Dagur - 24.10.1951, Blaðsíða 6

6
D A G U K
Miðvikudaginn 24. október 1951
DAGUH
Ritstjóri: Haukur Snorracon.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166
Blaðið kemur i'it á liverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar kr. 40.00.
Gjalddagi er 1. júlí.
PRENTVERK ODDS BJÖRNSSONAR H.F.
Handtök himia „æfSu
stjórnmálamanna“
ALÞÝÐUBLAÐIÐ í Reykjavík hefur nýlega
birt ýmsar samþykkir um landsmál, sem flokks-
stjórn Alþýðuflokksins hefur gert, þ. á. m. um
stjórnarskrármálið. Er í ályktunum þessum ein-
dregið mælt gegn þeirri hugmynd, að sérstaklega
kjörið stjórnlagaþing fjalli um hina væntanlegu
stjórnarskrá lýðveldisins. Heitir það svo í ályktun
flokksstjórnarinnar, að óeðlilegt sé að taka af Al-
þingi vald í þessu efni, endi hafi það hingað til
haft það í milli h(tnda. Á ályktun þessari má ekki
einungis sjá fingraför hinna „æfðu stjórnmála-
manna“, heldur einnig vilja þeirra að það verði
þessi sömu fingraför, sem að lokum vei-ða á
stjórnarskiþunarlögum lýðveldisins. Vuíalaust er
það ekki fjarri hjarta þeirra, að skjpa þeim málum
eitthvað svipað og framboði til forsétakjörs vai'
eitt sinn ráðið til lykta vestur í Bahdáríkjum:
Ákvarðanir voru að lokum teknar „at two o’clock
in the morning in a smoke filled room.“ Þennan
næturfundi í reykmettuðu hótelherbergi sóttu ein
ungis hinir allra „æfðustu“ stjófnmálamenn.
Handtök þeirra urðu eftirminnileg áminning fyrir
lýðræðisflokkana þar vestra, því að þeir skipuðu
þar í forsetastól manni, sem heiðarlegir Banda-
ríkjamenn viljá sem fæst um tala, enda féll hann
frá áður en misnotkun hans á opinberum trún
aði yrði landslýð kunn. Síðan hafa ákvárðanir,
sem teknar eru í hvíslingum í „kringlu“ stjórn-
málanna vestui' þar þótt tortryggilegai' og því
tortryggilegri, sem málefnin hafa verið mik
ilsverðari.
STJÓRNARSKRÁRMÁLIÐ er eitt hið mikils
verðasta mál, sem þjóðin á nú fyrir höndum að
ráða fram úr. í því felst að koma hér á starfhæfu
lýðræðislegu stjórnarkerfi í stað þess, sem búið
er að ganga sér til húðar og koma þjóðinni á
efnahagslegan vonarvöl. Meginrökin fyrir því, að
sérstaklega kjörið stjórnlagaþing eigi að fjalla
um stjórnarskrármálið, en ekki hinir æfðu
stjórnmálamenn Alþingis, er sú, að mjög margir
kjósa fulltrúa til þeirrar samkundu eftir viðhorfi
til dægurmála eða a. m. k. án þess að í atkvæði
þeirra felist umboð til þess- að breyta stjórnar-
skipunarl. ríkisins. Þar að auki vatntreysta menn
hinum æfðu stjórnmálaforingjum til þess að setja
lög og reglur, sem hindra hið skefjalausa flokks
stjórnarvald, sem þeir sjálfir eru aðilar að. Það
hefur komið í ljós við umræður, að ýmsir alþing
ismenn eru fjandsamlegir tillögum þeim til
stjórnskipunar, sem fram hafa komið og kunnast-
ar eru, af þeim ástæðum fyrst og fremst, að eftir
gildistöku þeirra væri valdssvið flokksforirjgja til
þess að ráðsmennskast með málefni, sem raun-
verulega eru fyrir utan starfssvið löggjafarþings,
nokkuð skert. Þessir alþingismenn eru í svipaðri
aðstöðu og brezku fulltrúarnir í Öryggisráðinu í
olíudeilunni við Persa. Þeir eru of nánir málsað
ilar til þess að unnt sé að telja þá óvilhalla dóm-
ara eða eðlilegt að fela þeim úrskurðarvald. í
þessu máli á aðstaða þeirra að vera hin sama og
óbreyttra kjósenda.
STJÓRNLAGAÞING yrði kjörið til þess eins
að fjalla um stjórnarskrármálið. Fulltrúaval til
:>ess grundvallaðist einvörðungu
á viðhorfi manna til þessa máls
en ekki til þeirra þúsund verlc-
efna, sem Alþingi verður að leysa
úr. Það er eðlilegt að þjóðin kjósi
heldur þessa málsmeðferð en að
fela þingmönnunum nokkurs
konai' sjálfdæmi um þá aðstöðu,
ei' þeir eiga að hafa í framtíðinni
til valds og áhrifa. Ályktun
flokksst j órnar Alþýðuflokksins
er því tortryggiieg. Hún minnir á
klíkufund klukkan tvö um nótt
í reykmettuðu herbergi. Stjórnar
skrá lýðveldisins má ekki
ákvarðast með þeim hætti, held-
ur fyrir opnum tjöldum, á sér-
stöku stjórnlagaþingi, þar sem
fulltrúarnir hafa að engu leyti
bundnar hendur, en fylgja fram
sannfæringu sinni um beztu
skipan þess máls eins, í fullu um-
boði kjósenda sinna.
FOKDREIFAR
Bíóhléin og mannsævin.
„Bíóvinur“ skrifai' blaðinu eff-
irfarandi hugleíðingar:
ÞAÐ MÁ til sanns vegar færa,
að flest förum við gálauslega með
tímann og gætum þess lítt, hve
dýrmætur hann er og ævistund-
irnar verða aldrei endurheimtar.
Þó hygg ég að flestum þeim, er
stunda bíó að einhverju ráði sér
til dægrastyttingar — og stund-
um til gagns —• hafi orðið hverft
við útreikninga, er Tíminn birti
sl. föstudag. Þar eru leidd rök að
því, að bíóhléin svonefndu, sem
kvikmyndahúsin gera í miðjum
kvikmyndum og oftast standa í 10
mínútur, kosti reykvíska bíógesti
samtals 500 klst. á kvöldi, en á
heilu ári týnist þarna 175000
klukkustundir. Ef þetta dæmi er
yfirfært á.bíóin hér, verða stund-
irnar ekki svona margar, því að
bíógestirnir hér eru færri, en
fyrir , hyern einstakling lítur
dcémið samt ósköp svipað út:
Hann er neyddur til að eyða
þessum mínútum til einskis og
hefur þó greitt gjald fyrir á-
kveðna skemmtun, og hann
kemst 10—15 mínútum seinna í
háttinn en ella og er það eitt ær-
in ástæða fyrir marga að hafa
andúð á bíóhléum.
Hvers vegna hlé?
Bíóhléin hafa oft verið gagn-
rýnd opinberlega, en aðstandend-
ur kvikmyndahúsanna hafa
aldrei svarað þeirri gagnrýni, svo
að ég hafi séð, enda eiga þeir
ekki hægt um vik. Bíóhléin eru
í rauninni óafsakanleg, því að
þau eru til þess eins gerð, að lít-
ill hluti bíógestanna geti verzlað
við bíóeigandann fleira en að-
göngumiðakaupin — keypt kon-
fekt, brjóstsykur og annað slíkt
kjarnfæði — og til þess að for-
föllnustu reykingamenn geti
kveikt sér í sígarettu, rétt eins og
þeir geti ekki lifað 2—2% stund
án þess að reykja. Á þessum for-
sendum verða bíóhléin ekki af-
sökuð. Þau stuðla að óhollustu
meðal þeirra, sem nota þau til
sælgætiskaupa og reykinga, cjn
eru til tjóns og leiðindafyrir allan
þorra fólks, sem fer í bíó til þess
að sjá kvikmynd og njóta henn-
ar.
Alíslenzkt fyrirbrigði.
Bíóhléin eru alíslenzkt fyrir-
brigði. Þeir, sem kynnzt hafa er-
lendum kvikmyndahúsum vita,
að þau eru ekki til þar. Eitt bíó-
anna hér í bæ — Skjaldborgar-
bíó — hafði lengi þann sið að
hafa engin hlé og hlaut verð-
skuldaðar vinsældir fyrir. Nú
hefur þetta bíó fengið fullkomn-
ari húsakynni en áður í Sam-
komuhúsinu, en þar hefur það
tekið upp hin hvimleiðu hlé með
öllu, Sem þeim fylgir. Mér er
spurn: Hvernig útskýra templar-
ar, sem reka þetta bíó, þessa
breytingu? Til þeirra eru gerðar
meiri kröfur en einkabíóanna,
enda njóta þeir opinbers stuðn-
ings til þess að starfrækja bíó
sitt.
Eg vona, að hléin verði lögð
niður og bíógestum fengnar aftur
sínar 10 mínútur, sem ranglega
eru af þeim teknar. Þótt þær fari
e. t. v. forgörðum hjá mörgum
bíógestum, eru þeir þó líka
margir, sem vildu verja þeim á
nytsamari hátt, eins og t. d. til
svefns í rúmi sínu, og eru þær þá
nokkurs virði. (Aths. setjarans:
Þar á meðal er ég; niður með
bíóhléin). Þegar dómsmálaráðu
neytið bannaði að danssamkomur
stæðu yfir fram undir morgun,
hafði það þær afleiðingar, að fólk
gekk til náða á skikkanlegri tíma
en áður, og miðaði það að aukn-
um afköstum þjóðarinnai' og var
því til gagns. Afnám bíóhléanna
mundi gegna sama hlutverki, þótt
í minni mæli sé. Við erum yfir-
leitt of seint á ferðinni með
skemmtanir okkar og fundi og
því of syfjaðir á morgnana. Allt,
sem skynsamlega er unnið til
þess að forða ónauðsynlegu og
heimskulegu næturgöltri er til
gagns. Afnám bíóhléanna er því
gagnlegt af þessum ástæðum ein-
um. Þar að auki fæ eg ekki séð
að réttlætanlegt sé að ýta óhollu
sælgæti, gosdrykkjasulli og síga-
rettum að fólki á þeim tíma, þeg-
ar verzlanir eru lokaðar og á
stað, sem alls ekki er til slíks
ætlaðui', og þá allra sízt af stofn
un, sem telur sig hafa menning
arhlutverk að rækja í þessu sam
bandi.“
Flóttinn undan arfanum.
1 SPJALLI ÞVf, er Dagur átti
við Ólaf Jónsson búnaðarráðu
naut um kornyrkjumál, í síðasta
tbl, drap hann á einn þátt akur-
yrkju okkar, sem lítið er ræddur
opinberlega en er vel minnis-
stæður þeim, sem hér hafa feng-
izt við kartöflurækt. Það er flótt-
inn undan arfanum. Sífellt er
verið að plægja upp ný holt og
móa fyrir kartöflugarða hér í bæ,
en eftir nokkur ár hefur arfinn
gerzt svo ágengur á þessum stöð-
um, að menn gefast upp á kart-
öfluræktinni. Þá er tekið að svip-
ast um eftir nýjú landi og svo
koll af kolli. í sumar lék arfinn
suma þá, er garðlönd leigðu af
bænum, svo grálega, að ekki
svaraði kostnaði að taka upp.
Þannig hefur þetta víst gengið
til ár eftir ár. Eg hafði kartöflu-
garð innan við bæ í stríðsbyrjun,
ásamt mörgum öðrum, og leigði
bærinn landið. Þetta gekk vel um
skeið. En þriðja sumarið var á-
sókn arfans orðin svo stórkost-
leg um allt svæðið, að fæstir
lögðu í að setja niður í fjórða
sinn á þeim stað. Þeir fluttu sig.
Mér er ókunnugt, hvort þetta
svæði hefur nokkurn tíman síð-
an verið sæmilegur kartöfluakur.
Grunar mig þó að arfi og órækt
hafi síðan setið þar við völd. f
viðtalinu við Ólaf drepur hann
lauslega á þetta vandamál. Gam-
an væri að heyra meira um það
og hverjar aðrar aðgerðir eru
líklegar til bjargar en þær að
eyða hluta ævinnar á fjórum fót-
um í kartöflugarði við að rótslíta
arfaplöntur. Reynslan hefur sýnt,
að of fáir fást til þess starfs til
þess að sú aðferð sé nokkur
veruleg úrbót. Nú hefur þetta
(Framhald á 11. síðu).

Áð vera vel klæddur
f júníhefti Húsfreyjunnar skrifaði Snorri P.
Snorrason læknir athyglisverða grein, er hann
nefndi: „Um klæðnað“. Grein þessari lýkur með
þessum orðum: „Menn skyldu jafnan minnast þess,
að það er ómenning að láta tízku og hégómagirnd
vera allsráðandi um klæðaval og klæðaburð, en
menningarauki að því að klæðast skynsamlega og
taka fullt tillit til heilsu sinnar, það er að vera vel
ldæddur.“
Við, sem búurn norður undir heimskautsbaug,
þurfum að klæða okkur öðruvísi heldur en fólk í
suðlægum löndum. Þetta liggur í augum uppi og
þarf engrar skýringa rmeð. Þó má segja, að á sumr-
um getum við »samið okkui' að siðum þeirra, er
sunnar búa, hvað klæðaburð snertir, a. m. k. er
það, sem betur fer, oft hægt, þó að út af bregði.
Okkur kvenfólkinu hættir til að gleyma þeirri
staðreynd, að við búum í köldu landi. Okkur þykir
bæði betra og skemmtilegra að vera léttklæddar,
í þunnum og þjálum flíkum, heldur en dúðaðar í
ull og skinn. En það tjóar bara ekki að berja höfð-
inu við stein og neita — landið okkar ér kalt, og
við verðum að ákvarða klæðnað okkar eftir þeirri
staðreynd.
íslenzk vetrartízka.
Það er áreiðanlegt, að vetrarbúnaður manna hef-
ur um marga hluti breytzt til batnaðar hin síðari
ár, og skilningur á því, að við þurfum á hlýrri föt-
um að halda að vetrinum, hefur stórlega aukizt. Má
t. d. nefna vetrarúlpurnar, sem kai'lar nota nú orð-
ið geysimikið. Kvenþjóðin þyrfti að eignast ein-
hverjar ámóta hlífðarflíkur til þess að nota í hríð-
um og kuldum. Þær myndu kannske ekki þykja
klæðlegar, en það er í raun réttri miklu klæðlegra
að vera mikið klæddur í kuldum, heldur en í ein-
hverjum tízkuflíkum, sem halda ekki á okkur hita.
Sannleikurinn er sá, að við getum vel leyft okkui'
að bregða út af hinni erlendu tízku hér í okkar
kalda landi, og ættum raunar að skapa okkar eigin
vetrartízku, sem fyrst og fremst tæki tillit til hnatt-
stöðu lands okkar.
Um fótabúnað.
Þetta á ekki hvað sízt við um fótabúnað okkar
kvenfólksins. Þunnir sokkar, hvort heldur eru úr
nylon eða silki, eru alltaf lélegur klæðnaður að
vetrinum, og nylon getur meira að segja verið
hættulegt að nota í frostum.
Sama er að segja um skóna. Þunnir sólar, tá-
bitnir og hælkappalausir skór, geta verið góðir á
lieitum sumardögum, en allir hljóta að sjá, að
þetta er allsendis ómögulegur vetrarbúnaður.
Iðunnar-skór og Heklu-sokkar. Hentugur
vetrarklæðnaður. f
Kvenfólkinu hefur verið mikil vorkunn, hvað
þetta snertir undanfarið, því að næstum ógerningur
hefur verið að fá góða vetrarsokka eða skó. Þetta er
nú óðum að breytast, og nú eru meira að segja
(Framhald á 8. síðu).