Dagur - 23.12.1970, Blaðsíða 25

JÓLABLAÐ DAGS
25
Ingólfur Daviðsson.
VEGURINN út Árskógsströnd, í áttina
til Dalvíkur, liggur rétt ofan við Há-
mundarstaðabæina báða, gegn um
mýrasund, milli holta og ása. Landið
smáhækkar er nær dregur Hámundar-
staðahálsi og vérður þar grasi vaxinn
hóll á hægri hönd, rétt neðan við veg-
inn. Efst í hólnum mótar greinilega fyr-
ir vallgrónum tóttarbrotum og heitir
þar Efra-Hálskot. Hóllinn mun vera
gamalt tún, og þegar lækjarskuröur var
grafinn gegn um hólinn vegna vega-
gerðar, lcom þar í ljós mikil aska,
sennilega gamall öskuhaugur, og fannst
þar kolryðgað hnífsblað, fiskbein og
skeljabrot, mest krákuskel.
Kotið hefur fyrir löngu farið í eýði,
en beitarhús staðið þarna fram undii
síðustu aldamót. Beittu Stóru-Há-
mundarstaðabændur á hríslendið á
hálsinum rctt hjá.
Á stórþýfðum stalli nokkru neðar
gefur að líta miklu stærri bæjarrústir,
vel grónar og rann áður lækur rétt hjá,
en var veitt í annan farveg fyrir tæp-
um 50 árum vegna vegagerðar. Þarna
heitir Neðra Hálskot.
Fyrir neðan stallinn taka við víð-
lendar grundh- til sævar. Þar hefur ver-
INGÓLFUR DAVÍÐSSON, grasafræðingur:
Á HÁLSKOTI
ið tún, en er nú sumsstaðar að hlaupa
í lyng. Heyjað var á grundunum og á
Efra-Hálskoti fram undir síðustu alda-
mót. Það sagði mér Þorsteinn Þorvalds-
son skipstjóri og bóndi á Stóru-Há-
mundarstöðum og einnig Sæmundur
Oddsson, sem þar var lengi og gerðist
síðar bóndi á Kleif í Þorvaldsdal.
Til forna lá þjóðvegurinn um Neðra-
Hálskot og má enn sjá margar samhliða
reiðgötur. En hvenær fóru Hálskotin í
eyði og hvenær voru þau fyrst byggð?
í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls
Vídalíns 1712 segir svo í lýsingu Stóru-
Hámundarstaða:
„Stóri-Háls, en kallast nú Hálskot,
fornt eyðibýli í Hámundarstaðalandi
utarlega, og eru þar byggingamerki af
tófta og garðaleifum, en ekki búið þar
frá gamalli tíð. Aftur má hér byggja því
túnstæði er sæmilegt.“
Stóri-Háls er þá fyrir 258 árum kall-
aður fornt eyðibýli, þ. e. komið í eyði
löngu fyrir 1700. 'X Vallljótssögu er Dal-
bæjar getið einhversstaðar á þessum
slóðum. Frásögnin er á þessa leið:
„Þeir fundust á Hrísum upp frá
Dalsbæ, milli bæjanna og Hellu, er
Narfi bjó.“
Sagan greinir frá fyrirsát, orustu og
blóðhefndum.
Ornefnið Dalsbær er ekki lengur til
og veit enginn með vissu hvar sá bær
hefur staðið. Næsti dalur heith' Háls-
dalur og stendur bærinn Háls við
mynni hans, rétt utan við hálsinn, en
Hálskot stendur undir hlíð, innan við
hálsinn. Gæti Háls verið hinn forni
Dalsbær landslagsins vegna, fremur en
Hálskot (Stóri-Háls). E. t. v. gæti ver-
ið um mislestur að ræða í handriti —
Dalsbær í stað Hálsbær? Ef svo er,
stenzt lýsingin á bardagastaðnum full-
komlega. Raunar væri réttara að segja:
Milli bæjanna Hámundarstaða, því að
þeir eru nær. En Hella blasir betur við
af hálsinum. Landið, bæði upp af Háls-
koti og inn af Hálsi, er enn í dag vaxið
hrísi og lyngi. Hefur þar eflaust verið
skógarkjarr fyrrum og auðvelt að
leynast.
Fyrir tæpri hálfri öld fundu vega-
gerðarmenn dys á hæð, spölkorn utan
og ofan við Hálskot, nálægt Gullkeldu-
sundum. Komu í ljós við malartöku,
bein af manni og hesti og vopn hjá.
Einhver hefur verið grafinn þarna
virðulega, varla þó maður fallinn í