Dagur - 21.11.1985, Síða 12

12 - DAGUR - 21. nóvember 1985
/ dagsljósinu______
Fréttaskýring á fimmtudegi:
Helmings samdráttur í
byggingariðnaði á Akureyri frá
því á uppgangsámnum
og enn syrtir í álinn
Fréttir fjölmiðla af atvinnu-
ástandi í byggingariönaöi á
Eyjafjarðarsvæðinu hafa verið
heldur dökkar síðastliðin fímm
ár. Samkvæmt fréttum fer
ástandið versnandi ár frá ári.
Sífellt er talað um samdrátt og
að iðnaöarmenn séu unnvörp-
um að flýja atvinnuleysið hér
og flytjast til Reykjavíkur.
Margir hafa gagnrýnt fjöl-
miðla fyrir þennan fréttaflutn-
ing og sagt þá vera að mála
skrattann á vegginn. I því
sambandi hefur gjarnan verið
talað um svartagallsraus og sú
fullyrðing hefur heyrst að
þessi neikvæða mynd sem
dregin er upp af byggingariðn-
aðinum í fjölmiðlum hafí orðið
til þess að flæma fólk burt af
Eyjafjarðarsvæðinu.
Víst er sá enginn búmaður
sem ekki kann að barma sér.
En er hér um barlóm að ræða
hjá byggingamönnum eða
hafa þeir borðleggjandi stað-
reyndir máli sínu til stuðnings?
Hér á eftir verður leitast við að
fá svör við þeirri spurningu.
Þegar talað er um verkefni í
byggingariðnaði er einkuni átt
við þrennt: íbúðabyggingar,
byggingu atvinnuhúsnæðis og
viðhald og viðgerðir eldri húsa.
Þróun byggingaframkvæmda má
marka á ýmsan veg og til eru mis-
munandi mælikvarðar á bygg-
ingamagni. Það gefur nokkuö
góða mynd af þróuninni í þessari
atvinnugrein að lfta á fjölda
þeirra íbúða sem ráðist var í að
byggja á hverju ári. Tafla 1,
á bls. 13 er unnin upp úr tölum
frá Þjóðhagsstofnun og sýnir fjölda
þeirra íbúða sem hafin var bygg-
ing á á Akureyri á árunum
1956-1985. Árunum er skipt nið-
ur í fimm ára tímabil og þannig
fæst meðalfjöldi íbúða á ári.
Svo sem þarna sést verður mikil
uppsveifla í byggingu íbúðar-
húsnæðis á síðasta áratug. Aukn-
ingin milli fimm ára tímabilanna
1966-1970 annars vegar og
1971-1975 hins vegar var 112% og
hafði auðvitað mikil áhrif á bygg-
ingariðnaðinn og ekki eingöngu
hvað varðaði byggingu íbúðar-
húsnæðis. Mikil aukning varð
jafnframt í byggingu atvinnu-
húsnæðis.
Uppsveifla
Árið 1970 hófst uppgangstími í
norðlenskum byggingariðnaði
sem stóð yfir í níu ár. Áratugur-
mn 1970-1980 var um margt sér-
stakur. Góð afkoma undirstöðu-
atvinnuveganna, sérstaklega
sjávarútvegs, ýtti undir mikla
þenslu á öllum sviðum atvinnu-
lífsins. Hagvöxtur var mikill og
atvinna blómgaðist um allt land.
Byggingariðnaðurinn á Eyja-
fjarðarsvæðinu, og þá ekki hvað
síst á Akureyri, fór ekki varhluta
af þessari þenslu og framkvæmdir
jukust ár frá ári. Þannig voru að
meðaltali byggðar 197,2 íbúðir á
ári frá 1976-1980. Með hliðsjón
af því sem síðar kom í ljós má
fullyrða að á þessum árum hafi
framkvæmdir verið of miklar. Þó
skal varast að áfellast fram-
kvæmdaaðila í því sambandi,
því aldrei var byggt umfram eftir-
spurn fyrr en síðla árs 1979.
Þenslan náði hámarki á árunum
1977 og ’78. Iðnaðarmönnunt
fjölgaði að sjálfsögðu að sama
skapi.
Tæknivæðing
Þessi mikla framleiðni kallaði
á aukna tækni og vinnuhagræð-
ingu. Hin svo kölluðu flekamót
litu dagsins ljós. Reyndar komu
fyrstu flekamótin til landsins í
árslok 1964. Það voru lítil stál-
mót sem Hagi hf. keypti og not-
aði fyrst árið 1965 við byggingu
Systrasels. Þá voru í fyrsta sinn
notaðir kranar við að reisa bygg-
ingamótin. Tíu árum síðar
komu stóru tlekamótin til sög-
unnar og enn voru Norðlending-
ar á undan öðrum í þeim efnum
og raunin varð reyndar sú að slík
mót voru aldrei notuð í miklum
mæli á höfuðborgarsvæðinu.
Þessi nýju vinnubrögð höfðu það
í för með sér að afkastageta
byggingariðnaðarins varð langt
umfram það sem mannafli sagði
til um ef gömlu aðferðirnar við
mótauppslátt hefðu haldið velli.
Fyrirtæki fjárfestu í dýrum tækja-
búnaði og hafði það sín áhrif á
byggingamagnið. Menn byggðu
mikið til þess að lækka kostnað-
inn á hverja einingu. Tækjakost-
urinn gerði fyrirtækjunum svo
erfiðara fyrir að draga snöggt
saman seglin þegar samdráttar
tók að gæta.
Stór hluti íbúðabygginga á
þessum árum fór fram með þeim
hætti að byggingafyrirtækin
reistu fjölbýlishús og auglýstu
íbúðirnar á almennum markaði.
Eftirspurnin var mikil og salan
gekk vel. Sem dæmi má taka að
um vorið 1976 auglýsti eitt bygg-
ingafyrirtækið tíu íbúðir til sölu
í nýju fjölbýlishúsi á Brekkunni.
Auglýsingin birtist í Degi og
klukkan 10 morguninn eftir út-
gáfudag blaðsins voru allar íbúð-
irnar seldar og ekkert tilboð gekk
til baka. Ótrúlegt en satt.
Seglin rifuð
Síðla árs 1979 fór að bera á
samdrætti í þjóðlífinu. Undir-
stöðuatvinnuvegirnir gengu illa
því verðbólgan var búin að ná all-
háu prósentustigi. Nú var það
tímabil senn á enda er menn gátu
grætt á verðbólgunni. Verðtrygg-
ingin skaut upp kollinum. Þetta
var fljótt að segja til sín í at-
hafnalífinu og á miðju árinu 1980
var ljóst að verulega var farið að
syrta í álinn. í árslok 1980 var farið
að þrengja verulega að á ýms-
um sviðum í þjóðfélaginu og þar
á meðal í byggingariðnaði. Sam-
dráttur var óumflýjanlegur.
í skyndikönnun sem Meistara-
félag byggingamanna á Norður-
landi lét gera á atvinnuástandi í
byggingariðnaði við Eyjafjörð
kom fram að horfur voru mjög
óvissar og miklir erfiðleikar
framundan. í bréfi sem Meistara-
félagið ritaði Atvinnumálanefnd
Akureyrar þann 27. febrúar 1981
segir orðrétt:
„Samkvæmt þeim niðurstöðum
sem komu út úr atvinnukönnun
okkar hjá M.B.N., eru horfur í
byggingariðnaði mjög slæmar og
stefnir í uggvænlegan samdrátt
og atvinnuleysi. Sem dæmi má
nefna að hjá þeim bygginga-
verktökum, sem fást við að
byggja og selja fbúðir, var salan
á árinu 1980 aðeins um 30% af
sölu fyrri ára. Horfur fyrir þetta
ár virðast síst betri og er þá sýnt í
hvaða átt stefnir með atvinnu og
fólksflótta af svæðinu ef ekkert
verður að gert.“
Sölutregða
íbúðasala datt sem sagt
skyndilega niður í 30% af því
sem hún var á árunum á undan.
Frá árinu 1980 hefur þessi þróun
haldið áfram og sér ekki fyrir
endann á samdrættinum enn. Nú
er svo komið að fólk veigrar sér
við að leggja út í íbúðarkaup eða
byggingu.
Fjöldi íbúða sem hafin var
bygging á hrapaði niður í 62 árið
1981 úr 196 árið á undan. Tafla 2
er unnin af embætti bygginga-
meistara Akureyrar og sýnir
þróunina vel.
Einstaklingar hætta
að byggja
Á árinu 1981 var enn nokkuð
um að verktakar byggðu íbúðir
til sölu á almennum markaði en
þær íbúðir voru fyrst og fremst
byggðar til þess að bjarga málum
og skapa atvinnu. Síðla árs 1982
var útlitið óvenju svart og stór-
fellt atvinnuleysi var fyrirsjáan-
legt í byggingariðnaðinum, þar
sem óvenju lítið var um opinber-
ar framkvæmdir. Þá varð að sam-
komulagi milli bæjarstjórnar Ak-
ureyrar, stjórnar verkamanna-
bústaða og byggingaverktaka að
hafist yrði handa við smíði íbúða
í verkamannabústaðakerfinu um
haustið 1982, sem áttu ekki að
koma til framkvæmda fyrr en
árið 1983. Verktakar tóku að sér
fjármögnun framkvæmdanna
fram yfir áramótin. Þetta var al-
gert neyðarúrræði á þeim tíma en
skýrir þann mikla mismun sem er
á milli ára í töflunni hér að ofan.
Vegna þessa hófust framkvæmdir
við 92 íbúðir 1982 en einungis 22
árið eftir. Þarna var um milli-
færslu að ræða.
Fjármagnsskorts tók að gæta á
markaðinum og sú þensla sem
enn var í athafnalífi landsmanna
átti sér að langmestu leyti stað á
suðvesturhorninu.
Árið 1984 var hafist handa við
smíði 30 nýrra íbúða. Þegar at-
hugað er hvernig þær íbúðir
skiptast á milli framkvæmdaaðila
kemur í ljós að af þessum 30
íbúðum eru 5 einbýlishús á veg-
um einstaklinga, 15 söluíbúðir á
almennum markaði og eitt 10
íbúða fjölbýlishús á vegum verk-
taka til sölu á almennum mark-
aði. í ár er hlutfallið enn óhag-
stæðara. Af þeim 17 íbúðum sem
hafin var bygging á 1985 eru 15
íbúðir á vegum stjórnar verka-
mannabústaða en einungis tvær
á vegunt einstaklinga. Enginn
byggingaverktaki er að byggja
söluíbúðir fyrir almennan
markað.
í vor auglýsti byggingaverktaki
íbúðir sem ætlunin var að reisa í
Þorpinu. Svo fáar fyrirspurnir
bárust að hætt var við allt saman.
Sömu sögu er að segja af öðru
byggingafyrirtæki sem hugðist
reisa og selja raðhúsíbúðir. Það
fyrirtæki hætti einnig við fram-
kvæmdirnar, þar sem óvíst var
hvort nokkur vildi kaupa.
Fjármagnsskortur
og fólksfækkun
Ekki þarf að tíunda það ástand
sem ríkir á fasteignamarkaðinum
í dag. Öll lán eru bundin láns-
kjaravísitölu og verðtryggð upp í
topp, á meðan að laun eru ekki
bundin vísitölu. Fjármagnið er
því dýrt og fólk leggur ekki út í
miklar fjárhagsskuldbindingar.
Auk þess hefur íbúðaverð á Ak-
ureyri lækkað stórlega. Verð á
ársgamalli íbúð á Akureyri er
20% lægra en ef farið væri út í að
byggja sambærilega íbúð. Dæmi
húsbyggjandans er því óhagstætt.
Þá hefur það haft sín áhrif að
fólksfjölgun á Eyjafjarðarsvæð-
inu hefur ekki náð að halda
landsmeðaltali. Byggðaröskunin
eykst. Samkvæmt manntals-
skráningu fyrir árin 1983 og ’84
fækkaði íbúum Akureyrar um 48
í stað þess að fjölgun hefði þurft
að nema 400 manns til að halda
landsmeðaltali. Ástand í atvinnu-
lífinu almennt hefur líka sín áhrif
á byggingariðnaðinn. Það hefur
ekki verið eins gott og oft áður og
allt þetta hjálpast að við að auka
enn á samdráttinn.
Ljós í myrkrinu, en . . .
íbúðabyggingar segja þó ekki
alla söguna. Sem betur fer hefur
verið nokkuð jafn og stöðugur
gangur í byggingum á vegum hins
opinbera en önnur fyrirtæki hafa
dregið nokkuð saman seglin, þótt
undantekningar séu til frá þeirri
reglu. Á „gullárunum“ var upp-
bygging stórra fyrirtækja hluti af
þenslunni og gerði hag bygginga-
fyrirtækja enn betri. Mörg stór-
hýsi risu á þeim árum, Hitaveita
Akureyrar var byggð upp, skólar
og íþróttahús o.fl.
Það sem hefur bjargað miklu
er að byggingar á vegum hins op-
inbera hafa nokkuð haldið sínum
hlut fram til þessa. Nefna má
margar byggingar sem risið hafa
á allra síðustu árum og skapað
mikla atvinnu. Þar má nefna
íþróttahöllina, „Verkalýðshöll-
Texti: Bragi V. Bergmann.