Dagur - 31.01.1989, Qupperneq 4

tannverndarvika
4 - DAGUR - 31. janúar 1989
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÚLF 58, AKUREYRI, SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 800 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 70 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 530 KR.
RITSTJÓRI:
BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (iþróttir),
BJÖRN JÓHANN BJÖRNSSON (Sauöárkróki vs. 95-5960),
EGILL H. BRAGASON, INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON
(Reykjavík vs. 91-17450, pósthólf 5452, 105 Reykjavík),
MARGRÉT ÞÓRA ÞÓRSDÓTTIR, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARAR: GUÐMUNDUR HRAFN BRYNJARSSON,
TÓMAS LÁRUS VILBERGSSON,
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Aðgerðir til hjálpar
loðdýraræktendum
Á sínum tíma var loðdýrarækt sú búgrein sem
mestar vonir voru bundnar við í fyrirhuguðum
búháttabreytingum í sveitum landsins. Þegar ljóst
var að draga þyrfti úr kjöt- og mjólkurframleiðslu
voru bændur hvattir til að hefja loðdýrarækt, sem
þá þótti álitlegasti kosturinn hvað aukabúgreinar
varðaði. Engan óraði þá fyrir þeim miklu erfiðleik-
um sem loðdýrabændur standa nú frammi fyrir.
Röð atvika hefur í sameiningu gert loðdýrarækt-
endum afar erfitt fyrir og nú er svo komið að neyð-
arástand ríkir í þessari grein, sem þótti svo lífvæn-
leg fyrir fáum árum.
Það er fyrst og fremst óhagstæðri gengisþróun
og verðfalli á erlendum mörkuðum að kenna að
staða loðdýraræktar er svo erfið sem raun ber vitni.
Skinnaverð er háð sveiflum á heimsmarkaði og þær
sveiflur geta orðið æði stórar. Um nokkurt skeið
hefur skinnaverð verið mjög lágt og ekki er hægt að
segja til um það á þessari stundu hvenær vænta
megi breytinga til batnaðar. Þær breytingar munu
eiga sér stað en spurningin er hvernig hjálpa eigi
loðdýraræktendum að þrauka þangað til.
Stjórnvöldum ber tvímælalaust skylda til að
hlaupa undir bagga með loðdýrabændum, svo þeir
geti staðið af sér slæma tímann í markaðs-
málunum. Það voru jú stjórnvöld sem höfðu for-
göngu um hinar nauðsynlegu búháttabreytingar í
sveitum landsins og hvöttu bændur til að fara út í
loðdýrarækt. Hafa ber í huga að þegar hefur verið
fjárfest fyrir um tvo milljarða króna í þessari bú-
grein sem telur nú um 210 ársverk. Það væri glap-
ræði að kasta þeirri fjárfestingu á glæ auk þess sem
ný atvinnutækifæri í sveitum landsins eru af mjög
skornum skammti.
Landbúnaðarráðherra greindi fyrir helgi frá þeim
aðgerðum sem ríkisstjórnin hefur ákveðið að beita
sér fyrir til stuðnings loðdýraræktinni. í fyrsta lagi
er áætlað að verja um 55 milljónum króna til að
lækka fóðurkostnað loðdýrabúanna. í öðru lagi
mun Framleiðnisjóður taka allt að 60 milljóna króna
lán, sem notað verður til sérstakrar endurskipu-
lagningar á fjárhag og rekstri loðdýrabúa. Loks
verður greiðslubyrði af lánum vegna loðdýraræktar
breytt í veigamiklum atriðum. Þessar aðgerðir rétta
stöðu loðdýraræktarinnar til mikilla muna. Það á
hins vegar eftir að koma í ljós hvort nóg er að gert.
Það er lífsspursmál fyrir íbúa í sveitum landsins
að loðdýraræktin haldi velli, því eins og fyrr segir á
dreifbýlið ekki margra kosta völ ef hennar nýtur
ekki við. Atvinnutækifærin þar eru því miður af
skornum skammti. Með sameiginlegu átaki má tví-
mælalaust fleyta loðdýraræktinni yfir erfiðan hjalla
og skapa henni viðunandi rekstrargrundvöll. Stórt
skref hefur nú verið stigið í þá átt. BB.
I
Hvernig á að koma í veg fyrir
að barnatennurnar skemmist?
Er ekki alveg vonlaust að
koma í veg fyrir það? Er ekki
allt í lagi að þær skemmist, það
er bara gert við þær eða þær
dregnar úr strax og þær
skemmast? Þessar spurningar,
og aðrar í svipuðum dúr heyrir
maður oft, og skal nú fjallað
um tannvernd barna og mikil-
vægi barnatannanna í von um
að lesandinn verði fróðari að
lestri loknum.
Mikilvægi barnatanna
„Deila má um hversu nauðsyn-
legar tennur eru mannskepnunni.
Að sönnu eru þær henni ekki lífs-
nauðsynlegar lengur. Víst verður
þó að teljast, að ef við í einhvern
tíma höfum þörf fyrir þessi líf-
færi, þá er svo á barnsaldri. Þessi
fullyrðing er studd svofelldum
rökum:
1) Á barnsaldri eru vöxtur og
viðgangur hvers einstaklings
hvað örastur, svo að fæðutekja
og melting þurfa að vera í sem
bestu lagi. Tygging fæðunnar og
blöndun hennar við munnvatn er
upphaf meltingarinnar. Án tanna
raskast meltingin þegar í upp-
hafi.
2) Við lærum að tala snemma
á barnsaldri. Eðlilegum fram-
burði vissra hljóða náum við ekki
án heilla framtanna. Einkum á
þetta við um hljóð er táknast
með bókstöfunum: s, z, f, v, þ og
ð.
3) Glatist barnatönn að hluta
til við niðurbrot tannátu eða í
heilu lagi við tannúrdrátt, riðlast
tanngarðar og skekkja á fullorð-
instönnum vill hljótast af.
4) Vöxtur neðri hluta andlits
er að nokkru háður notkun kjálk-
anna. Séu kjálkarnir ekki notaðir
til tyggingar, t.d. vegna tannfæð-
ar, eða vegna þess að í munni
barnsins eru svo sárar tennur að
barnið forðast mat, sem krefst
tyggingar, vaxa kjálkarnir ekki
eðlilega, og neðra andlitið verður
rýrara en ella.
5) Barn með afbrigðilegar
tennur verður oft fyrir miskunnar-
lausum athugasemdum félaga
sinna. Barnið getur orðið félags-
Halldór G. Halldórsson.
lega afskipt, innhverft, fengið
minnimáttarkend, dregist aftur
úr í námi og seint beðið þess
bætur.
Ætti nú að vera afgreiddur sá
misskilningur, er hefst á orðun-
um: „Þetta eru nú bara barna-
tennur o.s.frv.“ (Úr bók Ólafs
Höskuldssonar: Tannvernd barna.)
En hvernig má koma í veg
fyrir tannskemmdir
Skipta má fyrirbyggjandi aðgerð-
um í fjóra flokka, þar sem for-
eldrar sjá alveg um fyrstu tvo
flokkana, foreldrar, tannlæknir
og skólahjúkrunarfræðingar sjá
um þriðja flokkinn og tannlækn-
ar sjá um fjórða flokkinn eftir að
foreldrar hafa beðið um að við-
komandi tannlæknir kalli inn
barnið.
1. Mataræði
Rétt mataræði er forsenda þess
að koma í veg fyrir tannskemmd-
ir. Þar skiptir mestu að barnið
borði vel af „mat“ á matartímum
en borði ekkert þess á milli. Það
er nefnilega tíðni sykuráts sem
skiptir máli hvað tannskemmdir
varðar, en ekki magnið. Tenn-
urnar eru sterkar, og þær þola vel
að borðaður sé matur á matar-
tímum, jafnvel þó að í honum sé
sykur. En sé sífellt verið að
maula eitthvað sætt á milli mála
endar með að glerungurinn leys-
ist upp.
Fyrst kemur hvítur blettur, ef
ekkert er að gert verður hann
brúnn, og á endanum kemur gat í
gegnum glerunginn. Þessa þróun
er hins vegar hægt að stöðva og
jafnvel hægt að snúa henni við ef
rétt er brugðist við.
Við skulum nú átta okkur á
sykurklukkunni á myndinni hér
til hliðar.
Svörtu reitirnir sýna þann tíma
sem sýrurnar sem myndast við
sykurátið eru að draga steinefnin
úr glerungnum. Hjá barni, þar
sem sykurklukka eitt á við, koma
steinefnin til baka milli mála. Hjá
barni, þar sem sykurklukka tvö á
við, leikur sýran um tennurnar
mest allan daginn. Tennurnar fá
aldrei frið til að endurkalkast og
þarna er skemmdin nær óumflýj-
anleg.
Til að börn vaxi og þroskist
eðlilega þurfa þau hojla fæðu sem
inniheldur kolvetni, prótein, fitu,
steinefni og vítamín í réttum
hlutföllum.
Sælgæti inniheldur hins vegar
nær eingöngu sykur (50%) og fitu
(50%). Sé þess neytt í miklu
magni daglega dregur það mjög
úr matarlyst og barnið fer að
vanta ýmis næringarefni sem það
þarf nauðsynlega á að halda, sér-
staklega prótein. Barnið þroskast
ekki eðlilega, verður þróttlaust
og sísvangt.
Niðurstaðan er því þessi:
Passa að börnin borði ekkert
sætt á milli mála, og er þá ekki
aðeins átt við sælgæti heldur allt
sem sykur er í, svo sem kex, djús,
gos og kaffibrauð. Leyfa börnun-
um að kaupa sér sælgæti á laugar-
dögum (hafa nammidag).
Drekka vatn við þorsta.
2. Tannhirða.
Nauðsynlegt er að þrífa tenn-
urnar vel, sérstaklega eftir morg-
unmatinn og á kvöldin, það er að
sofa með hreinar tennur. Börn
eru ekki fær um að sjá sjálf um
tannhirðuna fyrr en þau eru orð-
in átta til tíu ára og því þarf
aðstoð foreldra fram að þeim
tíma. Best er að nota lítinn,
mjúkan bursta og nota svokall-
aða „nuddaðferð? við burstun-
ina. Þá er burstinn færður fram
og aftur með stuttum, mjúkum
hreyfingum og passað að bursta
alla fleti tannanna og tannholdið
með. Mörg börn vilja ekki að
Akureyri:
Endurskoðunar-
fyrirtæki sameinast
Fyrirtækin Endurskoðun
Akureyri hf. og Endurskoðun
Sig. Stefánsson hf. hafa sam-
einað rekstur sinn í einu
endurskoðunarfyrirtæki á
Akureyri undir nafninu
Endurskoðun Akureyri hf.
Samtímis hefur starfsemin ver-
ið flutt í ný og glæsileg húsa-
kynni að Glerárgötu 24, 3ju
hæð, þar sem Rafmagnseftirlit
ríkisins var áður til húsa.
Endurskoðun Akureyri hf. var
stofnað fyrir átta árum og nú
starfa þar um 13 starfsmenn, þar
af þrír löggiltir endurskoðendur.
Að félaginu standa nú, auk Þor-
steins Kjartanssonar stofnanda
þess, Arnar Árnason og Björg-
ólfur Jóhannsson, Endurskoðun
hf. og Endurskoðun Sig. Stefáns-
son hf., en hjá þessum fyrirtækj-
um starfa um 70 manns víðs veg-
ar um land.
Mikið fjölmenni var viðstatt er nýju húsakynnin að Glerárgötu 24 voru
formlega tekin í notkun á föstudaginn. Myndir: bb