Dagur - 28.11.1986, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - 28. nóvember 1986
Hjónaskilnaður - Hjónaskilnaður:
Versta plága sem
fólk gengur í gegnum?
Hjónaskilnaður getur haft í för með sér geysilega einmana-
leikakennd og það er nauðsynlegt að mæta honum með sömu
virðingu og skilningi eins og sorginni vegna dauðsfalls. Petta
er álit Bente og Gunnars Öberg í Svíþjóð. f mörg ár hafa þau
starfað með og hjálpað fólki í erfiðleikum þess í kringum
skilnað. Pau hafa líka séð marga komast í gegnum sorgina og
verða frjálsari og glaðari manneskjur með mikla lífslöngun.
Hjónaskilnaður hefur oft í för
næð sér kreppu sem getur verið
mjög þroskandi að fara í
gegnum. Við höfum séð mörg
dæmi um það. Þessi huggunar-
ríku orð mæla þau tvö sem vita
meira um hjónaskilnaði en flestir
aðrir, Bente og Gunnar Öberg.
Hún er félagsráðgjafi, hann
sálfræðingur og þau voru bæði
skilin þegar þau byrjuðu að vinna
og búa saman fyrir rúmlega 15
árum.
Öberg hjónin hafa hjálpað
hundruðum fjölskyldna í erfið-
leikum þeirra og sameiginleg
doktorsritgerð þeirra 1979 hét
einmitt Skilnaður, sorg og missir.
Sameiginlega hafa þau líka skrif-
að. „Nú fer ég“, sem er bók um
skilnað og umráðarétt og þar
skýra þau frá aðferðum sínum
við að hjálpa hjónum að komast í
gegnum skilnaðarkreppu. Þau
álíta að þetta sé alveg nauðsyn-
legt ef viðkomandi á að geta
haldið áfram sem foreldri eftir
skilnaðinn og forðast baráttuna
um umráðaréttinn sem er svo1
slítandi fyrir alla.
„Fólk sem hefur ekki sjálft
gengið í gegnum skilnaðarkreppu
á sennilega erfitt með að skilja
vandann," segja Bente og
Gunnar. „Að reyna það á sjálf-
um sér“ er orðatiltæki sem þau
nota oft og þau fara ekki dult
með að eigin reynsla hefur verið
þeim sá kraftur sem til þarf í
þessu starfi. Gunnar sem var frá-
skilinn, fékk Bente til að yfirgefa
mann og börn í Noregi. Það hafði
í för með sér þriggja ára baráttu
um umráðarétt.
„Það er engin tilviljun að við
erum í þessu starfi,“ segir Bente.
Gunnar segir frá því að í mörg
ár hafi hann hugleitt skilnað, en
hann fékk samt sem áður mikið
áfall þegar konan hans tók fyrsta
skrefið og fór sína leið.
„Þá fann ég í fyrsta skipti á
ævinni að ég var hræddur. Ég
varð eins og lítið barn sem móð-
irin hefur yfirgefið.“
Rólegu, yfirveguðu hjóna-
skilnaðirnir heyra til undantekn-
ingar, heldur Gunnar.
„Þar er um að ræða lítinn hluta
hjóna, þar sem bæði eru sammála.
Þau eru kannski orðin leið hvort
á öðru eða hafa fundið einhvern
annan. Slíkur skilnaður verður
kannski léttir fyrir bæði. Að
minnsta kosti vekur hann enga
örvæntingu, hugsanlega ein-
hverja tilfinningu um að hafa
mistekist, þau eru vonsvikin yfir
því að lífið varð ekki eins og þau
höfðu hugsað sér það.
Það er þó sjaldgæft að slíkt
jafnvægi ríki í sambandi fólks.
Venjulegast er annar aðilinn yfir-
gefinn og hinn yfirgefur hann. Og
það er meðal þeirra sem finnst
þau vera yfirgefin sem maður
rekst stundum á fólk sem bregst
við með slíkri botnlausri örvænt-
ingu að það missir alveg fótanna í
lífinu."
Bente segir að stundum geti
verið um að ræða það sem sál-
fræðingar kalla „endurtekin
kreppa". Þar með er átt við að
örvæntingin skapast ekki einung-
is af því að standa uppi ein og
yfirgefin, heldur veki atburður-
inn upp minninguna um eitthvað
svipað sem viðkomandi hefur
upplifað áður, kannski í bernsku,
þegar mamma hótaði að skilja
viðkomandi eftir ef hún væri ekki
góð. Þær tilfinningar sem ekki
fengu útrás þá, koma nú upp á
yfirborðið þegar skilnaður er
yfirvofandi.
En jafnvel þótt maður útiloki
verstu tilfellin, hefur skilnaður
nær alltaf í för með sér alvarlega
kreppu, það vita Bente og Gunn-
ar Öberg, bæði af eigin reynslu
og af langvarandi starfi með
skilnaði. Þá hafa þau sérstaklega
í huga þau 60 hjón sem þau hafa
rætt við um sameiginlegan
umráðarétt sem er liður í könnun
sem þau hafa nýlega fengið sem
verkefni frá félagsmálaráðuneyt-
inu.
„Mörg þeirra segja að skilnað-
urinn sé sú versta plága sem þau
hafi gengið í gegnum. Bæði þau
sjálf og umhverfi þeirra undrast
það, hvernig fólk sem að því er
virðist er sterkt og duglegt, getur
skyndilega fallið saman og tapað
öllum sönsum. Þau geta ekki
sofið, ekki unnið, ganga fyrir
róandi meðulum. Það er mikil-
vægt að taka þessi einkenni fólks-
ins alvarlega,“ segja Bente og
Gunnar og benda á tölfræðilegar
athuganir sem benda til aukinnar
sjúkdóms- og sjálfsmorðstíðni í
tengslum við skilnaði.
„Þetta fólk upplifir óskaplega
sorg og það eina sem getur hjálp-
að þeim er að geta talað um
hana, en mæti ekki slagorðum
eins og „taktu þig nú á“ eða
„missir þú einn eru þúsund
eftir“...
Það er nauðsynlegt að mæta
af erlendum vettvangi.
sorg vegna skilnaðar með sömu
virðingu og skilnaði eins og sorg
vegna dauðsfalls. Yfirgefin kona
verður að fá útrás fyrir sorg sína,
nákvæmlega eins og ekkjan,"
segir Bente.
„Oft,“ bætir hún við „eru
aðstæðurnar léttari fyrir konu á
sextugsaldri sem missir manninn
sinn vegna þess að hann deyr
heldur en fyrir þá sem missir
hann til annarrar konu. Sjálfsálit
yfirgefinnar konu hefur beðið
mikinn hnekki og hún getur ekki
búist við því að umhverfi hennar
styðji hana á sama hátt og
ekkjuna. Sú sem er yfirgefin
vegna þess að maðurinn hennar
hefur dáið, fær ekki bara huggun,
hún fær líka lífeyri, heldur íbúð-
inni og kannski sumarbústaðnum
líka.
Einkum konur á sextugsaldri
geta farið illa við skilnað,“ segir
Bente. „Börnin eru flogin úr
hreiðrinu, hún hefur kannski
enga vinnu. Henni finnst hún
ekki lengur eftirsótt sem kona og
gráturinn gerir hana ekki fallegri.
Það er mjög mikil hætta á því að
hún festist í erfiðleikum sínum og
umhverfið hafni henni, af því að
fólk hreinlega þolir ekki allt þetta
kvein og biturleika.
Við slíkar aðstæður," segja
Bente og Gunnar, „þarf sérfræði-
aðstoð til þess að fá hana til að
þora að líta yfir líf sitt og upp-
götva þá innri orku sem hún þrátt
fyrir allt hefur, jafnvel þótt allt
virðist vonlaust hið ytra.
Það er ekki ósjaldan að kona á
þessum aldri álasi eiginmannin-
um fyrir að hafa ekki yfirgefið
hana fyrr. „Þegar ég var um þrí-
tugt hafði ég enn tækifæri“. í það
skiptið fékk hann hana kannski
til að eignast eitt barn í viðbót á
meðan hann sjálfur hélt áfram að
vera henni ótrúr en þorði ekki að
taka skrefið til fulls. Kona í þess-
ari aðstöðu getur með réttu litið
svo á að leikið hafi verið á hana,
hún hafi verið blekkt þangað til
hún hafði engin tækifæri lengur.“
Bente og Gunnar telja það afar
mikilvægt að hjón umgangist
gamla vini sína en stofni ekki ein-
ungis til kunningsskapar við önn-
ur hjón, þar sem sá er útilokaður
sem ekki passar inn í hópinn.
„Ég verð að sætta mig við það
að konunni minni líki ekki við
besta vin minn eða að ég fái ekk-
ert út úr því að umgangast kon-
una hans. Það má þó ekki hindra
mig í að hitta besta vin minn. Við
verðum að halda áfram að fara út
saman og borða, spila póker, fara
í fjallgöngu eða hvað sem það nú
er. Hjónaband er allt of þröngur
vettvangur, það uppgötvum við
fljótlega eða a.m.k. ekki síðar en
þann dag þegar við stöndum uppi
án baktryggingar. Það er þrátt fyr-
ir allt þannig að hjónaband getur
horfið en vinátta viðhelst," segir
Gunnar.
Og Bente bætir við. „Fráskilin
kona á sextugsaldri uppgötvar
kannski að það er til fullt af
skemmtilegum konum á hennar
aldri og að þær geta verið alveg
eins aðlaðandi manneskjur og sá
karl sem hún hefur búið með í
misgóðu hjónabandi.
Mörgum finnst skilnaður svona-
ógnandi af því að fólk er hrætt
við einveruna. Það áttar sig ekki
á því að margt fólk býr eitt og
hefur sína kunningja. Eftir
skilnaðinn á konan venjulega sín-
ar vinkonur sem hún getur talað
við og úthellt sorgum sínum yfir.
Karlmaðurinn á aftur á móti
sjaldnar nána vini sem hann get-
ur rætt um tilfinningamál við.
Það er ekki ósjaldan að hann leit-
ar til vina af kvenkyni og þá er
stutt í kynferðislegt samband. Og
allt í einu er hann kominn í nýja
sambúð án þess að hafa losað sig
úr þeirri fyrri.“
Bente og Gunnar segja að
karlmaðurinn sé oft í erfiðari
aðstöðu eftir skilnað.
„Konan verður ekki eins ein-
mana þar sem venjulega er það
hún sem býr áfram með börnun-
um og heldur þjóðfélagsstöðu
sinni. Konur hika við að gifta sig
aftur en fráskildir karlmenn
hafna mjög fljótt í nýju hjóna-
bandi. Við höídum að þetta geti
breyst þegar karlmenn eru farnir
að taka þátt í umönnun barnanna
í meira mæli. Nýleg rannsókn
sem við höfum gert bendir til
þess. Við höfum líka komist að
því að nú orðið er það oftar karl-
maðurinn sem er yfirgefinn,“
segir Gunnar. „Ennfremur virð-
ist það vera svo að karlmaðurinn
vilji fremur en konan bæði éta
kökuna og eiga hana - það er að
segja bæði eiga eiginkonu og ást-
konu - en eiginkonan hallast
fremur að því að yfirgefa lélegt
hjónaband þegar hún hefur fund-
ið einhvern annan til að búa með.
Þetta er mikið áfall fyrir karl-
manninn, þar sem honum finnst
hafa verið gerð aðför að karl-
mannlegri virðingu sinni. Það er
iðulega skopast að sviknum eig-
inmönnum. Hann hugsar ekki út í
það að tilfinningalega hefur hann
kannski yfirgefið eiginkonuna
fyrir mörgum árum, heldur finnst
honum illa með sig farið, hann
búinn að vera.“
Hvernig er hægt að hjálpa fólki
í kreppu? Ekki geta allir farið til
ráðgjafa - sérstaklega þar sem
menntaðir ráðgjafar með mikla
reynslu eru fáir (Bente og Gunn-
ar verða að neita 95% af þeim
sem hringja og þau þurfa að láta
loka símanum í hvert skipti sem
þau hafa komið fram í fjölmiðl-
um).
„Við höldum að það sem fólk í
kreppu þurfi mest á að halda sé
félagsskapur annarrar manneskju
- eins konar „geymir“ sem getur
tekið við sorginni og reiðinni.
Einhver sem veit að það er eðli-
legt að manni líði hörmulega og
að í augnablikinu virðist lífið
aldrei verða normalt aftur.
Sérfræðingar geta aldrei komið
í stað meðbræðra og meðsystra,
þeir geta aldrei verið til taks allan
sólarhringinn sem getur verið
nauðsynlegt í slíkum tilfellum.
En sá sem tekur þetta að sér þarf
að vita það að alvarlegasta
kreppan gengur venjulega yfir á
1-2 mánuðum og þegar henni er
lokið er orðinn til annar kreppu-
ráðgjafi sem getur sinnt öðrum
sem eru í sömu aðstöðu og þessi
vinur manns eða ættingi.
„Geymirinn“,“ segja Öberg
hjónin „getur verið ættingi,
vinur, vinnufélagi.. og einhver
sem grípur inn í og hjálpar til
með börnin erfiðasta tímabilið.
Við eigum að leita hvert til
; annars í stað þess að vísa fólki til
sérfræðings um leið og einhver á í
erfiðleikum," segir Bente, sem er
á móti stofnunum, sérfræðimeð-
ferð á þessu sviði.
„Mér finnst að við ættum að
hugsa út í það, hvað það er fárán-
legt að búa í landi þar sem þarf
að hafa meðbræður og systur á
bakvakt. Við ættum öll að vera
meðbræður og systur...
Það er ekki fyrr en versta áfall-
ið er liðið hjá sem fólk getur
þurft á sérfræðiaðstoð að halda
til að geta haldið áfram. Ef fólk
er eitt, gerist það auðveldlega að
það fer að velta fyrir sér sömu
vandamálunum aftur og aftur án
þess að finna nokkurn tíma svar
við þeim, ellegar það finnur sjálft
það svar sem hentar hverju sinni.
Það getur verið nauðsynlegt að fá
aðstoð til að þora að horfast í
augu við makann og rifja upp
sambúðina með honum. Til þess
að losna við sorgina og illskuna
og skilja hvað það var sem
mistókst...“
Flest venjulegt fólk kemst þó í
gegnum skilnaðinn án sérfræði-
aðstoðar, það sýna þær kannanir
sem Öberg hjónin hafa staðið
fyrir. Það finnst þeint aðdáunar-
vert. Um leið og þau undirstrika
að 15-20% af þessurn hjónum
takist EKKl að afgreiða skilnað-
inn á þann hátt að þau séu fær um
að sinna foreldrahlutverki sínu á
fullnægjandi hátt, skýra þau
einnig frá því að margir haldi því
fram að líf þeirra sé mun betra
eftir skilnaðinn. Jafnvel það fólk