Dagur - 07.01.1989, Blaðsíða 11

7, janúar 1989 -.p/VGUR - ,11
af erlendum vetfvangi
i-
Nú er ætlunin að temja
villtu bufflana í Afríku
- Þá verða hættulegustu villidýrin húsdýr
Tilraunir til að temja afríska villi-
buffalinn, kafferbuffalinn, hafa
sýnt betri árangur, en nokkur
þorði að vona. Margir telja kaff-
erbuffalinn hættulegastan af hin-
um stærri villidýrum í Afríku, því
að karldýrið getur verið mjög
árásargjarnt.
Öfugt við vatnabuffalinn í
Austurlöndum fjær, sem hefur
verið taminn í þúsundir ára, hef-
ur hingað til verið talið, að úti-
lokað væri að temja afríska buff-
alinn.
En nýlega var gerð tilraun með
þetta í Zimbabwe. Villtir buffla-
kálfar voru handsamaðir, bönd
sett á horn þeirra og þeir vandir
við að vera teymdir um. Þegar
þeir voru orðnir 14 mánaða voru
þeir vandir við að bera klafa og
draga létta hluti, og fjögurra ára
gamla var hægt að nota þá til að
draga bæði plóga og kerrur.
Meðan á tamningu dýranna
stóð kom í ljós, að þau eru vel
greind, fljót að læra og miklu
sterkari en önnur tamin dýr.
Fullvaxinn kafferbuffall nær
allt að tveggja metra hæð á
herðakambinn.
Meðal þess, sem gerir það hag-
kvæmt að nota buffla sem vinnu-
dýr, er að þeir þola marga þá
sjúkdóma, sent hrjá dýrin í
Afríku.
En enda þótt þeir veikist ekki
sjálfir af gin- og klaufaveiki. þá
geta þeir verið hýslar fyrir þrjár
tegundir sóttkveikja, sem valda
þessum hræðilega sjúkdómi, og
geta því smitað önnur húsdýr.
Kálfar villibuffla fá mótefni í
móðurmjólkinni, og þegar þeir
eru handsamaðir á ungum aldri.
er hægt að ná dýrum, sem ekki
eru orðin smitberar og stofna því
ekki öðrum dýrum í hættu.
Annað hagræði af því að temja
bufflana til dráttar er, að þeir
geta kornið í stað dráttarvéla. En
dráttarvélar eru oft alltof dýrar
fyrir fátæka bændur í Afríku, og
gildir það bæði um kaupverð
þeirra og svo eldsneyti og
viðháld.
(III.Vid. 2/8S. - Þ.J.)
Kafl'erbufTallinn er talinn hættulegastur allra stóru villidýranna í Afríku.
Kínveijar hyggjast rækta
matjurtir í geimskipum
Pegar þeir í Kína skutu eldflaug-
inni Lang March 2 út í himin-
blámann í fyrrahaust, flutti hún
með sér hylki, sem í voru mæli-
tæki og þangjurtir. Eftir að liylk-
ið hafði ferðast umhverfis jörðina
í fimm sólarhringa lenti það aftur
á jörðu.
Kínverjarnir voru ekkert að
flýta sér með að gera heyrum
kunnugt, hvaða tilgangi það ætti
að þjóna að senda sjávarjurtir í
himnaferð, en nokkrum mánuð-
um síðar svöluðu þeir þó forvitni
manna: Þeir hafa í huga að koma
sér upp matjurtagörðum í geim-
skipum.
Þang er fljótvaxin jurt og hent-
ar vel til matar, þar að auki tekur
hún til sín mikið magn af koltví-
sýringi. Lítill gróðurreitur með
þangi gæti því átt sinn þátt í að
leysa tvö mikil vandamál í sam-
bandi við þær langferðir um him-
ingeiminn, sem menn hugsa til í
framtíðinni. Þangið gæti bæði
eytt koltvísýringnum, sem menn
anda frá sér, og nýst til matar.
Allt frá því að Bandaríkja-
menn fóru í fyrstu heimsóknina
til tunglsins hafa geimvísinda-
menn unnið að undirbúningi
ferða lengra út í himingeiminn og
til annarra reikistjarna í sólkerf-
inu. Þau ferðalög koma til með
að taka nokkur ár. Talið er
líklegt, að farið verði til Mars
einhvern tíma á árunum 2030 til
2050, og sú ferð til dæmis muni
taka í það minnsta þrjú ár
Á hverju eiga geimfararnir að
lifa allan þann tíma? Svo einföld
og húsmóðurleg spurning getur
sett ýmsa í vanda, jafnvel þá,
sem hafa yfir fullkomnustu tækni
í heiminum að ráða.
Því að eigi geimfararnir að
flytja með sér matarforða til
margra ára, verður að útbúa
feiknastórar birgðageymslur, og
ekki nóg með það, heldur þarf þá
aukabirgðir af eldsneyti, og allt
eykur þetta á stærð og þunga far-
artækisins . . .
Vera má, að með frumlegri
hugmynd sinni um þangræktun,
hafi Kínverjarnir hitt á nothæfa
lausn þessa vandamáls. Víða í
Austurlöndum er algengt að nota
þang til matar. Kínverskir mat-
reiðslumeistarar hika ekki við að
fullyrða, að vel matreidd þang-
stappa með viðeigandi kryddi sé
hið mesta sælgæti.
(III. Vidcnskab 2/8H. - Þ.J.)
Almennt lifa koala-birnir eingöngu á laufí af blágúmnútrjáni. En nú hefur
tekist að framleiða sérstaka tegund af smákökum, sem falla að smekk þess-
ara matvöndu dýra.
Koala-bimir
borða smákökur
Koala-birnir eru mikið vandamál
fyrir verði þeirra í þeim dýra-
görðum, sem hafa verið svo
heppnir að fá sýnishorn af þess-
um klifrandi pokadýrum til varð-
veislu. Það vill svo til, að þessi
litlu snoppufríðu dýr eru með
afbrigðum matvönd.
Koala-birnirnir éta eingöngu
ferskt lauf af blágúmmítré (euka-
lyptus). Ekkert annað. Fái þeir
ekki þetta trjálauf, kjósa þeir
fremur að deyja úr hungri cn
leggja sér annað til munns.
Dýrafræðingar hafa talið, aö það
væri ekki til neins að reyna að fá
koala-birnina til að éta eitthvað
annað. Þeir hafa haldið fram
þeirri kenningu, að það sama gilti
um koala-birnina og risapönd-
urnar, sem einungis éta bambus-
greinar, að þessi dýr væru þannig
gerð frá skaparans hendi, að þau
neyttu aðeins einnar tegundar af
fæðu.
En nú er aö því komiö, að
Ástralir geti boöið dýragörðum
um allan heim ódýrari og
geymsluþolnari mat handa koala-
björnunum. Rannsóknir, sem
líffræðingur að nafni Ian Hume
hefur stundað um langan tíma
við háskólann í Sydney, hafa leitt
til þess, að honum hefur tekist að
baka eins konar smákökur, sem
eru næringarríkar og koala-birn-
irnir fást til að leggja sér til
munns.
Háskólinn hefur að undanförnu
verið með sex tilraunadýr, sem
hafa gert sér að góðu hálfan
skammt af gúmmítrjálaufi og
bætt sér það upp með því að éta
heimabökuðu smákökurnar frá
dr. Humes.
(III. Vid. 2/88. - l’.J.)
Vísmdamerai hafa fimdið tijátegund
sem getur stöðvað sandstormmn frá Sahara
Vísindamenn á vegum Samein-
uðu þjóðanna beina nú augum
sínum að trjátegund, sem til
þessa hefur verið veitt næsta lítil
athygli, en gæti, ef rétt væri að
staðið, séð þjökuðum íbúum í
Súdan og í öðrum löndum á
Sahelsvæðinu suður af Sahara,
fyrir fæðu, eldsneyti og afurðum
til útflutnings. Og þar að auki
gæti þessi trjátegund stöðvað
frekari útbreiðslu eyðimerkur-
innar.
Tré þetta nefnist eyðimerkur-
skratti og hefur afar langar rætur.
Þær ná svo djúpt niður að tréð“
kemur að miklu gagni til að halda
jarðveginum í skorðum og varna
því að eyðimerkusandurinn nái
að berast til frjósamra akra í ná-
grenninu. Eins og er nota ýmsir
þjóðflokkar á Nílarbökkum eyði-
inerkurskrattann til eldiviðar.
En í stað þess að fella trén til
að afla eldsneytis vilja vísinda-
mennirnir, að aldinskeljarnar
verði notaðar til framleiðslu
viðarkola. Um það bil þriðji hluti
af þunga ávaxtanna eru tré-
kenndar skeljar. Það er líka hægt
að nýta ávextina sjálfa, en af

Eyðinierkurskrattanuin, nieð blöð sem stinga, hcfur lítil athygli verið
veitt, en hann gæti stöðvað útbreiðslu eyðimerkurinnar og jafnframt lagt
til miklar birgðir fæðu og cldsneytis, og loks mætti selja afurðir hans fyrir
beinharða peninga. Ávextir trésins eru næringarauðugir og í þcim er að
fínna efni, sem nota má í lyfjaiðnaði.
hverju tré fást um 125 kg á ári og
trén lifa í að minnsta kosti eitt
hundrað ár. Aldinkjötið er að 72
hundraðshlutum kolvetni, að
mestu sykur. Þar fyrir utan er í
ávöxtunum eggjahvítuefni, C-
vítamín og ýmis steinefni.
Ennfremur er þarna að finna
efni, sem lyfjafræöingar hafa sér-
stakan áhuga á, en það eru efni,
sem breyta má í efni, sem nefnist
diosgenin. En diosgenin er notað
sem hráefni í kynhormóna meðal
annars, í getnaðarvarnalyf og
barkstera (nýrnahettubarkar-
hormóna).
Loks er innsti hluti ávaxtarins,
harður möndlulaga kjarni, sem
má nýta. Hann er eggjahvítuefni
að 30 hundraðshlutum og 51
prósent eru ætar olíur. Hann hef-
ur því álíka nrikið næringargildi
og sesamfræ eða jarðhnetur.
(III. Videnskab. - Þ.J.)