Dagur - 16.11.1984, Blaðsíða 9

16. nóvember 1984 - DAGUR - 9
■ . ■ ■ . ■ ■
■
I « ■:
verða ekki til þess að auka heildarneysluna svo
neinu nemi. Fleiri dæmi gæti ég nefnt, en svo
ég einfaldi þetta þá má segja að það hafi orðið
bylting í tslenskum landbúnaði. Pað er því
ekki nema von að eitthvað hafi farið úr
böndum.“
- Nú virðist vera mjög misjafnt hvað bú-
peningur íslenskra bænda skilar miklu af sér.
Er hugsanlegt að hér megi framleiða nægilegt
magn af landbúnaðarvörum fyrir innanlands-
markað, með mun minni bústofni en nú er,
með því að rækta upp afurðamestu gripina og
með hliðsjón af því að fleiri strá verða þá að
bíta fyrir hvern grip?
„Menn verða að átta sig á því, að við íslend-
ingar byrjuðum ekki að rækta upp okkar bú-
pening fyrr en á þessari öld og á síðustu ára-
tugum hefur náðst verulegur árangur á þessu
sviði. Við vorum orðnir öldum á eftir ná-
grannaþjóðum okkar í þessum efnum og náum
þeim ef til vill aldrei, enda aðstæður ólíkar um
margt. Samanburður er því erfiður. Það þarf
ekki að fara langt út fyrir landsteinana til að
finna kú sem getur mjólkað jafnvel helmingi
meira heldur en almennt gerist hér á landi, en
það getur líka verið að þessi sama kýr sé þriðj-
ungi þyngri heldur en kynsystur hennar á ís-
landi og þurfi því að sama skapi meira fóður.
Fróðir menn hafa reiknað út, að með því að
nýta landið skynsamlega, mætti vera hér um 10
milljónir sauðfjár. Ég er þó ekki að mæla með
því að það sé gert, en þetta sýnir það að gróð-
urlendið þolir fleira fé en nú er og það í um-
talsverðum mæli. Víst má finna hér ofbeitt

iureru
wnem“
Öngulsstöðum, í helgarviðtali við Dag
svæði því miður, en það mætti draga stórlega
úr beitarálagi á heiðarlöndin með því að nýta
heimalöndin betur. Þau eru víða í sinu. Það er
því ekki raunhæft að tala um að kjötfram-
leiðsla aukist á grip með því einu að minnka
stofninn, til að fleiri strá verði á hvern haus.
Hins vegar er þetta eflaust hægt með betri
beitarstjórnun, en fyrst og síðast eru það kyn-
bætur sem koma að gagni og þær eru alltaf í
gangi. Sveiflur verða alltaf í landbúnaði og í
öllum löndum er umtalsverður munur á topp-
bóndanum og hinum sem minni framleiðni
nær.“
# Einn búskussi er
einum of mikið
- Toppbóndi segir þú, er ef til vill of mikið um
búskussa í íslenskum landbúnaði?
„Ef einhvers staðar er að finna búskussa þá
er of mikið af þeim. Einn búskussi er einum of
mikið. En hins vegar eru menn misjafnir til
allra verka, það er sama til hvaða atvinnu-
greinar er litið. Þetta vita allir. Hins vegar er
það mikill misskilningur að það verðlagskerfi
sem við búum við haldi búskussunum gang-
andi. Nái menn ekki góðum tökum á bú-
skapnum kemur það ekki niður á öðru heldur
en þeim tekjum sem bór.dinn hefur út úr sín-
um rekstri."
- Vantar hugsanlega fræðslu fyrir bændur.
hafa þeir tækifæri til endurmenntunar, t.d.
með því að sækja stutt námskeið?
„Alltaf má gera betur, en ég held að þeir
bændur sem vilja geti verið í eins konar sí-
felldri endurmenntun. Bændasamtökin hafa á
sínum vegum vel menntaða menn, þar sem eru
ráðunautarnir, bæði hjá Búnaðarfélagi íslands
og búnaðarsamböndunum. í gegnum þessa
menn geta bændur sótt megnið af þeim fróð-
leik sem þeir þurfa.“
- Öngulsstaðahreppur er ein búsælasta sveit
landsins, en bændur virðast vera orðnir að-
þrengdir. Menn eru að heyja einn blettinn hér
og annan þar, út og suður um sveitina og mér
skilst að þú hafir átt blettametið á síðasta ári.
Eru jarðirnar orðnar of litlar miðað við nú-
verandi búskaparhætti?
„Já, það eru til dæmi þess, enda er eðlilegra
við núverandi aðstæður að nýta þá ræktun sem
er til staðar á jörðum þar sem búskapur er ekki
lengur stundaður, í stað þess að brjóta nýtt
land til ræktunar.“
- Mig langar aðeins að víkja aftur að fram-
leiðslunni og stjórnuninni. Mér hefur stundum
virst vera svolítill gusugangur í bændum varð-
andi framleiðslu. Nærtækt dæmi er kartöflu-
fárið í sumar, allir ræktuðu kartöflur, og fyrir
2-3 árum datt mörgum í hug það snjallræði að
ala upp kálfa, í stað þess að senda þá nær
blauta úr kúnum á sláturhús. Nú skilst mér
að slegist sé um hvern kálf og árangurinn er ört
stækkandi nautakjötsfjall.
„Já, þetta er alveg rétt, og þetta er alls ekki
nógu gott. Kartöfluuppskeran í sumar var svo
mikil, að ekki er séð fyrir endann á því hvernig
á að nýta allt það magn. Þetta er slæmt og
verður til þess að þeir bændur sem hafa lagt
kartöflurækt fyrir sig sem hliðargrein árum
saman njóta ekki góðu áranna. Hér hefur ver-
ið ríkjandi ákveðið sölukerfi á grænmeti, sem
frægt varð að endemum í sumar, en um fram-
leiðslustjórnun hefur ekki verið að ræða. Ég
veit ekki hvernig á að leysa þetta mál; það er
einna helst að ég sjái lausn í samtakamætti
kartöflubændanna sjálfra. Það sama á raunar
við um nautakjötsframleiðsluna; þegar margir
eru um hitpna ná menn ekki þeirri hagkvæmni
út úr búskapnum sem þeir þurfa. Búi menn við
miðstýringu, eins og við gerum, þá verður að
stjórna. Sé það ekki gert sitjum við uppi með
galla kerfisins, en njótum ekki kostanna."
- En hvað með uppbyggingu á framleiðsl-
unni eftir sveitum. Mér finnst það svolítið af-
káralegt, að kúabúskapur hefur aflagst á búum
sem eru vel sett samgöngulega, svo til við
dyrnar á mjólkurbúi, á sama tíma og verið er
að byggja hundrað kúa fjós inni í afdal. Er
þetta ekki öfugþróun?
„Jú, það má ef til vill segja það, en það virð-
ist vera lögmál hér á landi, að kúabúskapur
þrífst ekki í næsta nágrenni við þéttbýli,
hvernig sem á því stendur. Ég get nefnt nær-
sveitir Reykjavíkur sem dæmi, en þar er
mjólkurframleiðsla nær aflögð, þrátt fyrir góð
skilyrði. Það er verið að vinna að því núna, að
breyta því búmarkskerfi sem sett var á sínum
tíma, í þá veru að búmarkinu verði skipt niður
á héruð. Þá fer að skapast möguleiki til að
skipuleggja framleiðsluna svolítið eftir
svæðum. En þetta tekur allt sinn tíma og það
gerist ekki þannig að bændum í Eyjafirði verði
sagt að búa einungis með kýr og ef til vill eitt-
hvað af kartöflum, en öðrum héruðum verði
síðan gert að rækta eingöngu sauðfé. Hins veg-
ar verður reynt að stýra nýjum búmörkum í
hverri búgrein til ákveðinna héraða. Þannig
verður hægt að byggja upp eina ákveðna aðal-
búgrein í þeim héruðum sem hún hentar best,
þó hún verði ekki alls ráðandi. Það kom fram
eindreginn vilji meðal bænda til að fara þessa
leið á stéttarsambandsfundinum á ísafirði, en
það þarf að fara með gát, því það er svo stutt
frá skipulagningu yfir í ofstjórnun."
# Hvað með
milliliðina?
- Nú fer framleiðsla ykkar bænda um margra
hendur frá því hún fer frá ykkur þar til hún
kemst til neytenda. Ertu ánægður með „milli-
liðakerfið"?
„í megindráttum er ég sáttur við það fyrir-
komulag, að bændur eigi og beri ábyrgð á sinni
framleiðslu þar til hún er komin á smásölustig.
Þessu grundvallaratriði verður að halda, þann-
ig að hráefnisframleiðendur geti fylgt afurðum
sínum eftir, því reynslan sýnir að hátt hlutfall
af endanlegu verði vörunnar myndast við
vinnslu og sölu. Ég vil vara bændur við að
kokgleypa þá flugu sem nú hefur verið fyrir
okkur rennt, þar sem okkur er boðið fullt
grundvallarverð fyrir framleiðslu okkar strax
og við afhendum hana, gegn því að við af-
sölum okkur ítökum í vinnslunni. Það held ég
að yrði stórt óheillaspor fyrir bændur.
Því er hins vegar ekki að neita, að ýmislegt
mætti betur fara í vinnslunni. Mjólkurfram-
leiðsla hefur dregist stórkostlega mikið saman,
en samt hefur mjólkurbúum ekki fækkað né
starfsfólki sem vinnur hjá þeim. Sauðfé hefur
einnig fækkað verulega, en samt hefur ekki
orðið vart við teljandi samdrátt hjá sláturhús-
unum eða í kjötvinnslunni. Þarna þarf að gera
bragarbót, því það er ekki nóg að endurskipu-
leggja framleiðsluna, það þarf að betrumbæta
vinnsluna líka.“
- Nú hefur þú starfað mikið innan sam-
vinnuhreyfingarinnar og hefur að auki verið í
forystu fyrir Framsóknarflokkinn í þínu kjör-
dæmi. Er það nauðsynlegt fyrir íslenska
bændur, að vera í kaupfélaginu og kjósa
Framsókn?!
„Nei. það held ég ekki, enda finnur þú
marga góða bændur, sem eru samvinnumenn
án þess að kjósa Framsókn. Það er því allt til
í þessum efnum. En hvað sem pólitíkinni
líður, þá hafa íslenskir bændur sameinast um
sín afurðasölumál í samvinnufyrirtækjum. Þeir
eru því flestir hverjir samvinnumenn."
- Samvinnuhreyfingin varð til fyrir bændur.
Hefur hún ef til vill vaxið frá bændunum?
„Ég held að það sé ekki ofmælt, að sam-
vinnuhreyfingin íslenska eigi stærstan þáttinn
í þeirri miklu uppbyggingu sem átt hefur sér
stað í sveitum landsins á þessari öld. Það fer
ekkert á milli mála. Hins vegar hljóta samtök
sem þessi að vera í stöðugri endurskoðun. Ég
held að samvinnuhreyfingunni sé rnjög nauð-
synlegt að koma til móts við þær raddir í
röðum bænda, að bændur þurfi sjálfir að koma
meira beint inn í þann þátt hreyfingarinnar
sem snýr að úrvinnslu landbúnaðarafurða. Það
er oft ofarlega í mínum huga, hvórt ekki sé
betra að kaupfélögin og önnur samvinnufyrir-
tæki ákveðinna landshluta fái aukin verkefni,
sem fram til þessa hafa verið unnin af Sam-
bandinu. Þetta er ef til vill eyfirsk eigingirni.
þar sem ætla má að slíkt fyrirkomulag efli Ak-
ureyri og Eyjafjörð enn frekar sem mótvægi
gegn höfuðborgarvaldinu. En þetta er
hugmynd.
Samvinnuhreyfingin er nær jafngömu! öld-
inni og stendur nú á ákveðnum tímamótum.
Hún var sett á stofn til að opna bændum frjáls-
ar leiðir til verslunar og styrkja þeirra hag. Það
tókst og nú er öldin önnur. Við búum við
frjálsa verslun og samkeppni á flestum sviðum.
Þess vegna er aðalmarkmið samvinnuhreyfing-
arinnar síungt, að fá sem ódýrastar vörur fyrir
sína viðskiptamenn, jafnframt því að skapa
sem mest verðmæti úr þeirra framleiðslu. Ég
óttast ekki að hreyfingin fjarlægist fólkið. Ger-
ist það er hún ekki lengur samvinnuhreyfing og
þá hlýtur samvinnufólk að leita nýrra leiða."
- Að lokum Jóhannes, af hverju ertu fram-
sóknarmaður, fylgir það ef til vill ættaróðal-
inu?
„Nei, það myndi ég að minnsta kosti aldrei
viðurkenna. Hins vegar draga menn eflaust
alltaf dám af sínum forfeðrum, jafnt í pólitík
sem öðru. Ég er framsóknarmaður vegna þess
að ég vil ekki fara auðveldu leiðina, með því
að finna einhverja ákveðna pólitíska línu, sem
ég geti alltaf skírskotað til þegar ég tek af-
stöðu. Ég vil heldur taka afstöðu til einstakra
mála og vinrta að lausn þeirra eins og okkar
staðhættir bjóða upp á. Þannig ætlast ég til að
Framsóknarflokkurinn vinni laus við allar
pólitískar kreddur." - GS