Dagur - 14.07.1954, Blaðsíða 7

Miðvikudaginn 14. júlí 1954
D A G U R
7
Skriðulilaupin í Norðui*árdal í Skagafirði
Engar náttúruhamfarir hafa gerzt hér á landi nú um sinn,
sem vakið hafa öllu meiri athygli alþjóðar en skriðuföllin og
vatnsflaumurinn í Norðurárdal og á Öxnadalsheiði, er valdið
liafa svo geysilegu tjóni og skemmdum og truflað eðlilegar
samgöngur á iandi milli Skagafjarðar og Eyjafjarðar nú um
hásumarið. — I eftirfarandi grein segir Ólafur Jónsson, rit-
liöfundur, lesendum Dags frá því, hvernig honum komu þess-
ir atburðir og afleiðingar þeirra fyrir sjónir, en Ólafur gerði
sér ferð vestur á aðal-flóðasvæðið sl. fimmtudag, þegar mestu
hamfarirnar vom nýskeð um garð gengnar, og hægt var að
gera sér nokkuð ljósa grein fyrir spjöllum þeim, er þær höfðu
valdið á landi og mannvirkjum.
mikið dalaður eftir grjót, sem
ruðst hefur yfir hann. Þeir, sem
bílnum voru, komu að ánni
ófærri, en í sama vetfangi ruddist
skriðan á bílinn og sluppu þeir
nauðuglega út úr honum. Nokkm
utar innikróaðist annar bíll, var
snúinn við, en þá fallin skriða ut-
ar og varð fólkið að skilja bílinn
eftir. Þessi bíll er óskemmdur, en
vegurinn umhverfis hann mikið
grafinn og skemmdur. Á tímabili
hefur merkjalækurinn rifið sig
niður grjótölduna vestanverða og
gert þar djúpar geilar og skonsur
um það bil, sem vegurinn var.
Spölkorn utar hefur fallið dálítil
skriðurenna niður úr graslægð
uppi í brekkunni, en svo mikill
hefur vatnselgurinn verið, að
hann hefur grafið djúpa gróf al-
veg niður undir Norðurá. og er
geilin um 5 m víð og 6 m djúp á
veginum. Miklar skriður hafa
fallið niður á norðurhluta túns-
ins á Ytri-Kotum, alveg um-
hverfis fjárhús, sem þar eru, og
heim undir bæ, en eigi munu
húsin hafa brotnað niður. Gróf
mun hafa grafizt við Kotána, en
búið var að fylla í hana og stór-
felldar skemmdir munu eigi hafa
orðið þar fyrir utan.
Framan við Fremri-Kot hafa
eigi fallið stórfelldar skriður, en
á tveim stöðum er þó vegurinn
hægt var að vaða hana í bússum.
Féll hún að mestu að vestan-
verðu í farveginum, en þó líka
dálítil kvísl austan megin, er við
fórum yfir hana um kl. 4, en öll
var hún komin vestan megin, er
eitthvað af ræflum, og heyrt hef
eg, að niður með Norðurá hafi
rekið þrjú stóðhross og einhverja
kindaskrokka, og eigi munu öll
kurl komin til grafar, því að enn
er með öllu órannsakað, hvað
gerzt hefur í þverdölum þeim, er
liggja að Norðurárdal og Djúpa-
dal. Vafalaust hafa þar fallið
margar og stórar skriður, spillt
Ibúðarhúsið á Fremri-Kotum stendur enn uppi, enda nýlegt stein-
hús, en önnur bæjar- og peningshús horfin að mestu í skriðuna,
scm hylur mestan hluta túnsins. — (Ljósmynd: Ól. Jónsson.)
við komum aftur um kl. 7, og
hafði hún þó heldur vaxið og
brotin breytt sér verulega, svo að
ennþá er sýnilega lítil stöðvun
komin á framburðinn þarna.
Séð úr gljúfri Valagilsár niður yfir eyrarnar, þar sem brúin stóð
áður, og sést naumast örla fyrir henni og vegarstæðinu í grjóturð-
inni. — (Ljósmynd: Ól. Jónsson.)
Skriðuhlaup þessi, sem öll eru
grjót-, malar- og leirskriður, eru
með þeim stórfelldustu af því
tagi, sem hér gerast, og sætir
undrun, að slík ókjör af grjóti
skuli geta ruðst niður á eigi
stærra svæði og á jafn skömmum
tíma.
Upphaf þessa atburðir eru þau,
að mánudagskvöldið 5. júlí tók
að rigna allmikið í logni. Mun
hafa rignt óslitið alla þriðjudags-
nóttina og tekið að hvessa af suð-
vestri með morgninum og jafn-
framt aukið regnið til muna. Var
á þriðjud. ódæma rigning frammi
í Norðurárdalnum og vafa-
laust einnig í dölum þeim, er
ganga inn í fjallgarðinn frá
Blönduhlíðinni.
Hlaupin hófust í Norðurár-
dalnum rnilli kl.,3 og 4 síðdegis á
þriðjudaginn. Hjá Fremri Kotum
kom fyrsta hlaupið fram úr svo-
kölluðu Geiðisgili, dálítið utan
við bæinn og ruddi það fram
mikilli grjótdyngju alveg niður í
Norðurá. Skömmu síðar mun svo
skriða hafa ruðst niður Bæjargil-
ið norður og- aipp frá bænurn.
Hefur það spúð óhemju af grjóti
og.leir yfir. norðurhluta túnsins,
sópað burt og brotið niðurfjárhús
fyrir 120' fjár og braggahlöðu á
hárri undirsteypu, er mun rúma
um 700—-800 heyhesta, en bygg-
ingar þessar voru dálítið innar og
neðar heldur en íbúðarhúsið. Um
hríð stefndi skriðan á íbúðarhús-
ið, en sveigði þó að mestu hjá
því og niður norðan við gamla
bæinn, er stendur aðeins austar.
Fjósið er austast í þeirri húsa-
þyrpingu og var haughús norðan
við það, sem skriðan lagði í rúst,
en hrúgaðist upp við fjósið, svo
að nam við þakbrún. í hlöðunni
voru um 80 hesta heyfyrningar,
er sumpart urðu undir rústunum
og skriðunum, en sumt barst með
sliriðunni, ásamt braki úr húsun-
um, og stendur talsverður hey-
kleggi spölkorn niðri í skriðunni.
Þarna lenti líka ull af um 80 fjár
að mestu í urðina.
Auk frumhlaupanna úr þessum
tveimur giljum komu skriður
hvarvetna niður hlíðina á milli
þeirra. Upptök þeirra eru efst í
eggjum, síðan hafa þær steypzt
niður yfir allbreiðan hjalla i
miðju fjalli, en því næst niður
hlíðina upp af túninu og grafið
hana alla sundur. Hlaup þessi
hafa farið niður yfir túnið sunnan
íbúðarhússins og borið leir og
grjót fast að því, án þess þó að
valda á því skemmdum. Benzín-
tankur upp af húsinu stendur upp
úr urðinni. Vatnsból býlisins
eyðilagðist og túnið er allt þakið
leir og grjóti, nema dávæn blesa
niður frá bænum. Munu %—4/s
hlutar túnsins eyðilagðir og að
mestu lítt bætanlegir vegna þess
hve mikið grjót er í skriðunni.
Mest allt túnið var óslegið og
ekkert búið að hirða. Utan við
túnið var nýlega búið að ræsa
fram allstóra mýri, og var hún
orðin þurr og hæf til ræktunar.
Yfir hana alla fóru skriðurnar,
sem hálffylltu skurðina, einkum
ofan til, með stórgrýti. Segja má
að milli Bæjargils og Stekkjar-
gils, á að gizka 1200 m., sé ein
samfelld grjótskriða og vegurinn
gereyðilagður á þessari leið.
Annars eru skriðuhlaupin með
litlum úrtökum út að Ytri-Kot-
um. Sérstaklega eru þau stórfelld
við merkjagilið, mitt á milli bæj-
anna. Eru það ótrúleg býsn af
stórgrýti, sem þdr hafa ruðst
fram. Lækurinn rennur nú vest-
an við brúna, en farvegurinn,
sem áður var, fullur af stórgrýti
og bi'úin á kafi í grjótdyngjunni.
Skammt vestan við brúna er
fólksbíll, M—52 á kafi í urðinni.
Stendur aðeins afturendinn út úr
og blátoppurinn upp úr, en er þó
rofinn og er önnur geilin um 20
m víð og 5 m djúp. Munu á svæð-
inu frá Valagilsá að Ytri-Kotum
um 5 slíkar geilar, er grafizt hafa
við ræsi og liggja stokkarnir af-
velta, brotnir og skekktir á botni
grófanna. Á stórum köflum sést
ekki fyrir veginum á þessu svæði,
en þar á milli er hann meira og
minna skörðóttur og skemmdur.
Mun eigi oftalið, að á þessum
kafla séu 2—2V2 km af vegi ger-
eyðilagðir og undir skriðu.
Ef til vill hafa hamfarirnar þó
verið mestar við Valagilsá. Brúin
hefur gersamlega sópazt burtu,
svo að ekki sést urmull eftir.
Ennfremur hefur uppfyllingin að
brúnni þurrkast gersamlega
burtu, svo að nú er 60—80 m
breiður árfarvegur þar, sem áður
var vegurinn. Áin var ennþá kol-
mórauð, en eigi meiri en svo, að
Brúin mun hafa farið á þriðju-
dagskvöldið, því að þá sást Norð-
urá velta stykkjum úr henni nið-
ur hjá Fremri-Kotum.
Á Öxnadalsheiði urðu eigi
skemmdir verulegar, nema helzt
við Dagdvelju, gil vestarlega á
heiðinni. Þar hafði skriða ruðst
fram, rifið mikið vik inn í veginn
og borið á hann leir. Austarlega
á Klifinu hafði gríðarstórt bjarg
borizt fram á veginn með skriðu-
spýju, en hægt er að smjúga fram
hjá því, eftir að skriðan var rudd.
Meginhluti skriðanna mun hafa
fallið á tímabilinu kl. 3—7 síðd. á
þriðjudaginn, en um kvöldið fór
að draga úr rigningu og stytti
upp.
Fullvíst er, að eitthvað af fén-
aði hefur farizt í skriðuhlaupum
þessum. Á Kotum höfðu fundizt
tveir kindaskrokkar heilir og
landi og ef til vill drepið búfénað.
Þegar skriðurnar hjá Kotum
féllu, var húsfreyjan á Fremri-
Kotum ein heima ásamt börnum
og unglingum, því að bóndinn,
Gunnar Valdimarsson, var í
vegavinnu úti í Blönduhlíð. Var
ægilegt að sjá og heyra skriðurn-
ar byltast niður allt umhverfis.
Hávaðinn var mikill og skriðurn-
ar fóru allhratt. Fyrst stóðu þau
úti í dyrum og horfðu á þessar
hamfarir, en þegar skriðan
stefndi á íbúðarhúsið dreif konan
börnin inn og skellti í lás, en sem
betur fór beygði skriðan hjá hús-
inu að mestu. Gunnar frétti síðari
hluta dagsins um skriðuföllin og
brauzt þá heim, þó torsótt væri,
má furðu gegna, að hann skyldi
komast það yfir nýrunnar skrið-
urnar og hefur það bjargað hve
stórgrýttar skriðurnar eru, en
vatnsilaumurinn hefur líka verið
ægilegur, er sést á því, hve urð-
irnar eru sums staðar grafnar og
að víða liggja heyrastir og
spýtnabrak talsvert hærra heldur
en jaðrar skriðanna ná nú.
Tjónið af skriðuföllum þessum
er gífurlegt og nemur vafalaust
mörgum hundruðum þúsunda að
krónutali. Hið opinbera, vegagerð
ríkisins, hefur orðið þarna fyrir
stórfelldu tjóni, en þó er það
ekki nærri eins tilfinnanlegt eins
og tjón það, er Gunnar bóndi á
Fremri-Kotum hefur orðið fyrir.
Hann hefur misst verðmætar
byggingar og svo að segja allt
ræktað og ræktunarhæft land, og
stendur uppi á miðjum slætti
með íbúðarhúsið eitt, mitt í
grárri, verðlausri grjóturð.
Skriðuhlaup af þessu tagi heyra
undir náttúruhamfarir og eru al-
gerlega hliðstæð landskjálftum
og eldgosum, og það er sann-
gjarnt að þjóðfélagið reyni að
bæta úr þeim skemmdum, er ein-
staklingar hljóta á eignum sín-
um af þeirra völdum, á sama hátt
(Framhald á 9. síðu).
Bifreiðin M—52 næstum horfin í skriðunni. Tveir menn, sem í henni
voru, sluppu nauðuglega, enda er bíllinn sagður næstum sneisar-
fullur af aur og grjóti. — (Ljósmynd: Ói. Jónsson.)