Dagur - 12.12.1983, Blaðsíða 4

4 - DAGUR -12. desember 1983
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 130 Á MÁNUÐI - LAUSASÖLUVERÐ 18 KR.
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARM.: HERMANN SVEINBJÖRNSSON
FRÉTTASTJÓRI: GlSLI SIGURGEIRSSON
BLAÐAMENN: EIRlKUR ST. EIRlKSSON, GYLFI KRISTJÁNSSON,
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI: HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Byggðastefna á
Norðurlöndum
Vinnuhópur á vegum Norrænu rannsóknar-
stofnunarinnar í byggðamálum, NordREFO,
hefur metið aðgerðir af hálfu hins opinbera til
að hafa áhrif á þróun byggðar á Norðurlönd-
unum og borið þær saman. Helstu niðurstöð-
ur fara hér á eftir:
I lögum um byggðaþróun í Danmörku segir
að aðstoð megi veita til að efla iðnþróun o.fl.
í þeim héruðum landsins þar sem slík aðstoð
hefði veruleg áhrif á möguleika íbúanna til að
fá sinn hlut í hagrænum, félagslegum og
menningarlegum framförum í landinu. Mark-
mið byggðastefnu í Svíþjóð eru þau að allir
hafi aðgang að vinnu, þjónustu og góðu um-
hverfi, hvar sem þeir búa í landinu. í finnsk-
um lögum um byggðaþróunarjafnvægi er
stefnt að jafnvægi í þróun búsetu, jafnri þró-
un lífskjara og fjölbreyttara atvinnulífi. Norð-
menn reyna að tryggja núverandi byggða-
mynstur í höfuðdráttum. Þá er tekið fram að
álögum skuli dreifa þannig að þær dragi þau
héruð sem verst eru sett sem minnst niður.
Þetta er viðbót við aðrar almennari aðgerðir
ríkisvaldsins í byggðamálum, en eitt atriði er
öllum Norðurlandaþjóðum sameiginlegt: Að-
gerðir sem hafa hið formlega nafn byggða-
stefna eru ekki nema lítill hluti þeirra aðgerða
ríkisvaldsins sem áhrif hafa á þróun byggðar,
Má í því sambandi nefna yfirfærslur og stuðn-
ingsaðgerðir við einstakar atvinnugreinar,
sem oft eru misdreifðar. Þá eru fjárveitingar
til framkvæmda ríkisins beinlínis notaðar til
að hafa áhrif á vaxtarmöguleika byggðar og
framkvæmdum beint til héraða með minni
vaxtarmögleika, þjónustustofnanir byggðar
enda þótt mannfjöldi leyfi e.t.v. ekki slíkt mið-
að við önnur svæði.
Danski byggðasjóðurinn lánar fyrirtækjum
bæði til fjárfestinga og rekstrar. Styrkir eru
veittir fyrirtækjum sem vilja flytja á þau svæði
sem sjóðurinn starfar á. Þá fá sveitarfélög
styrki. Þá má nefna að Danir hafa aðgang að
byggðasjóði Efnahagsbandalagsins. Finnski
byggðasjóðurinn, KERA, starfar á svipuðum
línum og sá danski, en á auk þess hlutabréf í
allmörgum fyrirtækjum. Hann styrkir sveitar-
félög til að reisa iðngarða og fyrirtæki til að
mennta starfsmenn sína. Flutningskostnaður
á markað er niðurgreiddur, skattaálagning
notuð sem liður í byggðaaðgerðum, sérstakur
byggingaskattur er lagður á fyrirtæki í Hels-
inki. í Noregi greiða fyrirtæki mismunandi
launatengd gjöld eftir því hvar í landinu þau
eru. Fyrirtæki hlíta staðarvalsráðgjöf og stór-
framkvæmdir á höfuðborgarsvæði eru háðar
sérstöku eftirliti. Flutningskostnaður á mark-
að er niðurgreiddur í Noregi. í Svíþjóð er
byggðasjóður í hverju léni. Þar eru byggðaað-
gerðir víðtækari en á hinum Norðurlandanna
og það sem einkennir sænska byggðastefnu
eru þeir styrkir sem fyrirtæki fá fyrir að taka
menn í vinnu.
Af þessari stuttu upptalningu má sjá að
byggðastefna þykir sjálfsagður liður í stjórn-
sýslu Norðurlandanna og mun markvissari en
hér á landi.
Könnun á atvinnu-
þátttöku kvenna
Á fundi með bæjarstjórnar-
mönnum og blaðamönnum á
miðvikudag í síðustu viku
kynnti jafnréttisnefnd Akur-
eyrar könnun sem hún hefur
látið gera um atvinnumarkað-
inn á Akureyri og atvinnuþátt-
töku kvenna. Karólína Stef-
ánsdóttir, formaður nefndar-
innar kynnti fyrst tildrög könn-
unarinnar, en bæjarstjórn
veitti til hennar 100 þúsund
krónum. Karólína sagði að sú
skýrsla sem nú væri komin
væri einungis fyrsta skrefið í
þá átt að öðlast yfirsýn yfir
stöð jafnréttismála á Akureyri.
Hún ætti að gera bæjaryfir-
völdum kleift að beita sér fyrir
úrbótum á ákveðnum þáttum
jafnréttismála, jafnframt því
sem hún benti á hvaða þáttum
þyrfti síðar að gera úttekt á.
Kristinn Karlsson, félagsfræð-
ingur, sem vann könnunina
kynnti hana síðan í stórum
dráttum. Fara þær niðurstöður
hér á eftir:
í inngangi er gert grein fyrir þeim
gögnum sem skýrsla þessi byggð-
ist á, hvar þau voru fengin og
hvernig þau eru notuð.
Kafli um atvinnugreinar á Akur-
eyri er almenns eðlis og fjallar um
hvernig mannafli á Akureyri
skiptist á atvinnugreinar og lítil-
lega gerður samanburður við
aðra þéttbýlisstaði á landinu og
landið í heild.
Atvinnuþátttaka
kvenna og karla
í þessum kafla er að finna athug-
un á atvinnuþátttöku karla og
kvenna á Akureyri, eftir aldri og
hjúskaparstöðu. Sérstaka athygli
vekur hve mikil atvinnuþátttaka
kvenna er hér á Akureyri. Raun-
ar vinna bæði kynin hér á Akur-
eyri yfir landsmeðaltali (3-4%
þar yfir) og jafnframt er minni
munur á atvinnuþátttöku kynja í
milli en samkvæmt landsmeðal-
tali. Könnunin leiðir í ljós að árið
1981 voru hér 78% kvenna en
92.5% karla (15 ára og eldri) í
launuðu starfi. Ef athuguð er
atvinnuþátttaka kvenna og karla
frá 15 - 74 ára kemur í ljós að
rúm 96% karla á þeim aldri hafa
starfað eitthvað f atvinnulífinu
árið 1981 en 84.5% kvenna.
Þannig minnkar munurinn í tæp
12%. í þessari athugun kemur
einnig í ljós, að atvinnuþátttaka
kynjanna á Akureyri fer niður
fyrir landsmeðaltal hjá körlum
við 50 ára aldur og hjá konum við
70 ára aldur.
Störf karla og kvenna
í þessum kafla er fjallað um hver
störf karla og kvenna voru á Ak-
ureyri árið 1981 og borin saman
atvinnuþátttaka kynjanna í hin-
um ýmsu atvinnugreinum. Enn-
fremur er þar athugun á skipt-
ingu karla og kvenna í 5 vinnu-
stéttir. Niðurstöður af þesum at-
hugunum sýna að karlar og kon-
ur dreifast með mjög ólíkum
hætti á vinnumarkaðinum á Ak-
ureyri og leiða í Ijós greinilega
skiptingu í karla- og kvennastörf.
Einnig kom í ljós að niun fleiri karl-
ar en konur tilheyrðu þeim vinnu
stéttum, þar sem störf krefjast sér-
stakrar starfsmenntunar og/eða
veita mannaforráð, þ.e. 2 af
hverjum 5 körlum en 1 af hverj-
um 10 konum, og er þá miðað við
þá sem unnu sem nam 14 vikum
eða meira á árinu.
Laun karla og kvenna
Það sem vekur mesta athygli í þess-
um kafla er hinn mikli launamunur
sem kemur fram kynja í milli.
Þar kemur meðal annars í ljós að
meðallaun karla eru tæplega
50% hærri en meðallaun kvenna,
miðað við að allir ynnu fulla
vinnu. Ennfremur kemur í Ijós, að
konur afla hlutfallslega mun
meira af launum sínum með dag-
vinnu en karlar.
Einnig kom í ljós í gögnum
sem nefndin fékk til úrvinnslu,
varðandi sérstaka athugun á
launum fastráðinna starfsmanna
Akureyrarbæjar (sjá töflu X.6)
að nokkur hluti karla fær greidda
fasta yfirvinnu en engin kona.
Þess skal getið að framangreind
tafla yfir fastráðna starfsmenn
Akureyrarbæjar, tekur einungis
til þeirra sem taka laun sam-
kvæmt kjarasamningum STAK.
Að auki eru 19 sérmenntaðir
karlar í hálaunaflokki (33-52
þúsund á mánuði, allir í heilum
stöðum) og 3 sérmenntaðar kon-
ur sem einnig má telja í hálauna-
flokki (meðallaun tæplega 17
þúsund fyrir u.þ.b. hálfa stöðu).
Fjölskyldur og heimili
á Akureyri
í þessum kafla er fyrst vakin at-
hygli á því að athugun á opinber-
með börn á aldrinum 0-15 ára,
hafi verið virkar í atvinnulífinu.
Þegar þær niðurstöður eru hins
vegar bornar saman við dagvist-
un bama á Akureyri, kemur í
Ijós að 73.2% bama á aldrinum
0-6 ára og 51.2% barna á aldrin-
um 2-6 ára njóta ekki dagvistun-
ar af neinu tagi á vegum bæjar-
ins.
Helstu niðurstöður
í þessum kafla sem er samantekt
á helsu niðurstöðum er í lokin
bent á „það mikilvæga atriði í
stöðu kvenna, sem er ábyrgð
þeirra á heimilisstörfum og vel-
ferð heimilisfólks. Þetta atriði
hefur reynst vera ein af orsökum
lægri atvinnuþátttöku þeirra,
meiri ásóknar í hlutastörf og
skýrir ýmis önnur atriði, sem
gera stöðu kvenna á vinnumark-
aðnum ótryggari og „óarðvæn-
legri“ en karla“.
Ályktun
Á fundinum var einnig kynnt
ályktun frá jafnréttisnefnd Akur-
eyrar svohljóðandi:
Jafnréttisnefnd Akureyrar tel-
ur að sú könnun sem hér hefur
verið kynnt, og er sú fyrsta sinnar
um upplýsingum, sem hér um
ræðir, tekur einungis til launaðra
starfa og að skoða verður
atvinnuþátttöku giftra kvenna út
frá verkaskiptingu á heimilum.
Þar bendir Kristinn á að vinna
kvenna á heimilum sé sjaldan
tekin með í umræðu um efna-
hagslífið eða inn í þjóðhags-
stærðirnar, en bendir á hversu
mikilvæg sú starfsemi sé, þ.e.
„viðhald og umönnun þjóðfélags-
þegnanna, bæði frá degi til dags
og kynslóða í milli, sem kallað
hefur verið endurframleiðsla,
fæðing og uppeldi nýrra einstakl-
inga og þjónusta við hina eldri".
Kristinn bendir þar ennfremur á,
að í okkar þjóðfélagi sé verka-
skipting milli kynja á heimilum
eða í endurframleiðsiunni skýr.
Að sú vinna sé fyrst og fremst í
höndum kvenna. Hafi á því orðið
lítil breyting, þótt konur séu í æ
meira mæli starfandi á vinnu-
markaðnum. Heimildir Kristins
í þessu efni eru niðurstöður úr-
takskönnunar jafnréttisnefndar
Reykjavíkur. Samkvæmt þeim
niöurstööum skila konur þegar á
allt er litið heldur hærra vinnu-
framlagi en karlar.
í athugun sinni á samsetningu
heimila á Akureyri og fjölskyldu-
gerðum, kemst Kristinn að þeim
niðurstöðum, að stór hluti mæðra
tegundar hér á Akureyri, sýni
einkum þrjú megin-atriði.
1. Kynskiptingu á vinnumarkaði
í karla og kvennastörf.
2. Mikinn launamun eftir
kynjum. Meðallaun karla eru
tæplega 49% hærri en meðal-
laun kvenna.
3. Þátttaka kvenna á atvinnu-
markaði er orðin mjög mikil
á Akureyri. Árið 1981 voru
hér 78% kvenna í launuðu
starfi. Á sama tíma eru 51.2%
barna á aldrinum 2-6 ára og
73.2% barna á aldrinum 0-6
ára, sem ekki njóta dagvista.
Jafnréttisnefndin beinir því til
bæjarstjórnar Akureyrar, að áð-
urnefnd þrjú atriði verði tekin til
umræðu í bæjarstjórn, með hlið-
sjón af núgildandi lögum um
jafnrétti karla og kvenna frá
1976.
Ennfremur að stefnumarkandi
umræða um jafnréttismál fari
fram.
Að síðustu bendir jafnréttis-
nefnd Akureyrabæjar á að knýj-
andi þörf virðist vera fyrir dag-
vistun barna og beinir því til
bæjarstjórnar Akureyrar að beita
sér fyrir úrbótum.