Dagur - 24.10.1951, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 24. október 1951
D A G U R
5
benda á önnur úrrœði þegar örð-
Laufvindar, snjókoma og
atvinnulegir örðugleikar.
Á sunnudagsmorguninn síðasta
vöknuðu menn hér við að sólin
skein inn um gluggana, en þykk
snjóbreiða huldi landið. Vetur
var genginn í garð, þótt sumarið
stæði enn yfir í almanakinu.
Flestir fullorðnir litlu alvöruaug-
um hin skjótu endalok þaust-
veðráttunnar, en börnin klöpp-
uðu saman höndunum af kæti.
Vetrarkoma um miðjan október
vekur ekki aðeins trega, að hinir
fögru litir lofts og lands skuli svo
skyndilega á brott, heldur þá al-
varlegu hugsun, að hin skjótu
veðrabrigði svo snemma hljóta
að valda auknum erfiðleikum í
atvinnulífinu, bæði í sveit og við
^jó. Fyrir kaupstaðina eru það
alvarleg tíðindi, ef vetur er þegar
seztur að. Því fylgir óhjákvæmi-
lega samdráttur í atvinnulífinu.
Byggingavinna og ýmiss konar
framkvæmdir úti við stöðvast eða
a. m. k. verður stopulli en áður.
Nú er enn síður en áður hafizt
handa um nýjar framkvæmdir
undir berum himni. Og kaup-
staðirnir á Norðurlandi, sem nú
liggja undir snjófeldi, máttu eng-
an veginn við þessu áfalli. Þeir
eiga allir við atvinnulega og efna
hagslega örðugleika að stríða. Sú
staðreynd, að ísköld norðanátt
með fannkomu skuli hafa tekið
við af laufvindunum þurru og
hlýju svo snemma hausts, hlýtur
að auka erfiðleikana og kalla á
skjótari afskipti en vonir stóðu
til.
Trúin á ríkið.
Forvígismenn kaupstaðanna
héldu nýlega ráðstefnu í Reykja-
vík og báru saman bækur sínar.
Litlar fregnir hafa borizt af fundi
þessum, en þó mun sú almenna
vitneskja hafa h'lotið þar stað-
festingu, að fjárhagsástæður
kaupstaðanna allra eru engan
veginn glæsilegar og atvinnu-
horfur tvísýnar. Einhverjar sam-
þykktir voru þarna gerðar og
að sjálfsögðu stofnað til viðræðna
við ríkisstjórnina. Sú er oítast
þrautalendingin þegar úrræðin
þrjóta og eigin kraftur þverr. Ná-
grannar okkar í Siglufirði sendu
nýlega frá sér álitsgerð um at-
vinnuhorfurnar þar og ráð til úr-
bóta. Það vakti alveg sérstaka
athygli, að sérhver liður hófst
með ávarpi til ríkisstjórnarinnar
og yfirleitt var þar gert ráð fyrir
að hún efndi til ýmiss konar
framkvæmda í Siglufirði, þ. á. m.
til stórfelldrar togaraútgerðar og
reksturs hraðfrystihúss. Fleiri en
Siglfirðingar hafa á ýmsum tím-
um opinberað trú sína á getu rík-
isvaldsins til þess að létta efna-
hagsáhyggjum af þegnunum, þótt
þeirra dæmi sé einna nýjast. Tala
ályktana um aukinn atvinnu-
rekstur ríkisins víðs vegar um
landið síðustu árin er legíó 'og
trúlegt er, að trúin á ríkið hafi
átt sína áhangendur á bæjar-
stjórafundinum. Hér eru oft að
verki menn, sem í hjarta sínu eru
andvígir ríkisrekstri og vita sem
er, að hann er flestum reksturs-
formum eyðslusamari og óhent-
ugri, enda sýna það dæmin hér á
landi. En getuleysi þeirra að
ugleikarnir sverfa að, gera þá að
auðveldum fórnarlömbum þeirra,
sem halda að í ríkisreksri felist
leyndardómurinn um efnahags-
legt áhyggj uleysi fyrir alla.
Farið öfugt að.
En þó menn bresti kjark til
þess að rísa móh. straumnum eft-
ir að út í óefni er komið, munu
þó fjölmargir sjá, að ríkisrekst-
urskröfurnar flestar stefna í
■lengd að því að auka ^'-fiðleikana
en ekki létta þá og meö þeim er
í reyndinni farið öfugt að.
Höfuðkrafan ætti að vera aukið
fjárhagslegt sjálfsforræði kaup
staðanna og meiri hlutdeild í
skatttekjunum en ekki aukinn
tilkostnaður ríkissjóðs, sem
kallar á meira skattfé og gerir
kaupstaðina að lokum alger-
lega háða ríkisvaldinu, líkt og
efnalaus hjú voru fyrr á ö!d-
um ofurseld duttlungum hús-
bænda sinna.
- Svo er nú komið, að ríkissjóð-
ur verkar sem stórkostleg sog-
dæla á efnahagslíf kaupstaðanna.
Frá þeim liggur stöðugur straum
ur fjármagns suður um fjöll til
höfuðstaðarins í formi tolla,
skatta með ýmsum nöfnum, ið-
gjalda til ríkisstofnana o. fl.
gjaldaliða, auk þess fjánnagns,
sem fólksflutningarnir suður
svipta byggðarlögin. Nokkrum
hluta þessa fjármagns er að vísu
dælt út um byggðirnar aftur í
formi „verklegra framkvæmda",
sém ríkið stendur að, en mjög
hefur það rýrnað í leiðinni og
óhagkvæm og kostnaðarsöm
starfsaðferð er þetta. í hverjum
kaupstað eru margir menn á líf-
vænlegum launum við að inn-
heimta skatta og tolla ríkisins
hjá borgurunum og senda pen-
ingana suður. Það þarf engan
speking til að sjá, að kaupscað-
irnir væru betur á vegi staddir,
ef sogdælukrafturinn að sunnan
væri mun rninni en hann er nú
en kaupstaðirnir sjálfir og borg-
arar þeirra frjálsari en nú er að
stofna atvinnufyrirtæki eða
leggja á annan hátt fram fé til
þess að tryggja viðunandi efna- |
hagslega afkoihu bæjarfélaganna.
í stað þess að vinna márkvisst að
þessu takmarki, hættir alltof
mörgum forustumönnum kaup-
staðanna til þess að velta öllum
áhyggjum yfir á ríkisvaldið líkt
og sumir stjórnmálamenn hafa
varpað efasemdum sínum — og
sumum syndum — um efnahags-
velferð þjóðfélagsins upp á
Marshall-peningana eins og sú
rausn taki aldrei enda. Kannske
eiga bæði stjórnmálaforingjarnir
og forvígismenn sumra kaupstað-
anna eftir að öðlast þá lífs-
reynslu, að oftrú á utanaðkom-
andi efnahagslegri forsjón eflir
ekki raunverulegan styrkleika
þess, sem þiggur, heldur aðeins
matarlyst hans.
Endurheimt sjálfsforræðisins.
Á bæjarstjórafundinum munu
menn hafa skipzt í hópa eftir af-
stöðunni til ríkisvaldsins líkt og
forvígismenn þjóðarinnar deildu
um afstöðuna til ríkissjóðs Dana
fyrn þjóðfundinn. Sumir vilja
efnalegt sjálfsiorræ^' og aðgerð-
ir, sem fyrirbyggja að mömium
verði oftar nóað saman tilaðbiðja
um hallæriskorn, en aðrir kjósa
bænarskrárleiðina og áhyggju-
leysi hinnar fjarlægu forsjónar.
Útkoman hefur orðið sú, að því
fer fjarri, að þessi samkunda hafi
hrundíð af stað nokkurri vakn-
ingu meðal landsmann um ao
endurheimta fjárhagslegt sjálfs-
forræði byggðarlaganna úr hönd-
um gírugs ríkisvalds. Þessi
vandamál bíða enn óleyst við
bæjarvegginn — og þó eiga þeir,
sem háværastir eru um hallæris-
styrk úr ríkissjóði, harla litla
von í hjarta sínu, að vandamál
byggðarlaga þeirra verði leyst í
bráðina að heldur eftir þeim leið-
um. Menn þurfa ekki nema renna
augum yfir dálka fjárlaganna til
þess að sjá í einu vetfangi hversu
vel ríkis-kolossusinn er til þess
fallnir nú að efna til fjárfrekra
framkvæmda í kaupstöðunum,
fá þeim í hendur togara og önn-
ur atvinnutæki eða snúa við í
einu vetfangi örðugleikum, sem
illt árferði og röng stefna ríkis-
valdsins gagnvart byggðarlögun-
um utan Reykjavíkur hafa skap-
að. Menn verða að gera sér ljóst,
að hjú, sem biður eyoslusama
húsbændur um tillitssemi og
fjárhagsstyrk, stendur völtum
fótum. í lengd er engin önnur
lausn til á þeim vanda, sem nú
knýr á dyr kaupstaðanna, en
endurheimt sjálfsforræðisins í
efnahagsmálum, viðurkenning
þeirrar staðreyndar, að ríkisvald-
inu ber fremur að smíða hag-
kvæman og eðlilegan ramma ut-
an um framkvæmdir bæja og
borgara, en ætla sér að kveða á
um framkvæmdirnar sjálfar í
hverju tilfelli. Skattpeningur sá,
er borgararnir inna af hendi —
hverju nafni sem nefnist — er
ekki allur bezt kominn í ríkis-
sjóðnum, heldur ber bæjarfélög-
unum meiri skerfur og þar að
auki borgurunum meiri hlutur
tekna sinna til eðlilegra fram-
kvæmda fremur en til framlags
til fjarlægs ríkisvalds. Vel má
viöurkenna, að slík stefnubreyt-
ing leysi ekki þann vanda, sem
knýr á d.yr atvinnulausra verka-
manna í dag, og þar er því þörf
sérlegra aðgerða, en slíkar að-
gerðir eru deyfilyf, ekki lækning.
En það er lækningin, sem kaup-
staðirnir þurfa að sameinast um.
Árásin á síðasta virkið.
í þessu landi búum við við
félagafrelsi, rétt til þess að mynda
félög til þess að vinna að sameig-
inlegum hagsmunamálum, m. a.
samvinnufélög, sem njóta vernd-
ar samvinnulöggjafar, líkt og hjá |
öðrum menningarþjóðum. Félags
menn kaupfélaganna leggja að
verulegr leyti fram rekstursfé
þeirra af tekjum sínum, er þeir
^jalda skatt af. Þeir eiga féð, á
rás þess yfir búðarborð til vöru-
kaupa til bókhalds er sýnir fjár-
hagsútkomu fyrirtækisins. E. t. v.
eiga kaupfélagsmenn 10% af
vöruandvirði því, er þeir hafa
keypt, hjá ,f=lagi sínu, en beir
kjósa að tat.a ekki peningana,
heldur fela iélaginu þá til varð-
veizlu.. Þannig hafa skapazt álit-
legir sjóðir, sem myndaðir eru af
tekjum félagsmanna er þeir hafa
þegar greitt skatt af, en fela
kaupfélögunum til geymslu. —
Kornið fyllir mælirinn. Þúsundir
slíkra smálána fóiksins í héruð-
unum hafa gefið kaupfélögunum
kraft til mikilsverðra fram-
kvæmda. Arðurinn af verzlun-
inni hefur verið kyrr heima í
héraði en ekki verið fluttur með
lausakaupmönnum til Kaup-
mannahafnar eða Reykjavíkur.
Þýðng þessarar stefnu í að við-
halda byggðinni, er öllum, sem til
þekkja> augljós. Hún hefur á
ýmsum stöðum verið- síðasta
virkið gegn ásókn þeirra afla, er
hafa viljað flytja sem mest af arð-
inum af starfi fólksins til höfuð-
staðarins, til stórframkvæmda
þar. Nú stendur yfir hatröm árás
á þetta síðasta virki byggðanna
til þess að ráða eigin fjármálum
að nokkru leyti. Það er yfirlýst
stefna foringja stjórnmálaflokks
í landinu að leggja tviifaldan
skatt á það fé, sem landsmenn
’riafa lagt kaupfélögunum til fram
kvæmda. Framkvæmd þessarar
skattheimtu
mundi í raun og veru hindrun
á raunvcrulegu félagsfrelsi í
landinu, og auk þcss kippa fót-
(Framhald á 8. síðu).
Björn Aspar láíinn
Síðastl. fimmtudag lézt að
Kristneshæli Björn Aspar verzl-
unarmaður, eftir þunga sjúk-
dómslegu. Björn var um mörg ár
afgreiðslumaður í Véla- og vara-
hlutadeild KEA og ávann sér þar
vinsældir viðskiptamanna og
traust húsbænda sinna- fyrir
ágætt starf, samvizkusemi og
trúmennsku í hvívetna. Er hans
saknað af stórum hópi starfs-
bræðra og vina, en þyngstan
harm bera ung eiginkona og
börnin mörg og smá. — Hjartan-
legar samúðaikveðjur senda
þeim allir, sem þekkja hvert tjón
þau hafa beðið, að sjá á eftir ást-
ríkum eiginmanni og föður og
fyrirvinnu heimilis í blóma lífsins
yfir landamerldn miklu.
fyrirliggjandi
Málmhúðun KEA
Sjávargötu.
Garðar Loftsson opnar
málverkasýningu
Garðar Loftsson listmálari opn-
ar málverkasýningu í Rotarysal
KEA næstk. laugardag. — Verða
iar til sýnis allmargar nýjar
myndir Garðars, bæði olíumál-
verk og vatnslitamyndir, flestar
landslagsmyndir héðan að norð-
an, en einnig frá öðrum stöðum á
landinu. Garðar Loftssbn hefur
legar vakið athygli með fyrri
sýningum og má víst telja, að á
ressari sýningu hafa hann ýmis-
legt markvert að sýna. Sýningin
mun verða opin næstu viku a.
m. k.
Sala „Sva!baksu
í Bretlandi
„Svalbakur“ seldi afla sinn í
Bretlandi í gær, 3648 kit fyrir
9287 sterlingspund. — „Harðbak-
ur“ mun sigla áleiðis til Bret-
lands í dag með fiskfarm. —
„Kaldbakur“ er á veiðum.
Fyrir lielgina gerði hér norð-
anáhlaup með snjókomu — óg
hylur hvít snjóbreiða landið í sjó
fram síðan. Frost varð hér 6 stig,
en hefur hlýnað síðustu daga. —
Vegir hafa ekki teppzt enn sem
komið er. Menn lifa í þeirri von,
að þennan snjó mur.i taka upp
aftur, eins og snjó þann, er setti
hér niðri snemma í okt. í fyrra.
Vetur hófst fyrir alvöru þá
snemma í nóv. og þótti full-
snemmt.
Hjíikrimarkoiiiir
útskrifaðar
í s. 1. viku útskrifaði Hjúkrun-
arkvennaskóli íslar.ds 8 hjúkrun-
arkonur og voru í þeim hópi tvær
hjúkrunarkonur úr bænum og'
héraðinu: Guðrún Arnadóttir
hreppstjóra Jóhannessonar að
Þverá á Staðarbyggð og Ásgerð-
ur Áskelsdóttir verkamanns Sig-
urðssonar, Akureyri.
MíKLAR UMRÆÐUR liafa
nýlcga farið fram uin áfengis-
mál í landsráðinu grænlenzka
í Godthaab. Fellt var að gefa
brennivínssöluna frjálsa, og er
hún sem fyrr háð skömmtun
og eftirliti stjórnarvaldanna, á
grundvelli reglugerðar frá
1937.