Dagur - 11.01.1983, Blaðsíða 4

Angantýr H. Hjálmarsson:
Mengun í mannlífinu
Miðvikudagskvöldið 3. mars sl.
heyrði ég hluta af útvarpsþættin-
um „Bolla, bolla“, sem er létt-
blandað efni fyrir ungt fólk. Þar
var m.a. viðtal við tvo unga
menn sem sögðu frá reynslu
sinni af neyslu fíkniefna. Þeir
höfðu byrjað með heimabrugg,
svo kom sniffið, þá vínið og að
lokum komu kannabisefni og
pillur.
Hvað er að gerast?
Frásögn þessara ungu manna er
jafnframt saga fjölda ungmenna
hér á landi - miklu fleiri en fólk
almennt lætur sér detta í hug eða
vill viðurkenna. Þetta er mikil
sorgarsaga, sem alltof margir
gætu sagt. Þetta unga fólk á sér
aldrei fullrar viðreisnar von
enda þótt margar fórnfúsar
hendur leggi fram alla sína orku
til að bjarga því. Sumum tekst
þó að snúa frá villu síns vegar og
það er að vissu Ieyti dýrmætt því
að þeir verða gjarnan liðtækir
við björgun annarra sem svipuð
óhöpp hafa hent, en örin sitja þó
alls staðar eftir og víðast illa
gróin. Svona er ástandið meðal
fjölda ungmenna vorra í dag og.
það fer sífellt versnandi, sam-
kvæmt öllum skýrslum þar um.
Á morgun hafa einhver ung-
menni bæst í hópinn og enn fleiri
hinn daginn.
Hvers vegna lendir
fólk í þessari ógæfu?
Þetta er spurning sem oft hefur
verið borin fram og svör við
henni hafa orðið á ýmsa vegu.
Ein ástæða hefur þó oftar verið
nefnd en aðrar. Það er félags-
skapurinn. Hinir tveir ungu
menn, sem ég gat um hér í upp-
hafi, drógu ekki dul á hvers
vegna þeir lentu út á þessa
braut. Þeir voru bókstaflega
ekki hæfir til félagsskapar nema
þeir tækju þátt í neyslu áður-
nefndra eiturefna. Það eru ekki
margir sem þola að vera litnir
hornauga eða að þeim sé bolað
burt úr hópi félaga sinna. Ég
held að allir sem komnir eru til
vits og ára skilji það.
Hver á sökina.
Á unga fólkið sökina á því
hvernig málum er háttað í dag?
Nei, það er fráleitt. Ég held að
sökin sé hjá okkur sem á undan-
förnum árum höfum verið að
móta almenningsálitið og núver-
andi þjóðfélagsástand. Ungling-
arnir mótast af því sem gerist í
kringum þá og það er ekki allt
fallegt - sumt er svo ljótt að lög-
gjafinn hefur séð sig tilneyddan
að lögbanna unglingum að vera
með í sumu sem hinir fullorðnu
skemmta sér við. En forboðnu
eplin eru þó venjulega þau eftir-
sóttustu.
Þi]u blóð í viku
Stærsta blaðið sem gefið
er út utan Reykjavíkur
Allt undir sama þaki:
Er nokkru hægt
að breyta?
Þessu ástandi verður ekki breytt
meðan almenningur sættir sig
við það og fjöldanum virðist
vera illa við allar breytingar á
þessu sviði. Meðan enginn mót-
mælir eru engar breytingar í
vændum. Og hver þorir að mót-
mæla? Ein og ein hjáróma rödd
vegna alla drykki. Þá kom vinur
hans þar að og sagði:
„Blessaður fáðu þér einn,
þetta er létt og gerir þér ekkert
til. “ Manninum fannst óþægilegt
að vera öðruvísi en allir hinir svo
hann fór að ráðum þessa vinar
síns og fékk sér einn en hann gat
bara ekki stoppað við þennan
eina, hann hélt áfram og ráð-
|MW»
heyrist öðru hvoru, en fáir
hlusta á hana og síðan deyr hún
út eins og dvínandi bergmál og
gleymist svo. Þrátt fyrir þetta get
ég ekki stillt mig lengur um að
mótmæla núverandi ástandi í
eiturefnamálum og viðhorfi
almennings til þess. Þó geng ég
þess ekki dulinn að fáir muni
lesa mótmælin og enn færri gera
nokkuð með þau.
Mótmælin byggi ég m.a. á
þeirri staðreynd að árlega deyr
fleira fólk af afleiðingu eitur-
efnanotkunar (þar er áfengi og
tóbak meðtalið) en af völdum
allra slysa hér á landi. Það sama
má segja um hvaða sjúkdóm
sem er. Enginn einn sjúkdómur
tortímir jafn mörgu fólki og eit-
urefnanotkunin og þar er þó hin
margumrædda mengun ekki tal-
in með. Þeir sem hlustuðu á há-
degisfréttir útvarpsins 15. des-
ember síðastliðinn urðu áheyr-
endur að því að 300 manns -
þrjú hundruð manns - deyja ár-
lega af völdum tóbaksnotkunar
hér á landi. Hvað haldið þið að
mannfallið verði mikið þegar
allar afleiðingar af notkun ann-
arra eiturefna bætast við? í
þessu sambandi er rétt að geta
þess að þó nokkur hluti af slys-
um - sérstaklega í umferðinni -
er beinlínis af völdum áfengis,
en er þó að jafnaði talinn með
öðrum slysum án athugasemda.
Lítið dæmi um
mengun í mannlífinu
Áður en lengra er haldið langar
mig til að minnast á stólræðu
séra Pálma Matthíassonar er
hann hélt í Akureyrarkirkju og
útvarpað var sunnudaginn 28.
febrúar sl. Þar sagði séra Pálmi
frá manni sem hafði ánetjast
áfengi um skeið en með ein-
beitni og viljastyrk hafði honum
heppnast að snúa baki við alk-
óhóli og hann hafði ekki bragð-
að áfengi í 5 ár, þegar honum var
eitt sinn boðið í opinbera veislu.
Hann vissi vel að þar mundi
mönnum verða boðið áfengi, en
hann gekk einnig út frá því sem
sjálfsögðu að þar yrðu einnig
óáfengir drykkir á boðstólum.
Þegar til veislunnar kom var þar
aðeins um áfenga drykki að
velja. Hann afþakkaði þess
legging þessa vinar hans lagði líf
hans í rúst.
Þetta er aðeins eitt dæmi af
fjöldamörgum, sem eru sífellt
að gerast og hvað er þetta annað
en mengun í mannlífinu. Hinir
sýktu sýkja stöðugt út frá sér og
meinsemdin þróast og dafnar,
mengunin vex og almenningi
finnst þetta vera í lagi.
Annað lítið dæmi
Ef einn maður (eða fleiri) yrðu
sannanlega fyrir mengun í verk-
smiðju sem hann ynni í, við get-
um tekið álverksmiðjuna sem
dæmi, yrði verksmiðjan án alls
efa sótt til saka og dæmd til að
greiða manninum ævilangar
skaðabætur, a.m.k. ef hann
teldist ekki lengur vinnufær. Sá
dómur myndi þykja sanngjarn í
alla staði. Maður sem verður
þess valdandi að annar maður
gerist drykkjumaður og missir
vinnuna, er álitinn hreinn og
saklaus í augum almennings.
Enginn sækir hann til saka, hann
nýtur j afn mikils álits sem fyrr og
verður ekki fyrir neinum óþæg-
indum af verkum sínum. Meng-
unin af honum er þó að mörgu
leyti verri en mengunin frá verk-
smiðjunni. Þár kemur margt til
greina en éinna drýgst held ég þó
að yrði á metunum að mengunin
í fyrra tilfellinu yrði sennilega af
vangá eða vanþekkingu, óhapp
kæmi líka til greina, en í síðara
tilfellinu er mengunarvaldinum
haldið að manninum af ráðnum
huga. Það finnst almenningi ó-
saknæmt og engin Iög ná yfir
gerðir hans, hann verður aldrei
sóttur til saka.
Ábyrgð
eða ábyrgðarleysi
Allir menn ættu að hafa gert sér
ljóst hversu mikill ábyrgðarhluti
það er að koma öðrum mönnum
til að neyta eiturefna. Alkóhól
er algengasta eitrið sem menn
sækjast eftir. Menn hika ekkert
við að neyta þess þótt vitað sé að
tveir menn af hverjum tíu, sem
byrja að neyta víns, verða að of-
drykkjumönnum. Aðrir tveir
drekka meira en þeim og fjöl-
skyldum þeirra er hollt. Þá eru
aðeins 5-6 menn eftir sem geta
nokkurn veginn lifað eðlilegu
lífi. Ef við berum þetta saman
við verksmiðju sem hefur
hundrað manns í vinnu og ger-
um ráð fyrir því að einhver mis-
tök í verksmiðjunni valdi eitrun
meðal verkafólksins í svipuðu
hlutfalli og alkóhól veldur neyt-
endum sínum, yrðu 20 menn
óvinnufærir, aðrir tuttugu
mundu fá skerta starfsorku, en
60 gætu haldið áfram störfum.
Þetta mundi þykja voðalegur at-
burður þótt það sé í reyndinni
miklu meinlausara en áfengis-
notkun sem fáir sjá neitt athuga-
vert við, samanber það sem ég
hef áður drepið á. Það er sem
sagt ekki sama „hvort það er Jón
eða séra Jón“. Annar aðilinn ber
ábyrgðina en hinn enga.
Mengunarvarnir
Mengunarvarnir þykja sjálf-
sagðar í verksmiðjum, verk-
stæðum, úti í náttúrunni og yfir-
leytt alls staðar nema í mannlíf-
inu. Þess vegna eru mengunar-
valdarnir alls staðar á meðal
okkar. Þeir eru svo stór hluti af
þjóðinni að það er algerlega
vonlaust að reyna mengunar-
varnir meðal almennings. Það er
þó alls ekki það sama og ekkert
sé hægt að gera og það hefur ver-
ið reynt að spyrna við fótum.
Þegar Vilhjálmur Hjálmarsson
var menntamálráðherra sýndi
hann og sannaði að það er hægt
að komast af án þess að veita
áfengi í veislum ráðherra og
ráðuneyta og halda þó virðingu
sinni. Vafalaust hafa ýmsir verið
súrir yfir þessum áfengislausu
veislum hjá Vilhjálmi, en þeir
þorðu ekki að láta á því bera og
ýmsa menn hef ég hitt sem voru
mjög ánægðir með þessa aðferð
hans og virðing margra á Vil-
hjálmi óx mjög við þessa ráð-
stöfun. Vilhjálmur er ekki leng-
ur ráðherra og vínveitingar
dafna í ráðuneytum og víðast á
opinberum stöðum. Þær þykja
fínar og það er þungamiðja
málsins en fínheitin fara fljótt af
sumum án þess að þeir taki eftir
því og það er líka þungamiðja
málsins.
Þetta sagði séra Hallgrímur:
Yfirmönnum er því vant,
undirsátarnir hnýsa grant
eftir því, sem fyriraugu ber,
auðnæmast þó hið vonda er.
Hvað höfðingjarnir hafast að,
hinir meina sér leyfist það.
Þetta sagði séra Hallgrímur á
sautjándu öld og þessi orð hans
eru jafn sönn í dag og þau voru
fyrir rúmum þrjú hundruð
árum. Þau eru sígildur sannleik-
ur. Þess vegna þyrfti að vera
hægt að lögsækja alla opinbera
aðila sem veita vín í veislum
sínum. Það ætti að vera hægt að
lögsækja þá eins og aðra meng-
unarvalda og dæma þá til þyngri
refsingar en verksmiðju sem
veldur mengun með óaðgæslu
eða óhappi.
Lokaorð
Auðvitað eru allir sjálfráða að
því hversu mikið áfengi þeir
drekka því allir menn eiga að
vera sjálfráðir gerða sinna en ég
vil biðja hina sömu menn að
verða ekki valdir að því að aðrir
drekki áfengi án þess að þá langi
til þess því einnig þeir eiga að
vera sjálfráðir gerða sinna. Ég
bið menn að hugleiða dæmið
sem kom fram í útvarpsmess-
unni hjá séra Pálma og láta það
ekki henda sig. Allra síst ættu
menn að halda eiturefnum að
unglingum. Þeirra er framtíðin
og þeir eru veikir fyrir.
4 - DAGUR -11. janúar 1983