Dagur - 19.08.1959, Side 5

Miðvikudaginn 19. ágúst 1959
D A G U R
5
RÆTTVID ÞURU í GARÐI
Einhvern tíma hafði eg orðað
það við Þuru í Garði, að hún
svaraði nokkrum spurningum
blaðsins, en fékk þá engin svör,
sem þýtt gœtu já eða nei. En um
daginn átti eg leið upp í Lysti-
garð, þar sem Þura vinnur dag
hvern, og hafði sama erindi í
huga. Tókum við þá tal saman.
Ilvað viltu segja mér um ætt
þína og uppruna?
Eg er ein af uppsprettunum,
ssm koma undan hrauninu. Og
ef forfaðir minn, Sigmundur
Halldórsson í Gröf, sem er sex
sinnum forfaðir minn, hefði ekki
v.erið svo óheppinn — eða hepp-
inn — að lifa 1703, þá 88 ára,
hefði engin vitað nú, að hann var
einu sinni til, og nú rekja til hans
ættir sínar fjöldi manna, skárri
og verri menn eins og gengur.
Bæriim Graf lerrti undir hi'auni,
sem rann yfir norð-austur horn
Mývatnssveitar 1729.
En flóðaldan, afkomendurnir
hans Sigmundar, er ódrepandi
aragrúi um heim allan, með sín
séreinkenni, svo sem glaðlyndi,
hreysti, gigt og bráðkveddu.
Eg hef heyrt''haft eftir konu í
Bárðardal, að þessi ætt sé orð-
heppnasta og glappyrtasta fólk í
Þingeyjarsýslu. En tölum ekki
frekar um það.
Starfsdagur þixm er orðinn
langur?
Þura er nú hætt við illgresið
og lætur þess getið, að kurteis-
lega sé nú spurt um aldur sinn,
og segir svo: Eg er fædd í stór-
hríð í byrjun þorra árið 1891,
annars segja menn að við mey-
kerlingar séum ekkert fíknar í að
tala um aldurinn. En störfin hafa
verið margvísleg og svo sem ekk-
ert merkileg. Þau hafa ekki öll
verið vel borguð á veraldar vísu.
En vinnugleðin er góð greiðsla á
sína vísu og það orð má ekki tap-
ast úr málinu.
En fyrstu störfin þín?
Það man eg fyrst eftir mér, að
mamma var að kenna mér að
prjóna og komst eg fljótt upp á
það, en prjónaði svo fast, að
mamma varð að prjóna annan
hvern prjón til að leysa úr lykkj-
unum, eins og kallað var. Tákn-
rænt upp á verklagnina!
Snemina hefur þú svo lært
vísur og ljóð?
Jú, fljótt var farið að hugsa um
andlegheitin og kenna mér ljóð
og lög. Það gekk hálf illa með
sönginn, en betur með að muna
ljóðin. En eitthvað var nú skiln-
ingurinn gloppóttur hjá mér, að
minnsta kosti hugsaði eg mikið
um orð eins og „stjörnustól11 og
„ránarklæði“ og ekki laust við,
að mig langaði til að eignast þá
hluti, þó að eg hafi aldrei verið
beinlínis ágjörn.
Og þú ert ekki liætt að yrkja?
Það er nú svipað og verið hef-
ur, segir Þura, en til allrar lukku
gleymi eg því flestu jafnóðum.
Eg er hætt að hirða um það.
En stundum kernur stakan
sjálf?
Eiginlega var það svo oftast og
er. Annars hara hætti eg við
hana. Mér er illa við allt hnoð.
Það á varla tilverurétt. Eg er
stundum að hugsa um, hvort eg
hafi gert þetta sjálf eða hvort eg
hafi stolið því einhvers staðar,
þetta er kannski hugsanaflutn-
ingur einhvers staðar frá, til
dæmis frá öðrum stjörnum.
Heldur þú að hagmælskan sé
ættgeng?
Eg hef trú á því að svo sé. —
Annars er eg ekki viðbúin að
færa sönnur á það, enda flókið
efni og vísindalegs eðlis, sem eg
vísa frá mér. Það myndi fæða af
sér ótal aðrar spurningar og yrði
of langt mál. — Hvaðan
kemrn' það yfirleitt, sem okkur
er úthlutað? „Geni“ koma úr ólík
legustu stöðum og fákænir menn
einnig. Þess vegna verður líklega
örðugt að fást við mannakyn-
bætur, upp á andann til að gera.
Hver er helzti munur þess að
vera ung stúlka eða fullorðin
kona?
Unga konan horfir fram, en
gamla konan ornar sér við minn-
ingarnar, segir Þura .
Líklega eru þær minningar oft
tengdar ástinni?
Ja, eg hef nú alltaf haldið því
frarn, að ástin væri í raun og
veru ekki til. En eitt af skapar-
ans skemmtilegri hugkvæmni
var það, að skapa tvö kyn, sem
prýddu tilveruna. Annars eru
ástamálin einkamál hvers einstakl
ings. Ástin er skáldskapur,
ímyndun og höfuðórar og svo
náttúrlega kyi-tlastarfsemi, en þó
að mestu leyti meira og minna
óljóst hugtak.
Hvemig finnst þér að starfa
hér í Lystigarði Akureyrar?
Þessarar spumingar hef eg oft
verið spurð og einnig um það,
hvort það væri ekki sálbætandi
að vinna á svona fögrum stað. Eg
get nú ekki fundið að eg hafi
batnað mikið. í svona starfi verð-
ur maður oft fyrir vonbrigðum.
Það er ekki mannbætandi að sjá
verr gengið um en æskilegt er,
éins og stundum kemur fyrir og
þá gremst mér og eg hugsa þungt
til þeirra, sem spjöllum valda eða
hafa ekki nægilega snyrti-
mennsku til að bera, og ekki er
það sálbætandi að láta sér þykja
við fólk. En sem betur fer ganga
flestir vel um og er ánægja að
þeim gestkomum. í garðinn kem-
ur fjöldi fólks.
Hver eru helztu hugðarefni
þín og tómstundaiðja?
Ef eg á að nefna eitthvert eitt
hugðarefni verður ættfræðin fyr-
ir valinu. Við hana hef eg ofur-
lítið fengist og þar er af nægu að
taka þegar tómstundir gefast frá
öðru.
Talið berst aftur að lausa-
vísum.
Mér er nú eignað fleira en eg
á af þeim, segir Þura. Vísnasafn-
arar eru varhugaverðir og ekki
allir vandir að heimildum. Kem-
HVÍTI HRAFNINN.
Höfum við margt um hrafninn þann
heyrt og í fregnum lesið,
var sá, er fyrst menn fundu hann,
að flækjast um Snæfellsnesið.
Furðu vakti að finna það
fágæti nú á dögum,
sem naumast er til á nokkrum stað
nema í lygasögum.
Efalaust hann að erfðuni fékk
innræti sinna nafna,
að eggjum og hræjum ötull gekk
eftir siðvenju hrafna,
öðrum fremur hann ekki var
efldur, stór eða vitur,
sjaldgæfan þokka þó hann har,
en það var hinn hvíti litur.
. ■ |
Mörgum hefur til bana blætt
af bölvun kynþáttalita,
og mislita sauði í sinni ætt
sízt mega hrafnar vita.
I átthögum beðið hefði hans
hörmulegt skapadægur,
en nú er hann kominn á náðir manns
og nú er hann orðinn frægur.
Menn vilja nú gjarna vita það
hvað verður af téðum hrafni,
hvort hann muni í landsins höfuðstað
hafna á fuglasafni.
En hrafn getur tórað í hundrað ár,
hraustastur alls, sem lifir,
svo nútímamaður mun því fár
moldum hans standa yfir.
Krummi gamli er viðsjáll víst
og vinsælda fárra nýtur,
í aftökum vetra, ekki sízt,
faann andstreymið reyna hiýtur,
þá skorturinn þjáir fast og framt
og freklega kuldinn bítur,
en naumast hefur hann séð það samt
svartara — en vera hvítur.
DVERGUR.
Nafn Þuru Árnadóttur, eða Þuru í Garði, hefur fengið
þjóðsagnablæ, og þó er hún mitt á meðal okkar, starf-
andi hvern dag að fegrun Lystigarðs Akureyrar. —
Vísurnar hennar gerðu hana snemma þjóðkunna. Þær
eru misfagrar, en allar hitta þær í mark. Orðsins list,
sem fáum einum er gefin, hefur gefið vísum Þuru í
Garði vængi og gert þær léttfleygar og landskunnar. —
Vísur Þuru í Garði komu út árið 1939 og voru endur-
prentaðar 1956. — Skútustaðaættin (niðjatal Helga Ás-
mundssonar), eftir sama höf. Kom út árið 1951, og birzt
hafa eftir hana greinar í blöðum og tímaritum.
ur þetta meðal annars til af því,
að of seint er safnað og hinir
réttu höfundar, og líka þeir, sem
taldir eru höfundar, eru komnir
undir græna torfu þegar þessir
safnarar láta vísurnar á þrykk út
ganga. Menn geta þá ekki borið
hönd fyrir höfuð sér. Hins vegar
eru sumir svo gei'ðir, að þeir trúa
fremur lyginni en því sem satt er
í þessu efni og hef eg reynslu
fyrir því. En hins vegar eru góð-
ar lausavísur svo léttfleygar,
sumar hverjar, að þær eru á
hvers mánns vörum, en minna er
þá hirt um tildrög eða höfund.
Vísur, sem mér hafa verið eign-
aðar, en eg átti ekkert orð í, hafa
valdið vinslitum og eru því
skuggahliðar á því að fást við
vísnagerð. Það, sem kom mér til
að gefa úr vísnabókina Vísur
Þuru í Garði, var, að sýna það
svart á hvítu, hvað eftir mig
væri. Eg gengst við öllum mín-
um vísum og það er víst nóg,
segir hin aldna kona með
áherzlu.
Viltu nefna dæmi nm þetta?
Eg gæti nefnt svo mörg. En til
dæmis að taka, dvaldi eg á
Hvanneyri 1912 og fékk þá að
sjálfsögðu oft bréf að heiman,
eða þegar ferðir féllu, en það var
nú ekki á degi hverjum. Þá var
mér meðal annars skrifuð þessi
alkunna vísa eftir Hjálmar móð-
urbróður minn:
Smíðað hefur Bárður bás
og býr þar sjálfur hjá sér.
Hefur til þess hengilás •
að halda stúlkum frá sér.
Tildrög voru þau, að stúlkur
nokkrar ætluðu að hitta Bárð í
Höfða, en hann var ekki heima
og hafði læst húsinu með hengi-
lás. Hengilásar voru ekki á
hverju strái í þá daga. Og ekki
þurfti yrkisefnið að vera stórt til
þess að hagleiksmaður gæti fellt
í stuðla og rím. Allir í sveitinni
vissu eftir hvern vísa þessi var.
En samt fór það svo, að eftir
stuttan tíma var mér eignuð hún
og hef eg ekki getað losað mig
við hana, þótt eg hafi leiðrétt
þetta mörgum sinnum.
Flestir kannast líka við þessa
Bárðarvísu:
Þrengist nú á Bárðarbás
bráðum fæðist drengur.
Hefur bilað hengilás,
hespa eða kengur.
Seinni hluti þessarar vísu kom
einhvers staðar að, eg veit ekki
með vissu hvaðan. Til þess nú að
gera þessa fyndni gangfæra,
prjónaði eg fyrripartinn við hana.
En svo er mér líka eignuð
þessi vísa. En það var nú enginn
misklíð út af þessu. Hins vegar
eru það óþvegnar skammarvísur
um menn og málefni, mér eign-
aðar, sem valdið hafa leiðindum.
En þú hefur kveðist á við
marga?
Jæja, menn. voru stundum að
lauma til mín vísum á miða. Og
þá svaraði eg stundum. Og nú
hlær Þura og er ekki um að vill-
ast, að eitthvað skemmtilegt
hefur henni dottið í hug, en ekki
vill hún segja nánar frá því.
Störfin kalla og enn er illgresið
eftir í beðinu. Eg þakka fyrir
samtalið og óska um leið, að enn
fæðist skemmtilegar stökur á
vörum Þuru Árnadóttur frá
Garði í Mývatnssveit. — E. D.
Morgunn
Fyrsta hefti þessa árs af tíma-
ritinu Morgni er komið út. Með-
al annars flytur það: Aldarminn-
ing um Sir Arthur Conan Doyle
eftir Soffíu Haraldsdóttur, Gaml-
ir glæpir í ljósi nútímaþekkingar
eftir Sir A. Conan Doyle, Þegar
móðir mín dó eftir J. A., Tveir
draumar eftir Jón Leifs, Sálar-
rannsóknarfélag fslands 40 ára
eftir Jón Auðuns og Svein Vík-
ing, Fyrir utan dyrastafinn eftir
Steindór Steindórsson, Ókunn
mögn mannshugans, Ðauði Ed-
gars Vandy o. fl.
Sálarrannsóknarfélag íslands
gefur tímaritið Morgunn út, og
með nefndu, nýútkomnu hefti
hefst 40. árgangurinn.