Dagur - 04.11.1983, Blaðsíða 10

Bækur frá Skjaldborg
Skjaldborgarútgáfan er aö verða
stórveldi í sinni grein. Ég trúi að
hún sendi frá sér þrjátíu bækur í
ár. Það má taka fram að bækur
frá forlaginu eru alla jafna vand-
aðar að ytri gerð.
Sennilega er það betri atvinna
en maður hélt að gefa út bækur -
nema það ríki í þessari grein
sama lögmálið og í útgerð: Því
meira tap, því meiri löngun að
taka þátt í leiknum. Raunar má
segja að báðar „útgerðirnar“
byggist á þorski. Við sem erum
að burðast við að skrifa bækur
erum flestir hálfgerðir þorskar.
Sannast það með þessari iðju
okkar, í stað þess að gera sjálfir
út á hinn þorskinn. En þorski í
sjó er sagt fækka ár frá ári, okkur
í landi fjölgar. Þannig er lífið.
Skjaldborgarútgáfan hefur
nokkra fasta höfunda að sjá um,
t.d. Einar Kristjánsson, Indriða
Úlfsson og Erling Davíðsson. Er
hann þeirra mikilvirkastur. Mér
skilst að nafn hans sé tengt fjór-
um bókum í ár, þ.á m. þeirri sem
hér ber fyrst á góma.
Aldnir hafa
Orðið, 12. bindi.
Erlingur Davíðsson skráði.
Enn segja sjö „aldnir" menn sögu
sína sem Erlingur skráir og skrif-
ar forspjall fyrir. Skal þeirra hér
stuttlega getið í sömu röð og í
bókinni:
Baldvin Þ. Kristjánsson segir
fjölþætta starfssögu sína á hressi-
legan hátt en hann hefur unnið
mjög að framþróun félagsmála
og er t.d. þáttur hans í sambandi
við klúbbana „Öruggur akstur“
á vegum Samvinnutrygginga
þjóðinni að góðu kunnur. Bald-
vin hefur einnig þýtt nokkrar
merkar bækur.
Laufey Valrós Tryggvadóttir,
sem við þekkjum best sem Lauf-
eyju í Amaró, er greind ham-
ingjukona er ólst upp í sólskininu
á Svalbarðsströnd og flutti það
með í sál sinni til Akureyrar.
Hún er félagshyggjukona og
starfar m.a. ótrauð að því örðuga
verkefni að byggja hér hæli á veg-
um Náttúrulækningafélags Akur-
eyrar.
Sigurður Helgason rafvirkja-
meistari hefur frá mörgu athygl-
isverðu að segja. Hann er alinn
upp með Rafveitu okkar, þekkir
þar feril þróunarinnar allan.
Gaman þykir mér að vita Otter-
stedt eldri hafa verið klifrandi
staura og sinnandi því margvís-
lega kvabbi sem neytendur
þreyta nú undirsáta með. Æsku-
saga Sigurðar er einnig fjölbreytt
og litrík eins og fleiri manna á
hans aldri. Baksviðið er þing-
eyskt og traust.
Sigurður Jóhannesson frá
Vermundarstöðum í Ólafsfirði er
næstur í röð. Saga hans er almenns
eðlis, barátta aldamótabarnsins
við þrældóm og fátækt, töp og
sigra á sjó og landi.
Erik Kondrup er fæddur í
Kaupmannahöfn; móðirin
íslensk, faðirinn danskur nudd-
læknir. Fjölskyldan fluttist
hingað, frá „Kaupmannahöfn til
Blárófu", er Erik var í bernsku
en faðirinn hvarf svo úr Iífi
þeirra. Móðirin var atorkukona
en fátæktin var þeim þó mjög
harður húsbóndi. Gaman þykir
mér að lesa frásögn Eriks um
köttinn Bubba er stakk sér í sjó-
inn og veiddi fisk, bar heim og lét
sjóða handa sér, svo og þátt
hrafnsins í sambandi við kisu.
Sem barn var Erik löngum í sveit
og átti fyrir höndum margháttað-
an starfsferil; unir sér nú við glit
íslenskra góðsteina.
Hrafn Sveinbjarnarson frá
Hallormsstað er sá sjötti í röð-
inni, ötull félags- og ferðamaður
í faðmi fagurrar byggðar. Hjá
honum er ekkert hálft né veilt.
Sigríður Pétursdóttir frá Sel-
skerjum rekur lestina. Saga
hennar er óvenjuleg, rík af at-
orku og traustri skaphöfn Breið-
firðinga. Fer í þessu bindi sem
áður að konurnar eiga góðan hlut
í skrafi aldinna og er þáttur Sig-
ríðar ekki sístur í þessari bók.
Ég hef bent á það áður í sam-
bandi við þennan bókaflokk að
hætt er við þegar jafnaldrar segja
sögu sína frá þeirri tíð er flestir
voru tengdir svipuðu sögusviði að
99
Fólk sem ekki má gleymast
66
Jón Bjumason frá Garðsvík er
löngu kunnur fyrir bækur sínar,
kvæði og stökur. Nú er komin út
frá Skjaldborg ný bók eftir Jón,
sem heitir „Fólk sem ekki má
gleymast'L í bókinni eru þættir
um menn og málefni. Meðal
þeirra sem Jón fjallar um eru
Gunnlaugur Stefánsson, Vestari-
Krókum, Gunnlaugur Jóhann
Sigurðsson, Erlendur Erlends-
son, Magnús Snæbjörnsson,
feðgarnir Jón og Gísli Guðmann
á Skarði, Stefán Nikódemusson
og Guðni Þorsteinsson, svo ein-
hverjir séu nefndir. Hér á eftir
fer kafli úr viðtali við Þórarin
Guðmundsson frá Finnbogastöð-
um:
Karlar á Skrafstólum
„Sú kirkja, sem nú stendur að
Saurbæ var byggð árið 1858, en
hiaut gagngerða endurbót á árinu
1959-1960 eftir fyrirsögn Krist-
jáns Þ. Eldjárns þjóðminjavarðar
og er nú í umsjá Þjóðminjasafns-
ins.“
Ofanrituð orð má meðal ann-
ars lcsa af innsíðu snoturs tví-
blaðakorts, er hver og einn getur
fengið keypt innan við staf hinnar
öldnu torfkirkju í Saurbæ í Eyja-
firði. Á korti þcssu cru og myndir
af kirkjunni, teknar bæði úti
og inni, svo og skrá yfir presta
þá er þjónað hafa að þessari
kirkju frá árinu 1822. Má þar lesa
14 nöfn.
Þarna við kirkjuna var ég
staddur í litlum hópi venslafólks
míns á sunnudegi sumarið 1981.
Fleira fölk var þamá á stjái að
virða fyrir sér kirkjuna og staðinn
og er það engin nýlunda að þeir
sem um Eyjafjörð aka, víkja
heirn að Saurbæ. Á hlaðinu veitti
ég athygli öldruðum manni sem
sýnilega var á förum og hafði
samferðaíólk hans þegar sest inn
í bílinn. Eitthvað í svipmóti
öldungsins hvíslaði því að mér,
aó þarna hefði ég bæði athygl-
isverðan og skemmtilegan mann
fyrir augum. Um lcið þóttist cg
vita að hann væri langt að rekinn,
því aldrei hafði ég séð hann með-
al eyfirskra bænda og furðuiegt
má það heita, að ég var þegar
þess fullviss, að maður þessi væri
gamall bóndi, eins og ég. Sagt er
að margt sé skrýtið í kýrhausn-
um. Hið sama má víst segja um
mannshausinn, svo margvísiegar
hugsanir sem þar geta verið á
spretti í einni andrá.
Nú mátti engan tíma missa og
vék ég að manninum, rétti fram
hönd og sagði til nafns míns, að
kurteisra manna hætti. Ekki hafði
hugboðið svikið mig. Gamli
maðurinn reyndist hinn alúðleg-
asti og viðræðugóður í besta lagi.
Kvaðst hann heita Þórarinn
Guðmundsson og var upprunn-
inn á Finnbogastöðum í Trékyll-
isvtk á Ströndum vestur. Nú var
hann til húsa hjá dóttur sinni og
manni hennar að Þórunnarstræti
124 á Akureyri, en bóndi hafði
hann verið fyrrum svo áratugum
skipti. Svo vel fór á með okkur
Þórarni, hina örskömmu stund,
að vinur minn að sunnan er með
mér var, sá ástæðu til að bregða
upp myndavél. Fyrir galdra nú-
tímans, varð myndin fullgerð á
nokkrum mínútum og hlaut
Þórarinn hana til eignar.
Svo leið á vetur fram. Ein-
hvern dag var ég staddur í Amts-
bókasafninu. Þar starfar kona
sem Hulda heitir, Þórarinsdóttir.
Sagði hún mér að á heimili sínu
væri til mynd af mér. Þótti mér
það furðulegt. Svo upplýstist að
frúin var dóttir Þörarins frá Finn-
bogastöðum og þá skildi ég allt.
Bauð Hulda mér að iíta heim til
öldungsins og sagði hann ávallt
gestum feginn. Árangurinn af
skrafi okkar karlanna má sjá á
blöðum þeim er hér fylgja.
Gripið upp úr lífssögu
Pórarins Gudmundssonnr frá
Finnbogastödum
Þórarni segist svo frá: Foreldrar
mínir voru Þuríður Eiríksdóttir
frá Hjallalandi í Austur-Húna-
vatnssýslu og Guðmundur
Guðmundsson, en hann fæddist
og ólst upp á Finnbogastöðum í
Trékyliisvík á Ströndum. Þar
höfðu forfeður hans búið lengi og
bar rnjög á nöfnunum Guðmund-
ur og Magnús í ættinni. Mitt nafn
er úr móðurætt minni.
Mér var sagt að ég hefði fæðst
í skemmu norður á hlaðinu, því
það var verið að byggja upp bæ-
inn á Finnbogastöðum og þangað
inn var ég ekki fluttur fyrr en
undir haust. Fæðingu mína bar
að þann 21. ágúst 1893. Þetta var
kalt sumar, eins og oft vill verða
á Ströndum og þótti jaðra við
kraftaverk að móður minni skyldi
takast að halda iífi í grislingnum.
Líklega hefur blessuð ullin átt í
því sinn hlut. Svo fór að ég dafn-
aði vel og varð stæltur og talsvert
mikill fyrir mér, að mér var síðar
sagt.
- Varstu alinn upp við eftir-
læti?
- Já og nei. Allir voru mér
góðir. Hins vegar var mér kennt
að hlýða skilyrðislaust. Uppeldi
á þessum árum var miöað við það
að krakkar yrðu að dugandi
mönnum og hlaut því að verða
nokkuð strangt. Annars átti ég
afburða góða foreldra og góðan
afa og afasystur sem kom mér I
ömmu stað. Við krakkarnir köll-
uðum hana fóstru. Afi var okkur
alltaf góður, en ættum við að
gera eitthvað fyrir hann, þurftum
við að bregða strax við. Annað
dugði ekki. Ég man að eitthvert
sinn sagði hann mér að sækja
smíðató! eitthvert upp á loft.
Nágranni okkar var kominn og
þeir voru að spjalla karlarnir og
ég auðvitað að hlusta. „Ætlarðu
ekki að fara?“ sagöi afi og brýndi
raustina. Ég upp stigann, en sneri
fljótt niður aftur og sagði: „Ég er
alveg búinn að gleyma hvað ég
átti að sækja afi minn.“ „Það er
engin von að drengurinn muni
þetta. Þú rakst svo hastarlega á
eftir honum,“ sagði gesturinn.
Þá klappaði afi mér á kollinn og
sagði að þetta gerði ekkert til.
Svona var afi.
- Hvad um barnaskóla?
- Hann var nú enginn kominn
til á þessurn slóðum í líkingu við
það sem síðar varð. Umhverfið
þarna er næsta takmarkað. í
Trékyllisvík stóðu aðeins þrír
bæir, að segja má í þríhyming.
Það var prestssetrið Árnes.
Gegnt því eru Finnbogastaðir,
svo og Bær. Þar þóttust menn
sjá ummerki gamals kirkjugarðs
og svo mun enn vera. í sögu
Finnboga hins ramma segir að
hann hafi látið reisa kirkju. Ein-
hverjar heimildir segja að karl
haft skotið ör af hlaði sínu og sett
þar niður helgidóminn sem hún
kom niður. Nefndist þetta ör-
skotshelgi.
Pabbi var ágætlega læs og góður
reikningsmaður og mamma las
líka vel. Þau kenndu okkur að
lesa. Seinna kom Elísabet Guð-
mundsdóttir, systir pabba, til
okkar. Hún var rjómabústýra á
Rauöalæk í Rangárvallasýslu.
Hún kenndi okkur krökkunum
og hélt raunar skóla í tvo vetur
og þar lærði ég nokkuð fram yfir
það að leggja saman einn og tvo.
Ég man að frændsystkini okkar á
Kjörseyri nutu þarna góðs af.
Blessuð frænka kenndi okkur
ögn I dönsku. Hún var búin að
vera úti að læra rjómabúsfræði.
Svo var tekið til við að læra átján-
kaflakverið, er svo var kallað.
Það var nú ekkert áhlaupaverk.
Guðmundur bróðir minn var ári
eldri en ég. Mamma sagði að best
væri að ég hlustaði á þegar hún
hlýddi honum yfir lesningamar
og þannig lærði ég guðsorðið að
mestu, án þess að iíta í kverið.
Guðmundur bróðir var fermd-
ur tveim árum fyrr en ég. Undir
vorið þegar ég átti að ganga fyrir
gafl, spurði pabbi hvort ég væri
nokkuð farinn að líta í kverið.
„Nei,“ svaraði ég. „Ég lærði
þetta allt þegar Guðmundur var
fermdur.“ Pabbi hélt það væri
nú vissara að ég færi yfir þetta.
Það væri leiðinlegt ef ég yrði rek-
inn frá fermingunni vegna kunn-
áttuleysis. Ég sá að þetta var rétt.
Mamma ráðlagði mér að fara upp
í bæjarsund með kverið! Veðrið
var dásamlegt og þarna sat ég
lengi dags og einnig næsta dag.
Þá þóttist ég útlærður og vissi þó
að til þess var ætlast að ailt væri
kunnað, orði til orðs. Svo hlýddi
pabbi mér yfir nokkra kafla og lét
gott heita. Þá vissi ég að öllu var
óhætt og bar mig mannalega.
Svo vorum við krakkarnir kall-
aðir saman til spurninga, 3 piltar
og 6 stúikur. Ékki stóð ég ntig
verr en það, að ég var settur
fremstur við ferminguna. Þá var
enn viðhafður sá siður að raða
börnunum eftir kunnáttu og að
láta spurningar fram fara á
kirkj ugóifi þá fermt var. Þó
hvíldi það orð á, að á stundum
væri barn sem átti ríkan föður
sett fremst, þótt kunnáttan væri í
moium. En þarna kom slíkt ekki
til greina.
Allt gekk þetta vandræðalaust
með ferminguna og svo var hald-
in veisla heima á eftir og nánasta
frændfólki boðið. Það man ég að
klukkan 8 um kvöldið brá ég mér
I hversdagsfötin og sótti hesta
gestanna, sem þá fóru að kveðja
og halda heim.
Séra Böðvar Eyjólfsson gaf
okkur fermingarbörnunum Nýja-
testamentið og slfkt mun hann
hafa gert hvert ár á meðan hann
þjónaði. Hann varð því miður
skammlífur, dó úr iungnabólgu
eftir fjögurra eða fimm ára
prestsþjónustu. Faðir hans var
þarna prestur á undan honum.
Næsti klerkur að Árnesi var
Sveinn Guðmundsson. Hann
hafði áður þjónað í Skagafirði,
bæði að Goðdölum og Ríp.
- Hvað tók svo við?
- Svo tók vinnan við og prikið
upp eftir árunum. Við Guð-
mundur lærðum ungir að slá. Ég
man að við vorum að hjakka á
hlaðvarpanum í breiskju sólar-
hita og beit illa. Það vissurn við
að betra var að slá í rekju. Nú
kom okkur heiilaráð t hug. Lét-
um við systur okkar smávaxnar
bera vatn í fötum sem þær áttu að
skvetta á grasið. Fljótlega þóttust
þær litlu sjá að starfið var þeim
ofvaxið og þá gerðu þær verkfall.
Ég varð sæmilegur sláttumaður,
en á engjum mátti ég vara mig á
Karítas systur minni, Sú kunni
nú að slá. Hún var vetrarpart hjá
ykkur á Grýtubakka, eins og þú
kannski manst. Þar lærði hún
bæði á spunavél og prjónavél. Ég
skrifaði Sigfúsi, bróður þínunt,
10 - DÁGÚR - 4. nóvember 1983