Dagur - 21.03.1984, Blaðsíða 8

8 - DAGUR - 21. mars 1984
Skýrsla Fjórðungssambands Norð-
lendinga um atvinnumál
Of lítio atvinnu-
framboð
- er meginástæða
búseturöskunar
„Á undanförnum árum hefur
á vegum Fjórðungssambands
Norðlendinga verið unnið að
úttekt á ýmsum hagrænum við-
fangsefnum, sem eru ýmist or-
sök eða afleiðing búsetu-
röskunar síðustu áratuga. í at-
hugun, sem gerð var á vegum
sambandsins, var sýnt fram á
að sú staðhæfing væri röng að
landsbyggðin njóti þenslu
ríkisbúskaparins m.a. vegna
pólitískra fjárfestinga. Það
sem kom á daginn var, að með
vaxandi stjórnsýslu og velferð-
arþjónustu taka rekstrarliðir
ríkiskerfisins til sín í vaxandi
mæii æ stærri sneið af heildar-
kökunni, aukin tilfærsla af
þjóðartekjum til fjárlagageir-
ans er liður í eflingu höfuð-
borgarsvæðisins, þar sem meg-
inhluti ríkisstarfseminnar er
staðsettur. Á sama tíma eykst
hlutur landsbyggðar í tekjubú-
skap ríkisins. Ríkisbúskapur-
inn skapar ekki jafnvægi í
þjóðhagslegri þróun á milli
landshluta. Það er öðru nær,
þar sem þrír fimmtu til þrír
fjórðu hlutar aukinnar hlut-
deildar í þjóðartekjum, sem
fjárlagageirinn tekur til sín er
varið á höfuðborgarsvæðinu.“
Þannig hljóða upphafsorð
Áskels Einarssonar, fram-
kvæmdastjóra Fjórðungssam-
bands Norðlendinga, með
skýrslu þeirri um atvinnumál sem
sambandið hefur unnið. í þessum
inngangsorðum sagði Áskell enn-
fremur:
„Með atvinnumálakönnunum
hefur Fjórðungssamband Norð-
lendinga sýnt fram á þær stað-
reyndir að meginhluti vinnuafls-
aukningar hefur leitað í þjón-
ustugreinar sem að mestu hefur
fallið til á suðvesturhorninu,
þrátt fyrir aukna þjóðarhagsæld,
sem fylgdi í kjölfar byggðastefnu
eftir 1971 sem var grundvöllur
aukins hagvaxtar og þjóðarfram-
leiðslu.
Jafnframt var sýnt fram á að
atvinnulífið á Norðurlandi er við-
kvæmara en í öðrum lands-
hlutum sérstaklega í þeim
byggðarlögum, sem goldið höfðu
afhroð vegna síldarleysisáranna
og voru háð tíðum sveiflum í
loðnuveiðum, auk þeirra byggð-
arlaga, sem dregist höfðu aftur úr
um uppbyggingu togaraflotans og
fiskiðnaðar. Á atvinnumálaráð-
stefnu sambandsins í febrúar
1982 var ljóst að stórátaka var
þörf í atvinnumálum á Norður-
landi.
í könnun um búsetuþróun,
sem lögð var fram á síðasta fjórð-
ungsþingi var varpað ljósi á bú-
setuhreyfingar síðustu tveggja
áratuga. Þrátt fyrir hagstæða at-
vinnuþróun síðustu tveggja ára-
tuga tókst Norðurlandi ekki að
bæta hlut sinn í búsetuþróun.
Norðurland eystra stóð í stað, en
hlutfall Norðurlands vestra seig
aðeins. Það alvarlega við niður-
stöðurnar var að þegar um 1980
fór að votta fyrir alvarlegri bú-
seturöskun á ný gagnvart suð-
vesturhorninu og þrátt fyrir að
atvinnuástand mátti teljast við-
unandi. Framkvæmdastjóri
Byggðadeildar Framkvæmda-
stofnunar ríkisins skýrði þetta í
ræðu á síðasta fjórðungsþingi,
þegar hann sýndi fram á að marg-
feldisáhrif frá undirstöðugreinum
landsbyggðar hefðu komið fram
í aukningu viðskipta- og þjónustu
greinanna á höfuðborgarsvæð-
inu. Þar fjölgaði um sjö menn í
þjónustugreinum á móti einum í
grunngreinum. Það er máske
eðlilegt að menn kippi sér ekki
upp við þessa hluti á meðan allt
gengur sæmilega slysalaust. Eigi
að síður telur Fjórðungssamband
Norðlendinga ekki hjá því kom-
ist að skoða til hlítar áhrif at-
vinnuástands, atvinnuvega- og
tekjuþróunar m.a. til að finna
skýringar á óhagstæðri búsetu-
þróun. Þetta mun verða gert m.a.
með skýrslu þessari um atvinnu-
mál, ásamt væntanlegri skýrslu
um áhrif byggðasjóðs á búsetu og
atvinnuþróun á Norðurlandi.
Skýrsla sú um atvinnumál á
Norðurlandi er hér fylgir á eftir
byggist á atvinnukönnun, sem
gerð var í upphafi nóvember sl.
ásamt framhaldsathugun á ýms-
um þáttum atvinnuþróunar með
tilliti til straumhvarfa á verri veg
sem urðu á Norðurlandi á síðasta
ári. Nú er í fyrsta sinn leitað
dýpri orsaka atvinnuröskunar og
þar með ástæðna til atvinnuleys-
isþróunar.
Ljóst er að megin aflvakinn í
norðlensku athafnalífi hefur ver-
ið aukinn fiskiðnaður á síðasta
áratug, sem byggðist upp á skut-
togarabyltingunni og uppbygg-
ingu fiskiðnaðarins. í kjölfar
þessa hefur fylgt mikil bygginga-
starfsemi og stórvægilegar fram-
kvæmdir a.m.k. í sumum
byggðarlögum. Þegar á árinu 1982
fór að bera á samdrætti í fiskiðn-
aði og má vera að nokkru hafi
valdið að meira var verkað í
skreið og salt en áður. Nú er ver-
ið á vegum Alþýðusambands
Norðurlands að kanna hver áhrif
mismunandi verkunaraðferðir
m.v. aflategundir hafa á atvinnu-
ástandið. Ljóst er af atvinnuþró-
un síðasta árs að rækju- og skel-
fiskveiðar vega þungt tii að bæta
atvinnuástand.
Þótt verulega hafi dregið úr
fjárfestingarframkvæmdum á
Norðurlandi 1982 er í bygginga-
starfsemi veruleg atvinnuaukning
það ár. Þetta sýnir hve bygginga-
starfsemi hefur verið veigamikill
atvinnuvegur á undanförnum
árum. Með verðtryggingu láns-
fjár eftir 1980 dragast íbúðabygg-
ingar saman ár frá ári, sem víðast
hvar í þéttbýli á Norðurlandi eru
undir landsmeðaltali.
Með samdrætti þess hluta op-
inbera geirans er bundinn er fjár-
lögum drógust byggingafram-
kvæmdir meira saman á Norður-
landi, en víða annars staðar m.a.
vegna þess að lokið var við mikl-
ar veituframkvæmdir, og ekki er
farið að gæta áhrifa virkjunar-
framkvæmda. Á sama tíma vaxa
fjárfestingaframkvæmdir þriðja
aðilans í opinbera geiranum þ.e.
stofnanir og fyrirtæki er afla
fjármuna utan fjárlaga, og lands-
samtök er njóta sömu stöðu og
opinber fyrirtæki um öflun
fjármagns, en eru ekki háð fjár-
veitingavaldi Alþingis um fjár-
mögnun. Sá mikli vöxtur sem er
í byggingastarfsemi á höfuðborg-
arsvæðinu er að dómi formanns
Landssambands byggingamanna
og formanns atvinnumálanefndar
Reykjavíkurborgar að þakka
þessu þriðja afli, sem leikur
lausum hala um alla fjárfestingu,
á sama tíma sem fjárlagafram-
kvæmdir sæta niðurskurði, sem
auðsjáanlega snertir landsbyggð-
ina mest.
Á síðasta ári dróst fiskafli
verulega saman og þar með sú
mikla atvinna sem aflinn skapar
víðast í þéttbýli Norðurlands.
Þessi samdráttur ásamt samdrætti
byggingariðnaðarins hafa mark-
að atvinnulífið á Norðurlandi.
Iðnaðurinn hefur staðið í stað á
Norðurlandi. Aukning í þjón-
ustugreinum er ekki nægilega
hröð til að koma í veg fyrir bú-
seturöskun þess fólks, sem velur
sér þau störf.
Atvinnuleysið byggist á því að
ekki eru til staðar störf fyrir þá
sem hverfa frá fiskvinnslunni og
fyrir þá sem verða að hverfa frá
störfum í byggingariðnaði og við
mannvirkjagerð. Nú er jafnvel
svo komið að menn leita í önnur
byggðarlög til byggingastarfa, svo
mikil er eftirspurnin á höfuð-
borgarsvæðinu.
Þeir sem lesa þessa skýrslu
verða að hafa það í huga að hér
er um frumvinnslu að ræða, sem
vafalaust kemur að gagni við að
leggja mat á vandann. I niðurlagi
þessarar skýrslu er reynt að varpa
Ijósi á atvinnuástandið eins og
það er að þróast. Svo virðist sem
hér norðanlands sé minna um
byggingaframkvæmdir á þessu
ári, en í meðalárferði. Aflatak-
markanir munu setja mark sitt á
atvinnuþróunina mjög víðá á
Norðurlandi. Ekki er enn ljóst
hver verða endanleg áhrif afla-
takmarkananna. Gert er ráð fyrir
ráðstefnu á vegum Fjórðungs-
sambands Norðlendinga um
þetta efni í aprílmánuði, þar sem
kynntar verða atvinnuhorfur á
hverjum sjávarstað, miðað við
áhrif aflatakmarkana, ásamt upp-
lýsingum um áhrif á vinnumark-
aðinn. Það verður ekki ljóst fyrr
en í maímánuði hve miklar fram-
kvæmdir verða í byggingum og
annarri mannvirkjagerð. Á þeim
tíma verður nauðsynlegt að
endurmeta stöðuna.
Við undirbúning þessarar
skýrslu hefur komið í ljós að
nauðsynlegt er að samræma bet-
ur atvinnuleysiskráninguna,
þannig að sem nákvæmust vitn-
eskja fáist um einstaka þætti inn-
an atvinnugreina og um þróun í
rekstri fyrirtækja, að því er varð-
ar atvinnuframboð. Einnig þarf
að fylgjast með atvinnuleit utan
svæðis og hafa yfirlit um þá sem
búa utan svæðis en hafa hér at-
vinnu. Einnig þarf að leita skýr-
inga á tímabundnum atvinnu-
sveiflum með það fyrir augum að
gera megi áætlanir um atvinnu-
þróun, ásamt hugmyndum um
sérstakar aðgerðir á þeim vett-
vangi. í þessu efni verður efnt til
samstarfs við Alþýðusamband
Norðurlands, sveitarfélög og
Vinnumálaskrifstofu félagsmála-
ráðuneytisins.
í niðurlagi skýrslunnar eru rak-
in nokkur meginatriði í stuttu
máli. Hér er sérstaklega bent á:
1. Búseturöskun er orðin árviss
á Norðurlandi á ný, sem mun
snúast í fólksfækkun, ef ekki
tekst að stórauka störf í úr-
vinnslugreinum, þ.e. fiskiðn-
aði, almennum iðnaði, stór-
iðnaði og byggingastarfsemi,
þegar á næstu misserum.
2. Efla verður þjónustugreinar
á Norðurlandi, til að ná inn í
fjórðunginn það stórum hluta
af umframvexti mannafla í
þessum greinum að ekki leiði
til frekari búseturöskunar,
vegna þenslu í þjónustu-
greinum.
3. Hefja verður stórfram-
kvæmdir við orkuver og stór-
iðnað á næstu misserum til
mótvægis framkvæmdum á
suðvesturhorni landsins.
4. Vegna þess hve stór hluti op-
inbera geirans á Suðvestur-
landi er óháður fjárlaga-
geira, verði tekið tillit til
þessa við ákvörðun fram-
kvæmda erbindast fjárlögum
með tiltðlulega auknu fjár-
streymi gegnum fjárlagageir-
ann til Norðurlands.
5. Sporna verður við lækkandi
meðaltekjum í þeim atvinnu-
greinum á Norðurlandi, sem
miðað við landsmeðaltal eru
í mestri aukningu á Suðvest-
urlandi með tekjur langt yfir
landsmeðaltali.
6. Snúa verður við þeirri þróun
að útsvarstekjur sveitarfé-
laga á Norðurlandi, einkum
í þéttbýli, fari hlutfallslega
lækkandi vegna lækkandi
meðaltekna miðað við lands-
meðaltal.
7. Atvinnuleysi jókst tiltölulega
mest á Norðurlandi 1983.
Eftirtektarvert er að aukn-
ingin er hlutfallslega meiri á
Norðurlandi eystra sem staf-
ar af tiltölulega miklu at-
vinnuleysi á Akureyri. Þessi
þróun er áberandi fyrstu
mánuði 1984.
8. Atvinnuframboð hefur á ár-
inu 1982 farið minnkandi á
Norðurlandi og er undir
landsmeðaltali bæði í vestri
og eystri hluta. Á sama tíma
var veruleg aukning ársverka
í Reykjavík dg Reykjanesi
umfram landsmeðaltal. Þetta
er m.a. ástæðan fyrir búsetu-
röskun til suðvesturhornsins,
auk hækkandi meðaltekna.
9. Ákveðin fylgni er milli fjölg-
unar ársverka, búsetuhreyf-
inga og atvinnuleysis eftir
landshlutum.
10. Meginástæður til búsetu-
röskunar á Norðurlandi eru
of lítið atvinnuframboð í
þeim atvinnugreinum sem
draga til sín vinnuaflið,
ásamt of lágum meðaltekjum
í þeim greinum. Atvinnu-
samdráttur í byggingariðnaði
og fiskiðnaði hefur skapað
verulegt atvinnuleysi í mörg-
um þéttbýlisstöðum.
Hér hefur í stórum dráttum
verið drepið á nokkur megin-
atriði sem menn verða að horfast
í augu við að fengnum niður-
stöðum skýrslunnar.
Skýrsla þessi eru unnin af Haf-
þóri Helgasyni, viðskiptafræð-
ingi, að fengnum ábendingum
um gagnasöfnun og efnisuppsetn-
ingu og telst hann höfundur
skýrslunnar. Skýrslan er unnin í
samráði við framkvæmdastjóra
sambandsins. Hér með eru Haf-
þóri færðar þakkir fyrir gott
starf.“
Frá kjörbúðum
Rússnesku
samvinnuvörurnar
eru ódýrar
Hunang ★ Rúsínur
Grænar baunir ★ Sultur
Geriðgóðkaup
|Á>Xiörbúðir
Félag aldraðra
Akureyri
Aðalfundur félags aldraðra verður í Húsi
aldraðra fimmtudaginn 22. mars og hefst
ki. 2 e.h.
Fundarefni; Skýrsla stjórnar, byggingamál, fram-
tíðarstörf og kosningar. í þættinum önnur mál eru
ábendingar og nýjar hugmyndir vel þegnar.
Kaffiveitingar og skemmtiatriði. Stjórnin.
Iðnaðarhúsnæði til sölu
Erum að hefja byggingu á iðnaðarhúsnæði á
einni hæð að Fjölnisgötu 6.
Húsnæðið selst fokhelt og afhendist í október
1984. Minnsta eining er 67,5 m2.
Teikningar og upplýsingar á skrifstofunni.
SMÁRI h.f.
Hafnarstræti 94 ■ Sími 21234.