
úsdóttir, bónda ó Stóru-Seylu,
Magnússonar prests að Glaum-
hæ. Árið 1889 kvæntist hann
Kristínu Guðmundsdóttur frá
Gröf í Dalasýslu.
Eins og áður er sagt, reistu þau
hú að Frostastöðum árið 1903,
eða sama árið og Gísli hreppstjóri
faðir hans andaðist, og varð brátt
slíkur myndarbragur á búskap
þeirra, að Magnús var um langt
skeið einn af mestu stórbændum
Skagafjarðar.
Á Frostastöðum bjuggu þau
hjón samfleytt í 26 ár, eða til órs-
ins 1929, en þá fluttust þau til
Gísla sonar síns og konu hans,
Guðrúnar Sveinsdóttur, að höf-
uðbólinu Eyhildarholti, en þá
jörð höfðu þeir feðgar keypt fyrir
skömmu.
Alla þá tíð, sem Magnús bjó á
Frostastöðum, var þar einna
stærst hú í sýslunni. Átti hann
fjölda fjár, og þar á meðal sauði
marga, og annan bústofn eftir
því. En þó var annað, sem meira
var um vert: Allur búskapur
þeirra hjóna yar rekinn með slík-
um myndarbrag, snyrtimennsku
og forsjá, að til fyrirmyndar var.
Magnús stækkaði tún sitt og
sléttaði, girti land sitt allt, byggði
upp íbúðarhús og peningshús, og
meðal annars fimm samliggjandi
fjárhús úr steinsteypu ásamt
hlöðu, og mun sú bygging hafa
verið sú fyrsta sinnar tegundar í
Skagafirði. Þá lét hann og leggja
. vatnsleiðslu heim í íbúðarhús sitt
°g gjöra fleiri endurbætur á jörð
sinni, s'em óvenjúíégar voru í þá
daga.
A Frostastöðum var jafnan
hver hlutur á sínum stað, bæði
úti og inni. Allt bar vott um
reglusemi, þrifnað og smekkvísi.
Þau hjón höfðu jafnan margt
hjúa, sem dvöldu þar langdvöl-
um, og bjuggu vel að þeim. Kaup
var að vísu lágt í þá daga, þar
eins og annars staðai'l en það not-
aðist vel, og Magnús var góður
húsbóndi, hlýlegur og nærgæt-
inn. Hann skipaði aldrei hjúum
sínum til neinna verka, heldur
bað þau jafnan, þegar eitthvert
verk þurfti að gera, en þau voru
■ eðlilega mörg.
Kona hans, Kristín, var fríð
kona sýnum, höfðingleg í sjón og
fasi, og hin mesta fyrirmyndar-
húsfreyja í alla staði. Og engum,
sem sá hana, þótt ókunnugur
væri, duldist, að þar fór úrvals
kona og húsmóðir. Enda var
myndarbragur innanhúss sízt
minni en utan veggja. Þau hjón
eignuðust tvö börn: Gísla, óðals-
bónda í Eyhildarholti, og Maríu,
forkunnarfríða og efnilega
stúlku, sem lézt um tvítugsaldur,
er hún var við nám í Reykjavík.
Það var foreldrum hennar þung-
ur harmur, og mun það sár aldrei
hafa gróið. :
Þegar faðir Magnúsar andaðist,
tók Magnús við hreppstjóra-
störfum af föður sínum og gegndi
þeim alla þá tíð, er hann bjó á
Frostastöðum, eða þar til hann
fluttist að Eyhildarholti, og í
hreppsnefnd var hann í 16 ár.
Fleiri trúnaðarstörfum mun hann
hafa gegnt fyrir sveit sína, en
annars var hann maður hlédræg-
ur og tróð sér hvergi fram, og
ekki sást það á fasi hans né fram-
komu, að hann væri einn af auð-
ugustu stórbændum Skagafjarð-
ar.
Þegar F ramsóknarflokkurinn
va r stofnaður, skipaði Magnús
sér þar í sveit, og var alla tíð síð-
an eindreginn stuðningsmaður
hans. Lítinn þátt tók hann þó í
stjórnmálum. Mun honum hafa
. DÓtt heldur veðrasamt á því sviði.
Og bardagamaður var Magnús
enginn, til þess var hann of frið-
samur og vildi á engan mann
halla. En í skoðunum var hann þó
þéttur fyrir, en sanngjarn og
öígalaus.
Þegar árið 1909, eftir sex ára
búskap ,hlaut hann heiðursverð-
laun úr styrktarsjóði Kristjáns
konungs IX. fyrir miklar og
vandaðar búnaðarframkvæmdir,
en næstu 20 ár átti hann þó eftir
að gera enn meira, því að alltaf
fann hann einhver ný og ný
verkefni til að vinna á þessu
myndarlega óðali sínu, og var
hann þar, eins og áður er að vik-
ið, á undan mörgum öðrum sam-
tíðarmönnum sínum.
Af gripum í eigu Mrgnúsar
frænda míns er mér minnisstæð-
astur hestur einn fífilbleikur.
Var það reiðhestur Magnúsar.
Það var margra manna má'l, að
það væri einn hinn mesti snill-
ingur, er þá var uppi í Skaga-
firði. Fífill, því að svo hét fákur-
inn, var svo mikill fjörgammur,
að það var á fárra annarra færi
en Magnúsar að sitja hann, og að
öðru leyti hann ágætasti gripur.
Þegar eg man síðast eftir Fífli,
var hann kominun yfir tvítugt, en
var þá enn fremstur allra hesta í
samreið og fór ó kostum, eins og
á yngri árum.
Magnús á Frostastöðum var
fremur lágur maður vexti og í
meðallagi þrekinn. Fríður var
hann sýnum, hógvær í framkomu
og hlýr í viðmóti. Enginn há-
vaðamaðuí’ var hann, hvorki
heima né að heiman, en stjórnaði
hinu stóra búi sínu með festu og
öryggi. Gætinn var hann í f-jér-
málum og forsjáll, en þó ónízkur
á fé til að bæta jörð sína og til
að láta hjúum sínum líða vel.
Hann mun hafa tekið við góðu
búi af foreldrum sínum, en hann
ávaxtaði það vel með róðdeild og
hyggindum og græddist því enn
mikið fé, bæði í löndum og lausa-
fé .Og auk Frostastaða, með hinu
glæsilega búi þar, átti hann
margar jarðir aðrar.
Þó að eg hafi hér með örfáum
orðum reynt að lýsa þessum
frænda mínum, á eg þó ósagt það,
sem mest er um vert: Magnús á
Frostastöðum var góður drengur.
Eg var nokkuð kunnugur Frosta-
staðaheimilinu, en aldrei heyrði
cg hann hallmæla nokkrum
manni, eða tala styggðaryrði til
nokkurs manns. Miklu frekar
mun hann hafa tekið málstað
þeirra manna, sem hann heyrði
eitthvað hallmælt. Hann var hið
mesta prúðmenni jafnt vio hús-
karla sína og vinnukonur, sem
höfðingja. Stórbokkaskapur var
ekki til í hans skaphöfn.
Og nú er hann horfinn, þessi
góði drengur og athafnasami og
merki bændahöfðingi. Hann and-
aðist ó heimilí sínu, Frostastöð-
um, seint í september sl. hálf-
níræður að aldri.
Fyrir einu eða tveimur árum
fluttu þau hjón aftur að Frosta-
stöðum, hinu gamla höfuðbóli
sínu. Kannske voru þau að stytta
sér leiðina til ástvina og frænda
í kirkjugarðinum á Flugumýri.
Nú er annasömum óg erfiðum
degi lokið, og nýorpið leiði minn-
ir ó merkjastein á langri leið. Hér
er aðeins einum áfanganum náð.
En ekkjan aldurhnigna, sem nú
Segja má, að Múhameð Mossa-
degh forsætisráðherra Persíu
hafi þegar látið þann draum sinn
rætast, að hrekja Breta á brott
úr landi sínu og ná tangarhaldi
á olíustöðvum þeirra.
En hann vaknar nú til veru-
leikans og rekst óþyrmilega á
)að, að draumurinn hefur óþægi-
legar hliðar og ógnar bæði póli-
tísku og efnahagslegu hruni fyrir
sjálfan hann og land hans.
Breta hyggja á hefndir.
Bretar eru á brott ,en þeir eru
ekki úr sögunni. Þeir eru stað-
ráðnir að varna því að Persar
njóti ávaxtúnna af verðmætum
þeim, sem þeir hafa náð undir
sig.
Persar ráða yfir olíuhreinsun-
arstöðinni í Abadan, sem er hin
stærsta í heimi, og yfir brezkum
vélum og tækjum við olíubrunn-
ana, en þessar verðmætu eignir
— metnar á meira en 500 millj.
sterlingspund — eru ekki meira
virði en járnarusl fyrir persnesku
þjóðina, nema einhv.erjir séu til
að starfrækja þær.
Persar fá enga hjálp í þessu
efni frá Bretum og sennilega ekki
frá Bandaríkjamönnum. Persar
eiga sjálfir aðeins örfáa fagmenn,
sem geta orðið að liði, en þeir
geta ráðið nokkurn fjölda sér-
fræðinga af ýmsum þjóðernum,
bóðum megin járntjaldsins. En
eftir að olían er komin úr brunn-
unum og í hreinsunarstöðina í
Abadan, er eftir að finna kaup-
endur og loks tankskip til að
flytja hana á brott.
Málaferlum hótað.
Flestir vestrænir kaupendur og
tankskip eru tengdir brezkum og
bandarískum olíufélögum og á
hvorugu fá Persar nokkur róð.
Ef eitthvert land ákveður að
kaupa olíu beint frá Persíu, er
víst að Bretar kæra það sama
land fyrir alþjóðadómstólnum í
Haag, á þeim grundvelli, að það
hafi móttekið brezka eign, sem
er einum vetri miður en níræð,
bíður enn um stund.
Á Frostastöðum búa nú fjórir
sonarsynir þeirra hjóna. Þeir
hafa nú byggt nýtt og mikið
íbúðarhús, og ætla að gera garð-
inn frægan í annað sinn.
Magnús á Frostastöðum lifir
því áfram í þrennum skilningi:
Hann lifir í verkum sínum, hinni
gróandi mold, sem hann ræktaði.
Hann lifir í hinum athafnasömu
og efnilegu afkomendum sínum,
sem auðsjáanlega ætla sér að
verða synir og dætur sveitar
sinnar, meir en- að nafninu til, og
loks lifii' hann sínu ódauðlega lífi,
sem okkur er öllum fyrirbúið.
Hannes J. Magnússon.
hafi verið stolið af persnesku
stjórninni.
Með tiiliti til þess, að alþjóða-
dómstóllinn hefur þegar fellt úr-
skurð, sem styður lagalegaft rétt
Breta til eignanna, er líklegt, að
erlend ríki, sem keyptu olíu af
Persum yi-ðu -fundin sek og því
má ætla að þau reynist ófús að
hætta sér í slíkan málarekstur,
einkum þar sem brezk og.amer-
ísk olíufélög bjóða þeim á sama
tíma olíu frá öðrum löndum án
þess að þeim kaupum fylgi nokk-
ur áhætta.
Mossadegh hefur enn tromp.
En Mossadejgh hefur enn ekki
slegið út öllum sínum hágildum.
Hann getur enn snúið sér til
Sovétstjórnarinnar og leppríkja
hennar, sem kæra sig kollóttan
um alþjóðadómstólinn í Haag og
alla hans úrskurði. Á það er bent,
að Rússai' eiga ekki nægan tank-
skipaflota til að flytja olíuna frá
Abadan, en þeir eru ekki ólíkleg-
ir til að leggja hart að sér með
þeirn flota, sem fyrir hendi er og
gera jafnframt pólitískan og efna
hagslegan samning við Persa á
breiðum grundvelli.
Óttinn við rússnesk yfirráð.
Slíkir samningar mundu stórt
skref í þá átt að gera Persíu að
rússnesku leppríki. Það var til
þess að forða þeirri hættu, sem
Truman forseti lagði áherzlu á
það við Attlee forsætisráðherra
Breta á dögunum, að hervald yrði
ekki notað til þess að halda yfir-
ráðum olíustöðvarinnar í Aba-
dan, vegna þess að Rússar gætu
notað §líkt sem ástæðu til að
hernema norðurhluta landsins.
Tromp það, sem dr. Mossadegh
hefur á hendinni nú, þegar
brezk-amerískar olíuinteressur
hóta efnahagslegu hruni yfir land
hans með refsiaðgerðum sínum,
er að stofna til nánara samfélags
við Rússa, af frjálsum vilja og án
þess að Rússar þurfi að senda
nokkurn herstyrk til landsins.
Bretar eru þeirrar skoðunar að
hann muni nota þetta tromp —
þessa hótun — til þess að
splundra samstö'ðu Ðandaríkja-
manna og Breta í olíumálinu, til
þess að fyrirbyggja að þeir fylgi
sömu stefnu eða jafnvel efna-
hagslegri, og pólitískri þvingun.
Með því að ótti vestrænu þjóð-
anna við Rússa forðaði því að
Bretar notuðu hervald í Abadan,
er ekki ósennilegt að dr. Mossa-
degh hugsi sem svo, að þessi
sami ótti geti forðað þeim efna-
hagslegu refsiaðgerðum, sem
Bretar vilja nú koma fram.
Bretar eru eins og sakir standa
staðráðnir að refsa Mossadegh
fyrir tiltæki hans, jafnvel þótt því
fylgi áhætta um nánara samfélag
hans og Rússa. En vilja Banda-
ríkjamenn taka þeirri áhættu
þegjandi og hljóðalaust? Eða
tekst hinum einkennilega austur-
lenzka stjórnmálamanni þarna
enn að reka flein í milli banda-
manna og sigla þjóðarfleyi sínu
enn í milli skers og báru og forða
öllu heilu í höfn? Þessum spurn-
ingum er enn ósvarað. En
athyglisvert er, að óhrifai'ík
bandarísk blöð skrifa ekki um
Mossadegh sem ævintýramann,
sem sé að hrekja þjóð sína á barm
gjaldþrots og eymdar, heldur
kalla hann sniðugasta stjórn-
málamann, sem nú láti til sín taka
á vettvangi alþjóðastjórnmála.
(Sbr. N. Y. Herald Tribune 9.
okt.). Taflið um olíuna er enn
ekki leikið til enda og Bretar
mega enn vara sig á Mossadegh.
- Landhelgisdeilan
í Haag
(Framhald af 1. síðu).
ákveðnum anncsum á norsku
ströndinni, cn fylgja strandiín-
unum ckki eftir inn á flóa og
firði.
Þannig halda Norðmenn því
fram, að þeir hafi fullan rétt til
þess að loka fjörðum og flóum
fyrir erlendum veiðiskipum, enda
þótt firðir þeirra séu meira en 10
sjómílur á breidd, en við það vilja
Bretar miða.
Samkvæmt útvarpsfréttum hér
heima, á einn brezki málflytjand-
inn í Ilaag að hafa jafnað þeim
ákvörðunum íslendinga, að færa
út landhelgi sína fyrir Norður-
landi um eina mílu, við ofbeldi
Rússa í Eystrasalti, er hafa tekið
sér 12 mílna landhelgi og verja
hana með vopnavaldi! Ekki er
þessara ummæla getið í þeim
brezku blöðum, sem blaðið hefur
átt kost á að sjá, en í frásögn
„Fishing News“ af málflutningi
Breta, hefur íslands m. a. verið
getið þannig: „ísland hefur sér-
legra hagsmuna að gæta (í sam-
bandi við dómsúrslitin) með því
að það hefur nýlega gefið út fisk-
veiðatilskipun, sem enn hefur
ekki komið lil framkvæmda (l.br.
Dags), augsýnilega til orðin fyrir
áhrif aðgei'ða Noregs. . . .“ (Sir
Frank Soskice). Bretar hafa and-
mælt breytingum landhelgislínu
við eftirfarandi lönd: ísland,
Júgóslafíu, Egyptaland, Hondur-
as, Equador, Costa Rica og EI
Salvador. (Ræða Sir Eric Beck-
ett).
„Þeir, sem fiskveiðahagsmuna
hafa að gæta í Noregi og Svíþjóð,
telja ókvörðun íslendinga ósann-
gjarnar og í ósamræmi við al~
þjóðlegar starfsaðferðir. . . .“ (Sir
Eric Beckett).
Brezku málflytjendurnir hafa
neitað að taka beri tillit til efna-
hagsaðstöðu viðkomandi þjoða.
„Aðeins landfræðilegar stað-
reyndir koma til greina,“ sagði
Sir Eric Beckett.