Dagur - 10.08.1960, Blaðsíða 2

2
GUÐM. B. ÁRNASON:
Tvennir tímar - Tvær leiðir
Við gönilu mennirnir, sem aklir
ernm um 1870, megum muna
tímana tvenna á margan hátt.
Hygg ég, að sú kvnslóð þessa
lands, sem í heiminn er borin
eftir 1920, muni yíirleitt hafa litla
hugmynd um, hve margt var ólíkt
]>ví sent nú er á síðustu áratugum
liðinnar aldar, og við hve mikla
crfiðleika íslenzka þjóðin átti að
etja þá. Hafði hún þó áður kom-
izt í krappan dans meðan einok-
unarverzlun ríkti hér á landi og
fólkið féll stundum svo liundruð-
um cða þúsundum skipti úr hor
eða vegna liarðréttis. En mann-
fellir mun ekki hafa orðið telj-
andi á síðasta fjórðungi liðinnar
aldar. Vil ég með þessum línum
leitast við að benda yngri kynslóð
þessa lands á þann mikla mun,
sem verið ltefur á tíðarfari og af-
komumöguieikum íslenzku þjóð-
arinnar á 'fyrstu og síðustu ára-
tugum ævi mirinar.
Fyrstu 20 árin frá 1873—93 var
veðráttan oftast slæm. Isar voru
flest árin meira eða minna hér við
land. Og land og sjór fraus
nokkrum sirinum samán. Frá ný-
ári 1881 og til marzmánaðarloka
voru hafþök af ísum fyrir öllu
Norðurlandi, Vestfjörðum og
Austfjörðum allt suður að Borg-
arfirði. En miklir lagisar vestan-
larids suður að Reykjanesi. Mátti
ganga yfir marga firði á þessu
svæði ölluog jafnvel fvrir útskaga.
Til dæmis var gengið frá Keldu-
hverfi kring Tjörnes til Húsavík-
ur. Frós'thörkur voru með fádæm-
uin þessa þrjá mánuði, stundum
yfir 30°. Þriggja álna þykkan ís
gerði j>á á Akureyrarpolli.
Sumarið 1882 var eitt mcsta
ísasumar, sem sögur fara af. Þá
rak ísinn ekki lrá Norðurlándi
fyrr en um höfuðdag, sví> að
kaupskip konmst ekki til ákvörð-
unarstaða sinna lyrr en eftir þann
tíma. A árunum milli 1880 og 90
voru sjö harðindaár.
Sl. 40 ár hefiir aftur á móti ver-
ið óvenjulega gott tíðarfar. Hafís
liefur ckki sézt inni á fjörðum
landsins allan þann tíma, nema
(irlítið hrafl stöku sinnum á Húna
flóa. Og fáir harðindakaflar hafa
komið á þessu tímabili.
Allar aðstæður íslenzku þjóðar-
innar til lífsbjargar fyrstu 20—30
ár ævi minnar voru ]>á einnig
mjög ólíkar því, sem verið hefur
]>cssi sl. 40 ár, einkum |>ó 20 síð-
ustu árin. Öll tæki og áhöid ti!
atvinnureksturs bæði á sjó og
Jandi voru á fyrra tímabilinu
anjög frumstæð. Allir — cinnig
jmgir og gamlir — urðu að vinna
eftir rnegni til að afla heimilun-
um nauðþurfta sinna. Véltæknin
l«Vf ekki innrelð sína hér fyrr en
um aldamótin, er vélbátar og tog-
arar komu til sögunnar. Hin
mikla véltækni nútímans hér hef-
ur að rnestu orðið á síðustu 20
árum.
Auk þessa má geta þess, að
verzlun landsmanna var á 20
fyrstu árum ævi minnar næstum
eingöngu í höndum danskra sel-
stöðu- og hansakaupmanna, og
var okkur 'mjög óhagstæð. Ahrifa
kaupfélaganna fór ekki að gæta
að ráði fyrr en eftir þann tíma.
Geysi-miklar fjárhæðir haía
fallið íslenzku þjéiðinni í skaut
árlega á sl. 20 árum fyrir aukinn
og bættan skipakost og margfalt
betri aðstöðu í landi til að not-
færa sér hinn mikla sjávarafla.
Og svo helur erlendur, líárðúr
gj.aldeyrir borizt hingað að í stríð-
um straumum, svo að milljóna-
hundrtiðum skiptir flest árin.
Fyrst íyrir hernámsvinnuna á ár-
unum 1940—45. Síðan kom
Marshall-hjálpin. Og loks vinnan
við hervarnirnar sl. áratug.
Ef athugaður er hinn mikli
munur á veðráttu á fyrri og síðari
liluta þessa tæplega 90 ára tíma-
bils og hin ólíku skilyrði til lífs-
bjargar á fyrstu og síðustu áratug-
unum, mun flestum virðast að
allt ætti að geta verið í bczta lagi
hjá okkur nú: Þjóðin skuldlaus,
drjúgir skildingar í ríkisféliirzl-
unni að grípa til ef vanda bæri að
höndum og til nauðsynlegra fram-
kvæmda. Einnig nægilegt sparifé
til atvinnureksturs í landinu.
Því miður er ekki því láni að
fagna. I-fér er nú „hnípin þjóð í
vanda“, scm á undanfömum ár-
um heíur stiiðugt verið að gera
krónuna minni, safna skuldum
við útlönd, Og stynur nii undir sí-
vaxandi skattabyrði.
Nú mun margur spyrja: Hvern-
ig stendur á því að allar hinar
geysimiklu tekjur þjóðarinnar eru
eyddar og miklar skuldir myndað-
ar við útlörid? Og hvcr ber ábyrgð-
ina?
Eg ætla mér ckki þá dul að
svara þessu til hlítar. Þar kemur
margt til greina, og ég kenni mig
ekki mann til þcss. Enda ekki
hægt í stuttri blaðagrein. Vil að-
eins benda á ]>að, sem frá sjónar-
hóli gamals leikmanns virðrst
bera liæst. Vera augljósast.
Aðalorsök fjárskortsins og ríkj-
andi öngþveitis í fjármálum
landsins tel ég hina miklu verð-
bólgu, sem myndazt hefur í land-
inu. Vegna hennar er verðgildi
penitiga okkar nú ekki nema lít-
ið brot af því, sem áður var.
Vcgna herinar höfum við ckki
getað framleitt vörur til útflutn-
ings nema að greiða mcð þeim
háar útflutningsbætur. Vegna
hennar hefur lieldur ekki verið
hægt að framfeiða landbúnaðar-
vörur til sölu innanlands, nema
með miklum niðurgreiðslum.
Þetta tvennt síðastnefnda á sinn
mikla þátt í hinum þtingu útsvars-
og skattabyrðum, sem virðast nú
komnar að því að sliga þjóðina.
Og þessar ujjpbætur og niður-
gTeiðslur hafa einnjg marga ókosti
í för með sér, sem ekki verða tald-
ir hér. Verðbólgan hefúr skapað
svo niikla ótrú á gildi pening-
anna, að flestir hafa keppzt við
að koma tekjum sínum í eitthvað
fast, margt miður þarflcgt. F.ða
jafnvel að eyða þeim fyrir alls
konar nautnir, sem leitt hafa til
mikillar siðspillingar, ógæfu og
alls konar vandræða og tjóna.
Milljónum króna, svo lnindruð-
um skiptir, hefur þannig á und-
anförnum árum verið eytt árlega
hér á landi til einskis — eða vcrrn
en einskis.
I þessu sambandi og áður cn
ég skilst við bölvun verðbólgunn-
ar, finn ég mjg knúðan til að
minnast lítið eitt á þann hóp
manna hér á landi, sem hel/t
hefur rækt liina gtillnu dvggð —
sparsemi. F.nga helur verðbólgan
og skammsínir löggjafar leikið
verr á síðustu áratugum. Pening-
arnir, scm ]>cssir menn hafa lagt í
sparisjóði, hafa verið látnir grotna
]>ar niður eiiis og snjór í leysingu,
jafnframt ]>\í sein eignir ]>ær er
lántakendur þeirra hafa eignazt
fyrir þá, hafa stórhækkað í verði.
Það er iimurlegt að lesa í sunuim
dagbliiðunum hinn mikla og
stððuga áróður gegn vaxtahækk-
urrunum. Eg hygg að öllum hljóti
]>ó að vera Ijóst — einnig þeim
er mest hamast gegn hækkunun-
um og fárast um þær — að það er
ekki ósanngjarnt þótt lántakcnd-
ur sparifjárins, þeir, sem ekki
hafa greitt skuidir sínar, skili eig-
endum þess altur ofurlitlu af því,
er ]>eir hafa grætt við lániöku
sparifjárins, vcgna verðbólgunnar.
Eg hef líka lesið áður í siirriu
blöðum um tilfinnanlegau láns-
fjárskort í landinu: bankar og
sparisjóðir gætu ekki lánað fé svo
sem Jx'irf krefði tii atvinnu-
reksturs og um leið atvinnubóta.
Enda hefur sáralítill lilut'i hins
mikla peningaflóðs farið í spari-
sjóðina, sem eðlilegt er, jafnilla
og að sparifjáreigendum hcfur
verið biiið.
Um hina spurninguna, hverjir
beri ábyrgð á þeim erfiðleikum,
sem íslenzka þjóðin á nii við að
stríða, verð ég að láta þá skoðun
mína í ljós, að aðalsökin hvíli á
foringjum allra stjórnínálaflokk-
anna, að foringjum Þjóðvarnar-
flokksins undanskildum. Og þó
mest á foringjum kommúnista,
sem unnið liafa markvisst að því,
að auka verðbólguna. Foringjum
lýðræðisflokkanna urðu fljótt
kunnar fyrirætlanir konnnúnisla
um valdatöku liér-á landi, því að
þeir fóru ekki dult mcð þær.
Valdatakan átti að gerast annað
livort með blóðugri byltingu, eða
með því að skapa upplausn og
öngþveiti í landinu. Foringjunum
var einnig ljéist, strax og verð-
bólgan íé>r að vaxa hér, að af
henni mundi ‘þjéiðinni stafa hin
mesta ógæia ef hún yrði ekki
stöðvuð. Meðal annars mundi
hún verða ágætt vópn í höndum
kommúnista við valdatöku í larid-
inu.
Hvers vegna stöðvuðu þá for-
ingjar lýðræðisflokkanna ekki
verðbé>lguna áður en í óefni var
komið? Þeir hefðu getað það, ef
þeir hefðu viljað vinna saman. —
Því ollu hinar gömlu og nýju
óheillafylgjur okkar Islendinga:
sundurlyndið og valdafýknin. Og
einnig llokksstreita og hatur.
Vegna þessara vondu fylgifiska
hafa foringjar lýðræðisflokkanna
liáð illvíga baráttu sín á milli: rit-
ið niður til skiptis það, sem hinir
hafa viljað byggja upp. Lítur
helzt út fyrir, að þeir geti ekki
unrit liver öðrum þess að koma í
framkvæmd nokkru því er verða
mundi vinsælt nieðal þjóðarinnar
og hcnni til bjargar. Þeir liafa
hjálpað kommúnistum á víxl til
valda og áhrifa í landinu. Einn
af helztu foringjum Alþýðu-
flokksins gekk til sámstarfs við
þá með nokkurn hluta flokks
síns. Og foringjar sama ílokks
lögðust með kommúnistum gegn
því, að verðbólgan yrði stöðvuð
í tíma og gátú hindrað það. For-
ingjar Sjálfstæðisflokksins hjálp-
uðu kommúnistum til að ná Al-
þýðusambandinu á sitt vald. Og
1942 keyptu siimu menn hlutleysi
kommúnista, er Ólafur Tliors
myndaði sína skammlífu og fá-
nýtu stjórn, gegn því að verðbédg-
an fengi að leika lausum hala í
landinu. Enda hækkaði vísitalan
á ]>cim tíma um 80—90 stig.
Tveim árum seinna té>k sami
maður þá í liina svonefndu Ný-
sköpunarstjéirn. Og loks lijálp-
uðu forystumenn Sjálfstæðis-
flrikksins kommúnistum til að
auka vcrðbólguna mikið 1958, til
þess að geta íellt vinstri stjórri-
ina. Framsóknarflokkurinn koiji
á seinni skipunum til stuðnings
við kommúnista. En 1956 tók for-
maðtir ílokksins kommúnista í
stjórn sína, ]>vert ofan í gefin
loforð fyrir þingkosningarnar það
ár. Og nú um skeið •hefur hann
með liðsoddum sínum fetað
dyggilega í slóð formanns Sjálf-
stæðisflokksins og fylgismanna
hans: hjálpað kommúnistum til
valda í Alþýðusambandinu og
staðið fast við hlið þcirra í til-
raunuiri þeirra nú við að Skapa
óáiiægjii' og andstöðu gegn við-
reisnarráðstö'funum ríkissijórnar-
innar ilfíur en reynslan sker úr,
hvernig ]>ær reynast. Haldi for-
ingjar lýoræðisflokkanna áliam
sama hráskinnsleiknum, sem lýst
hefur verið verið hér að framan,
er einskis bata að vænta í efna-
hagsmálum þjóðarinnar.
Eg hef fundið mig knúðan til
að gera enn eina tilraun — þá síð-
(Framháld á 6. síðit.)
Sfúlkurnar voru reknar úr skóla
Fregnir herma, að 7 íslenzk-
um stúlkum hafi verið vikið úr
Volleruphúsmæðraskólanum við
Sönderborg í Danmörku. (Heim
iid: Extrabladet.) Tilefni var
þrjózka hinna íslenzku nem-
enda að hlýða reglum skólans
og of nóin kynni við brezka og
ameríska hermenn. Skeð getur,
að fleira hafi átt þátt í brottför
námsmeyjanna, því að enn hef-
ur engin greinargerð frá þeim
borizt. Forstöðukonan getur
þess, samkvæmt frásögn hins
danska blaðs, að íslenzku stúlk-
urnar fái of háar yfirfærslur og
hafi því langtum meiri auraráð
en þær dönsku. Hún segir enn-
fremur, að það sé ekki óalgengt,
að íslenzkar námsmeyjar fái yf-
irfærslur fyrir 5 mánaða skóla-
vist, en stingi svo af eftir þrjá
mánuði, en noti svo afganginn
af tímanum og peningunum til
að flakka um, og hafi margar
rneiri áhuga fyrir ævintýrum
en náminu, sem peningarnir
eru þó fengnir út á.
Með leyfi að spyrja: Hvaða
eftirlit er haft með hinum
mikla fjölda námsfólks, sem ár-
lega leggur leið sína út fyrir
pollinn með opinbera styrki?
Hversu lengi á almenningur að
kosta það námsfólk erlendis,
sem fær margvíslega styrki og
notar peningana til alls annars
en náms? En þess eru mörg
dæmi. Það er óviturlegt að eyða
opinberum fjármunum í alls
konar ævintýrafólk, sem þykist
ætla að læra, en gerir það ekki,
og það er fráleitt að þrengja um
of hag þeirra námsmanna og
kvenna við erlenda skóla, sem
raunverulega eru að nema hag-
nýt fræði, og ætla að setjast að
heima að námi loknu. Á þessu
tvennu er reginmunur.
En um leið og þessi mál öll
þurfa endurskoðunar við, er
ekki síður nauðsynlegt að fletta
ofan af þeirri óhemjueyðslu á
gjaldeyri, sem fylgir hvers kon-
ar lúxusflakki íslendinga um
víða veröld, þátttöku í hinum
og þessum þingum og mótum,
sem virðast oftar vera til
skemmtunar fyrir fáa en gagns
fyrir marga.
Ein af þessum hástemmdu
skrum- og snobbsamkundum,
sem íslendingar taka þátt í, eru
þing Norðurlandaráðsins. Ekki
hafa íslendingar fengið að taka
þar á dagskrá handritamálið eða
löndunarbannið fræga, og hvað
er að segja um fiskveiðideiluna
við Breta?
Blöð á Norðurlöndum birta
mynd af síðustu samkundu
Norðurlandai'áðsins, sem haldið
var í Reykjavík fyrir skemmstu.
Þar sézt einn maður í sæti. —
Blöðin reikna út kostanðinn við
íslandsförina og birta eins kon-
ar vinnuskýrslu af fundinum,
þai' sem mestur tíminn fór í
ferðalög og veizlur. Erfiðlega
gekk að hola " þess'unl ■'gestum
niður í höfuðstaðriumr‘furídar-
dagana. Hins vegar'er það aug-
ljóst af fréttúm Réykjavíkur-
blaðanna á meðan þing þetta
stóð yfir, -að mikið þótti til þess
koma syðra þar.
Framhald af 1. siðu.
helmingur mannkyns cr van-
nærður, ætti engri þjóð að leyf-
ast að veiða næringarríkasta og
ljúffengasta nytjafisk hafsins í
mjög stórum stíl, ýlda hann
um borð og í síldarþróm og
vinna síðan úr honum vörur til
iðnaðar og skepnufóðurs, í stað
þess að framleiða hina eftir-
sóttu rétti til manneldis, sem
aðrar þjóðir gera og selja um
víða veröld í snyrtilegum um-
búðum undir merkinu Islands-
síld.
En á meðan mikill hluti síld-
arinnar er bræddur, svo sem nú
er, þarf síldarverksmiðjur. Nú
veiðist síldin fyrir austan land.
Þótt veiðin sé sáralítil hafa
verksm-iðjurnar þar ekki undan
að bræða og skipin bíða löndun-
ar. Á sama tíma standa verk-
smiðjurnar á Norðurlandi auðar
og tómar.
Merk tilraun.
'Tilraun sú, sem síldarverk-
smiðjurnar í Krossanesi og á
Hjalteyri eru nú að gera með
hinum norsku flutningaskipum,
sem sækja síldina á miðin til
síldveiðiskipanna, á að miðla
aflanum, flytja síldina að aust-
an, þegar of mikið berst þar að
og flytja síldina austur, ef svo
mikið veiðist hér fyrir Norður-
landi, að hinar norðlenzku
verksmiðjur hafa ekki undan.
Þessir síldarflutningar ættu a5
draga úr því öngþveiti, sem
myndast þegar allt ætlar á ann-
an endann við það að síldin
veiðist í einn tíma öll fyrir
austan land, en í annan öll fyrir
norðan. Þetta ætti að vera hag-
kvæmt hér ekki síður en t. d. í
Noregi.
Ríkissjóður og Fiskveiðisjóð-
ur styrkja þessa tilraun hinná
eyfirzku verksmiðja, en allan.
undii'búning og iramtak ber að
þakka Vésteini Guðmundssyni,
framkvæmdastjóra Hjalteyrar-
verksmiðjunnai', og þeim Guð-
mundi Guðlaugssyni fram-
kvæmdastjóra Krossanesverk-
smiðjunnar og Jóni M. Árna-
syni vei'ksmiðjustjóra.
Stærri verkefni framundan.
Að sjálfsögðu ber að viður-
kenna allar þær nýungar, sem
til bóta horfa og virða allar
vel hugsaðar tilraunir í fram-
faraátt, viðkomandi síldveiðum.
En við verðum þó sem allra
fyrst að snúa okkur að stærri
viðfar.gsefnum — gjörbylta síld-
ariðnaðinum og láta síldarvérk-
smiðjunum aðeins eftir hausa
og slóg. — Hráefnasjónarmiðin
verða að víkja. Fimmtán ára
„síldarleysi“ ættti að hafa opn-
að augu manna fyrir þeirri einu
opnu leið í síldarútveginum, að
margfalda verðmæti síldarinnar
með nýtízku iðntækni.