Dagur - 09.01.1984, Blaðsíða 9

9. janúar 1984 - DAGUR - 9
Stefán Valgeirsson alþingismaður:
VIÐ ÁRAMÓT
Ekki kæmi mér það á óvart þótt
sagnfræðingar framtíðarinnar
muni telja árið 1983 mjög merki-
legt og viðburðarríkt ár því þá
hafi verið brotið blað í stjórn-
málasögu okkar þjóðar. Kemur
þar margt til.
Þá hafi náðst samkomulag milli
allra stjórnmálaflokka er þá áttu
setu á Alþingi íslendinga um
breytingar á stjórnskipunarlög-
um lýðveldisins, þ.e.a.s. meiri
hluti í hverjum þingflokki sam-
þykkti þetta samkomulag. Aldrei
hefur það áður gerst að sam-
komulag hafi náðst á milli stjórn-
málaflokkanna um breytingar á
stjórnskipunarlögum okkar. Hér
er því um mikilvæga stefnubreyt-
ingu að ræða enda voru mjög
skiptar skoðanir um þetta sam-
komulag innan þings og sérstak-
lega utan þess og er líklegt að
þær muni leiða til breytinga á
flokkaskipan í landinu á næstu
árum ef ekki tekst að knýja fram
jöfnun á lífsaðstöðu þegnanna
samhliða stjórnlagabreytingunni.
Hlutur lands-
byggðarinnar utan
Faxaflóa fyrir
borð borinn
Öllum hlýtur að vera ljóst sem
á annað borð hugleiða þessi mál
að hlutur landsbyggðarinnar utan
við þéttbýlið við Faxaflóa er fyrir
borð borinn í þessu samkomulagi
ef ekkert fylgir þar með. Það telst
fleira til mannréttinda en að vægi
atkvæða sé jafnt hvar sem menn
búa á landinu. Breytingar á
stjórnskipunarlögunum fela það
í sér að dregið er úr áhrifum
landsbyggðarinnnar á löggjafar-
samkomu þjóðarinnnar án þess
að um leið séu gerðar ráðstafanir
til að jafna aðstöðumuninn í
þjóðfélaginu. Viðurkennt er að
framfærslukostnaður er mjög
breytilegur eftir því hvar menn
búa á landinu. Þessi mismunur á
framfærslukostnaði eftir búsetu
er orðinn það mikill að engin leið
er, eða ástæða til, að una því
lengur. Ég mun fjalla um það í
sérstakri grein síðar í sambandi
við hugleiðingar mínar um æski-
lega atvinnumálastefnu. Ég vil
minna á það í þessu sambandi að
við Ólafur Þ. Þórðarson fluttum
breytingartillögu við stjórnskip-
unarfrumvarpið í fyrravetur sem
var svohljóðandi:
„Á eftir þriðju grein komi ný
grein svohljóðandi: 77. grein orð-
ist svo: Skattamálum skal skipa
með lögum. Við ákvörðun skatta
á tekjur og eignir skal gætt jafn-
ræðis þegnanna þannig að til
lækkunar komi sérstakur kostn-
aður vegna búsetu eftir því sem
nánar verður ákveðið í lögum.“
Ekki fékk þessi tillaga náð fyrir
augum þingmanna. Var hún felld
með nokkrum atkvæðamun.
Fyrirheit
í greinagerð með frumvarpinu
er að finna fyrirheit hvað þetta
varðar sem allir stjórnmálaflokk-
arnir í sameiningu standa að. Tel
ég rétt að birta það orðrétt: „Þing-
flokkar Alþýðubandalagsins, Al-
þýðuflokksins, Framsóknar-
flokksins og Sjálfstæðisflokksins
sem að frumvarpi þessu standa
hafa auk þess orðið ásáttir um
eftirfarandi: Að beita sér fyrir
aukinni valddreifingu og virkara
lýðræði samhliða afgreiðslu nýrr-
ar stjórnarskrár. Meðal annars
fái sveitarfélög meira sjálfsfor-
ræði og þannig verði völd og áhrif
landsmanna allra í eigin málum
aukin óháð búsetu þeirra. Jafn-
framt munu þingflokkarnir beita
sér fyrir sérstökum aðgerðum til
að jafna félagslega og efnalega
aðstöðu manna þar sem mismun-
ar vegna búsetu gætir helst.“
Nú er árið 1983 liðið og búið
að leggja fram frumvarp á Al-
þingi til stjórnskipunarlaga um
breytingar á stjórnarskrá lýðveld-
isins íslands, en stjórnarskrár-
breytingu verður að samþykkja
á tveimur þingum til að öðlast
gildi og þingkosningar að fara
fram á milli þeirra. Lítið hefur
enn heyrst frá forystumönnum
stjórnmálaflokkanna hvernig
þeir ætla að standa við það fyrir-
heit sem vitnað var í hér að fram-
an „að þeir muni beita sér fyrir
sérstökum aðgerðum til þess að
jafna félagslega og efnalega að-
stöðu manna þar sem mismunar
vegna búsetu gætir helst.“
Er nú mál til komið að íbúar
þeirra byggða þar sem fram-
færslukostnaður er mestur og fé-
lagsleg aðstaða er lökust, að þeir
þrýsti á þingmenn sína og láti þá
sjá um að staðið verði við þessi
fyrirheit og það áður en frum-
varpið um stjórnarskrárbreyting-
una verður endanlega afgreitt.
Samstaða það eina
sem gildir
Samstaða landsbyggðarinnar
er það eina sem gildir, annars er
vandséð hvernig til tekst í þessu
máli. Því skulu menn gera sér
grein fyrir að æði margir munu
vinna gegn því að við þetta fyrir-
heit verði staðið. Þetta mál verð-
ur að sækja af fullri einurð. í
sambandi við öll þessi mál er það
ekki lítið undrunarefni hvernig
búið er að villa um fyrir þjóðinni
og snúa staðreyndum gjörsam-
lega við, hvernig tilflutningur
fjármagns á sér stað í okkar þjóð-
félagi. Því er haldið fram að fjár-
festingar út um land séu í mörg-
um tilfellum óarðbærar og eru
þeir sem að þeim standa stöðugt
ataðir auri eins og frægt er orðið.
Það kann að vera að í einstaka
tilfellum sé hægt að finna þess
dæmi að fjárfestingar úti á landi
séu ekki arðbærar miðað við það
mat sem tölfræðingar hafa á arð-
semi. En hvað þá um allar bygg-
ingarnar við Faxaflóa? Hafa
menn gert sér grein fyrir að út-
flutningstekjur þjóðarinnar
koma að tveimur þriðju hlutum
frá landsbyggðinni og þá er
undanskilin járnblendiverksmiðj-
an á Grundartanga sem telst með
höfuðborgarsvæðinu. Þar fyrir
utan leggur landbúnaðurinn til
þjóðarbúsins sína matvælafram-
leiðslu. Fasteignamat á öllum
byggingum í landinu er um 141
milljarður króna, þar af á Stór-
Reykjavíkursvæðinu 93 milljarð-
ar, eða um 66% af fasteignum
landsmanna en landsbyggðin er
þá með 48 milljarða eða um 34%
fasteignanna. Samkvæmt mann-
tali 1982 var íbúatala á landinu
öllu 235.453 þar af á Stór-
Reykjavíkursvæðinu 125.745. Á
landsbyggðinni var þá íbúatalan
109.708. Dæmið lítur þá þannig út
að um 110.000 íbúar eða 45,5%
sem byggja landið utan þéttbýlis-
ins við Faxaflóa eiga í fasteignum
48 milljarða eða 34% af öllum
fasteignum landsins en framleiða
um 66,6% af útflutningstekjum
landsmanna. Þessar tölur tala
sínu máli.
Hér þarf að verða
breyting á
Hins vegar kemur í ljós þegar
málin eru brotin til mergjar að
um 85% allra ársverka í heildsölu
eru unnin í Reykjavík einni. Það
eru ekki litlir fjármunir sem
streyma frá landsbyggðinni til
Reykjavíkur í gegnum þessa
starfsemi en þar við bætast öll
önnur viðskipti í smásöluverslun
og alls konar þjónustu sem lands-
byggðin sækir til Reykjavíkur.
Hér þarf að verða breyting á,
landsbyggðin þarf að taka alla
þessa starfsemi í sínar hendur
eins fljótt og við verður komið.
Ríkisútgjöld hafa vaxið um 1%
að meðaltali á ári að undanförnu
miðað við þjóðartekjur. Ég hygg
að það sé hægt að koma með full-
gild rök fyrir því að landsbyggðin
leggi til um tvo þriðju hluta af
þessu framlagi sem fer til að
standa undir síaukinni þjónustu
sem veitt er á vegum ríkisins,
sem er að langmestum hluta á
höfuðborgarsvæðinu. Samkvæmt
könnun sem Fjórðungssamband
Norðlendinga hefur gert og nær
yfir árin 1976 og 1978 hefur m.a.
eftirfarandi komið í ljós þegar at-
huguð er skipting Á-hluta fjár-
laga fyrir þessi ár: Hlutur höfuð-
borgarsvæðisins 1976 var 54,7%
en 1978 56,4%, eða hafði aukist
á þessum árum um 1,7%. Á sama
tíma hafði hlutur Norðurlands
eystra lækkað úr 9,9% í 9,6%
eða um 0,3%. Öll kjördæmin
utan þéttbýlisins við Faxaflóa
höfðu lækkað á þessu tímabili
nema Vestfirðir þar hafði aukn-
ingin orðið 0,3%.
Ef miðað er við fjárlög fyrir
árið 1984 nemur þessi tilflutning-
ur útgjalda A-hluta til höfuð-
borgarsvæðisins úr 54,7% í
56,4% ríflega 310 milljónum
króna. Launagreiðslur til höfuð-
borgarsvæðisins námu 14,1% af
heildarútgjöldum A-hluta fjár-
laga árið 1976 en voru komin í
19,9% árið 1978. Þannig fór þeg-
ar á árinu 1978 að nálega fimmta
hver króna af skatttekjum þjóð-
arinnar fór til launagreiðsla á
höfuðborgarsvæðinu. Miðað við
fjárlög fyrir árið 1984 er þessi
upphæð vel yfir 3,6 milljörðum
króna. Eftir þessum farvegi
streymir því verulegt fjármagn
frá landsbyggðinni til höfuðborg-
arinnar. Fleira væri hægt að telja
upp er sýnir svart á hvítu að fjár-
magnsstraumarnir liggja frá
landsbyggðinni til höfuðborgar-
innar, enda ætti það að vera skilj-
anlegt hverjum manni að auðs-
uppsprettan er framleiðsla í ein-
hverri mynd ekki síst í frum-
greinunum. Það skiptir ekki máli
hvort sú framleiðsla fer til neyslu
innanlands eða til útflutnings.
Fyrir liggur að tveir þriðju hlutar
útflutningstekna þjóðarinnar
koma frá landsbyggðinni og við
það bætist öll matvælaframleiðsla
landbúnaðarins og margt fleira.
Það eru því hrein öfugmæli að
það sé þéttbýlið við Faxaflóa sem
fyrst og fremst stendur undir
þeim lífskjörum sem þjóðin býr
við, því skulu menn átta sig á.
FDutverk Byggðasjóðs
Margir stjórnmálamenn gera
sér fulla grein fyrir þessum stað-
reyndum, þrátt fyrir allan blekk-
ingarvaðalinn um það gagnstæða,
enda myndi enginn skilningsríkur
bóndi svelta sínar bestu mjólk-
urkýr. Þeir hafa á liðnum árum
staðið að því að setja löggjöf í
þeim tilgangi að skila ögn af því
fjármagni til baka sem af lands-
byggðinni hefur verið tekið, þó
minna hafi orðið úr en að var
stefnt. Sem dæmi um þetta bendi
ég á lögin um Byggðasjóð. Lögin
um Byggðasjóð eru frá árinu
1971, í þeim lögum stendur þetta
m.a.: „Hlutverk Byggðasjóðs er
að stuðla að jafnvægi í byggð
landsins með því að veita fjár-
hagslegan stuðning til fram-
kvæmda og eflingar atvinnulífs
með hliðsjón af landshlutaáætl-
unum sbr. 8. grein og til að bæta
aðstöðu til búsetu í einstökum
byggðarlögum og koma í veg
fyrir að lífvænlegar byggðir fari í
eyði.“
1976 var lögunum um Byggða-
sjóð breytt t.d. var þá lögfest að
heildartekjur sjóðsins ættu árlega
að vera 2% af útgjaldalið fjár-
laga. Árið 1977 fékk sjóðurinn
þetta framlag að mestu leyti eða
1,87% af því sem honum bar. En
á fjárlögum 1984 er framlagið að-
eins 0,47% eða tæp 25% af því
sem honum ber, mismuninn á
hann að fá með lántökum að sagt
er. Þó má geta þess að framlag +
lán hafa ekki náð 2% af útgjalda-
lið fjárlaga síðustu tvö árin enda
spyrja margir nú: Hvar er
byggðastefnan á vegi stödd? Og
fleiri spurningar munu koma
fram í dagsljósið ef svo fer sem
horfir.
Upplausn
Það sem ég átti viö í upphafi
þessarar greinar umfram það sem
að framan greinir er sú upplausn
í stjórnmáium okkar þjóðar sem
virðist fara vaxandi. Tvö ný
stjórnmálaöfl fengu kosna full-
trúa á Alþingi í síðustu kosning-
um. Það er ekki auðvelt að skil-
greina þessi nýju stjórnmála-
samtök, stöðu þeirra hjá þjóðinni
og á Alþingi, sérstaklega þó
Bandalag jafnaðarmanna.
Bandalagsmenn koma mér fyrir
sjónir sem stjórnleysingjar, ann-
að ekki. Þó í forystusveit þeirra
séu einstaklingar sem hafa ýmis-
legt til brunns að bera, þá hlýtur
spurningin að vera sú hvort lík-
legt sé að kjósendur í landinu
hafi hug á að veikja stjórnarfarið.
Ég trúi því ekki að það verði stór
kjósendahópur sem vilji taka þá
ábyrgð á sig að standa að slíkum
upplausnaröflum. Því tel ég vafa-
samt að þessi stjórnmálasamtök
lifi af næstu alþingiskosningar
miðað við óbreytt ástand í
þjóðmálum. Með Kvennalistann
gegnir allt öðru máli, þó erfitt sé
nú að spá í spilin, því Kvennalist-
inn ásamt öðrum stjórnmála-
samtökum kvenna sem hafa hasl-
að sér völl hin síðari ár hafa vak-
ið á sér verðskuldaða athygli með
baráttu sinni fyrir launajafnrétti
kynjanna og þó ekki síður vegna
baráttu þeirra fyrir bættri að-
stöðu einstæðra foreldra og ann-
arra fátækra barnafjölskyldna til
að reyna að fyrirbyggja uppeldis-
leg áföll sem oft munu stafa af
óheyrilegu vinnuálagi og að-
stöðuleysi foreldranna.
Vegna starfa minna þekki ég
nokkuð til stöðu þessara mála og
veit að þeim hefur ekki verið
sinnt sem vert er og ég vil undir-
strika það sérstaklega að alvar-
legustu vandamálin í þjóðfélag-
inu í dag eru hjá þessum aðilum.
Ennfremur hafa konur gert at-
hyglisverðar kannanir á launa-
mun í þjóðfélaginu. í ljós hefur
komið að launamunúr er til muna
Stefán Valgeirsson.
meiri en talið hefur verið eða að
konur virðast hafa að meðaltali
um 50% minni laun en karlar.
Þó hér sé um mjög flókið mál að
ræða sem örðugt er við að eiga,
þá get ég ekki séð hvernig er
hægt að réttlæta slíkan launa-
mun. En hvort það er rétta leiðin
til að ná fram þessu réttlætismáli
og öðrum af svipuðum toga að
bjóða fram sérstakan kvennalista
við alþingiskosningar er svo aftur
annað mál.
Margs konar misrétti
viðgengst
Það er margs konar misrétti
sem viðgengst í okkar þjóðfélagi,
þetta misrétti snýr ekki einvörð-
ungu að konum. Þeir sem vilja
vinna að því að jafna lífskjörin
og lífsaðstöðuna í þjóðfélaginu
eiga að vinna saman, enda eina
leiðin til að ná umtalsverðum ár-
angri að allir þessir aðilar nái
saman undir einu merki, merki
réttlætis á sem flestum sviðum.
Við skulum gera okkur grein
fyrir að sérhagsmunaöflin í þjóð-
félaginu munu ekki láta neitt af
hendi fyrr en þau mega til. Það er
hægt að ná fram umtalsverðum
árangri í þessum málum en því
aðeins að allir aðilar sem í raun
og veru vilja vinna að meira rétt-
læti skilji sinn vitjunartíma. Kon-
ur ættu að hafa frumkvæðið, þá
væru þær komnar á rétta leið að
mínum dómi, þá mundu þær
reisa sér minnisvarða sem standa
mun á meðan íslensk tunga er
töluð.
Þar sem þessar hugleiðingar
mínar eru þegar orðnar lengra
mál en að var stefnt verð ég að
láta það ógert að sinni að rifja
upp helstu atburði ársins 1983
enda verður það gert af ýmsum
aðilum. Spurningin er þó alltaf
sú hvaða sannleika menn segja
undir slíkum kringumstæðum og
ennfremur hvernig er hann
sagður, það skiptir megin máli.
Það væri einnig freistandi að
reyna að líta til næstu framtíðar
og spá í spilin miðað við þær
staðreyndir sem fyrir liggja.
Hvort tveggja veður þó að bíða
betri tíma. Ég get þó ekki lokið
máli mínu án þess að láta í ljósi
fögnuð minn yfir þeim árangri
sem þegar hefur náðst við að
kveða niður verðbólguna, þó
hins vegar sé ekki hægt að loka
augunum fyrir því að dökkar
blikur eru nú á lofti um atvinnu-
horfur á hinu nýbyrjaða ári. Þó
tel ég að hægt sé að koma í veg
fyrir atvinnuleysi ef rétt er að
málum staðið. Og ég lít með
bjartsýni til framtíðar. Ef tillits-
semi og réttlæti verður sett í önd-
vegi þurfum við engu að kvíða
því landið og sjórinn umhverfis
það býður upp á óþrjótandi
möguleika ef þjóðin og þó ekki
síður forusta hennar nær réttum
áttum.
Gleðilegt nýtt ár! Megi haldast
friður á heimsbyggðinni. Réttlæti
og tillitssemi megi verða aðals-
merki stjórnvalda á hinu nýbyrj-
aða ári, gagnvart þeim einstakl-
ingum í okkar þjóðfélagi sem
verst eru settir.
Stefán Valgeirsson.