Dagur - 18.04.1989, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Þriðjudagur 18. apríi 1989
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 900 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 80 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 595 KR.
RITSTJÓRI:
BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþróttir),
BJÖRN JÓHANN BJÖRNSSON (Sauöárkróki vs. 95-5960),
EGILL H. BRAGASON, INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON
(Reykjávík vs. 91-17450, pósthólf 5452, 105 Reykjavík),
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARI: TÓMAS LÁRUS VILBERGSSON,
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRIMANN FRÍMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASIMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Gjaldþrot Sigló h.f.
Sú ákvörðun skiptaráðanda þrotabús Sigló h.f. í
Siglufirði, að leigja fyrri eigendum reksturinn að
nýju svo til fyrirvaralaust, er vægast sagt vafa-
söm og hefur valdið miklum deilum meðal Sigl-
firðinga. Þegar Sigló h.f. var lýst gjaldþrota fyrir
skemmstu námu heildarskuldir fyrirtækisins um
300 milljónum króna. Talið er að einstaklingar,
fyrirtæki og stofnanir í Siglufirði tapi 40-50 millj-
ónum króna á þessu gjaldþroti og þarf ekki
reikniglöggan mann til að sjá hvílíkt reiðarslag
það er fyrir ekki stærra bæjarfélag.
Sigló h.f. hét á árum áður lagmetisiðjan Sigló-
síld. Það fyrirtæki lenti á sölulista yfir ríkisfyrir-
tæki í fjármálaráðherratíð Alberts Guðmunds-
sonar og var selt einkaaðilum. Þótt það væri yfir-
lýst stefna þáverandi ríkisstjórnar að ríkisfyrir-
tæki yrðu ekki seld nema gegn a.m.k. 20% út-
borgun fór það svo að gengið var til samninga
við kaupendurna um útborgunarlaus kjör og var
öðrum ekki gefinn kostur á að gera tilboð. Þor-
steinn Pálsson veitti svo kaupendunum enn
frekari greiðslufrest þegar hann varð fjármála-
ráðherra árið 1986, eða allt til ársins 1991! Þeir
sem keyptu Siglósíld árið 1984 borguðu því
aldrei svo mikið sem krónu kaupverðsins og
nam skuldin við ríkissjóð um 60 milljónum króna
þegar Sigló h.f. var lýst gjaldþrota í byrjun
þessa mánaðar.
Það sem Siglfirðingum svíður sárast er að
gengið skuli til samninga við fyrri eigendur í
snarhasti og þeim afhent fyrirtækið að nýju, en
þeir eru flestallir utanbæjarmenn. Heimamenn,
undir forystu bæjarráðs, voru tilbúnir til að hefja
viðræður um stofnun nýs félags um rækju-
vinnslu í bænum með það fyrir augum að taka
yfir reksturinn á Sigló h.f. Traustur rekstur þess-
arar stærstu rækjuverksmiðju landsins hefur
auðvitað gífurlega mikla þýðingu fyrir bæjarfé-
lagið í heild og því eðlilegt að heimamenn eigi
stærstan hlut í fyrirtækinu. En skiptaráðandi
virti óskir heimamanna að vettugi og leigði fyrri
eigendum fyrirtækið til sjö mánaða - og það á
augabragði. Fyrri eigendur gerðu einfaldlega
það sem tíðkað er um þessar mundir um land
allt: Lýstu fyrirtæki sitt gjaldþrota, stofnuðu
nýtt hlutafélag og yfirtóku rekstur gamla fyrir-
tækisins. Fjölmargir aðilar sitja eftir með sárt
ennið og tapa milljónum og jafnvel milljónatug-
um.
Sigló-málið er eitt nýjasta og gleggsta dæmið
um það hve íslenskt viðskiptasiðferði er á lágu
plani. Menn geta stofnað hlutafélög, sett þau á
hausinn, stofnað ný og haldið áfram sama
rekstri eins og ekkert hafi í skorist. Slíkt er jafn
löglegt og það er siðlaust. Er ekki tími til kominn
fyrir löggjafarvaldið að taka í taumana? BB.
Málmfríður Sigurðardóttir:
Endurbætur í tryggmgamálum
Við íslendingar teljum okkur búa
í velferðarþjóðfélagi, státum
okkur af löggjöf sem tryggi hag
þeirra sem minnst mega sín -
sjúkra, aldraðra og öryrkja. Víst
er það að reginmunur er á
aðstöðu þeirra frá því sem var,
áður en almannatryggingum var
komið á fót, en lengi má gera
betur en vel. Sífellt koma í ljós
göt í „kerfinu" og jafnvel mis-
munun.
Þingkonur Kvennalistans hafa
á undanförnum árum lagt fram
fjölmörg mál til endurbóta á
tryggingalöggjöfinni. Má þar
nefna frv. til laga um lífeyrisrétt-
indi handa heimavinnandi hús-
mæðrum og frumvarp þess efnis
að gleraugu verði greidd af trygg-
ingunum á svipaðan hátt og önn-
ur hjálpartæki, t.d. heyrnartæki.
Við höfum lagt fram frv. um
fæðingarorlof og um greiðslu
ferðakostnaðar fyrir sjúklinga og
fylgdarmenn þeirra, svo og
greiðslu sjúkradagpeninga, ef
samlagsmaður verður að leggja
niður vinnu langtímum saman
vegna veikinda barns, maka eða
foreldra.
Þessi upptalning er aðeins sýn-
ishorn af því hvar við höfum vilj-
að leggja áherslur. Fjarri fer því
að þessar tillögur okkar til úrbóta
í tryggingakerfinu hafi verið sam-
þykktar. Ýmist hefur þeim verið
vísað til ríkisstjórnarinnar eða
þær hafa lokast inni í nefnd. í
umræðum hefur þeim yfirleitt
verið vel tekið og þá vísað til þess
að nú starfi nefnd að endurskoð-
un á almannatryggingalögum og
sé þessum máluni best fyrir kom-
ið í þeirri endurskoðun. En þessi
títt nefnda endurskoðun hefur
staðið yfir á annan áratug og ger-
ast ýmsir nú langeygir eftir verka-
lokum nefndarinnar ekki síst þeir
sem hafa bundið vonir við að fá
leiðréttingu eða urbætur á kjör-
um sínum í kjölfar nefndarstarfs-
ins.
Nýlega lögðu Kvennalistakon-
ur fram frv. sem miðar að því að
tryggja hag þeirra sem annast
aldraða eða öryrkja í heimahús-
um.
Lög um almannatryggingar,
sem nú eru í gildi, kveða svo á að
greiða megi maka elli- og örorku-
lífeyrisþega makabætur allt að
80% af grunnlífeyri og tekju-
tryggingu ef sérstakar ástæður
eru fyrir hendi.
Umönnunarbætur
Nú er það svo að fleiri en makar
kunna að hafa tekið að sér
Málmfríður Sigurðardóttir.
umönnun elli- eða örorkulífeyris-
þega, t.d. börn, tengdabörn,
skyldmenni eða jafnvel vanda-
lausir sem eru á sama heimili og
sá sem umönnunarinnar nýtur.
Kvennalistakonur telja eðlilegt
að sá sem annast elli- eða örorku-
lífeyrisþega og getur ekki af þeim
sökum stundað vinnu sér til fram-
færis hljóti einhverjar bætur
vegna þess. Við kjósum að nefna
þær „umönnunarbætur". Sú
stefna hefur að undanförnu rutt
sér til rúms að rétt sé að elli- og
örorkulífeyrisþegar njóti
aðhlynningar í heimahúsum svo
lengi sem þeir óska og fært telst.
Flestir una sér best og líður best á
eigin heimili og í því umhverfi
sem þeir hafa vanist.
Gat í kerfinu
Örorka fólks er af mismunandi
orsökum og aðstaða þeirra sem
annast þá mjög breytileg. Dæmi
er um móður sem er bundin við
gæslu á þrítugum geðsjúkum
syni. Hann er ekki „nógu veikur“
til að fá inni á stofnun en þarf þó
stöðuga gæslu. Hann hefur fullar
örorkubætur og á þeim verða þau
bæði að lifa því hún getur ekki
stundað vinnu, er algerlega
bundin við að gæta hans. Flestir
ættu að geta skilið hvílík kjör
þessu fólki eru búin, og alls stað-
ar er komið að luktum dyrum hjá
því opinbera, ef leitað er eftir
stuðningi. „Kerfið“ nær ekki til
þessa fólks og fleiri dæmi eru um
slíkt.
Mikill kostnaður fyrir ríkissjóð
fylgir vistun einstaklinga á elli-
heimilum og sjúkrastofnunum.
Daggjaid fyrir einstakling á elli-
heimilum var 1. janúar 1989
1.593 kr. Daggjald á hjúkrunar-
stofnunum var þá 2.799 kr. þar
sem það var lægst og 6.353 kr.
þar sem það var hæst. 1. janúar
1989 voru 80% af grunnlífeyri og
tekjutryggingu 22.030 kr. á mán-
uði eða um 735 kr. á dag. Af
þessum tölum má sjá að þótt
almannatryggingar greiddu að-
standendum slíka upphæð vegna
umsjár einstaklings, sem annars
yrði að vera á stofnun, þá sparað-
ist ríkinu samt sem áður mikið fé.
Oft og tíðum leggur fólk hart að
sér við að hafa ellihruma eða far-
lama ættingja í heimahúsum og
við teljum sanngirnismál að hið
opinbera komi til móts við þá.
Því höfum við lagt fram á Al-
þingi frumvarp um að 13. gr. al-
mannatryggingalaganna orðist
svo:
„Maki eða annar heimilisfastur
einstaklingur, sem annast elli-
eða örorkulífeyrisþega og getur
af þeim sökum ekki stundað
vinnu utan heimilis, á rétt á
umönnunarbótum er nemi allt að
80% af grunnlífeyri og tekju-
tryggingu.
Sá sem annast hefur elli- eða
örorkulífeyrisþega í a.m.k. fimm
ár samfleytt getur við lát hans
eða lok umönnunar öðlast rétt til
lífeyris hliðstæðum ekkjulífeyri
njóti hann ekki greiðslna frá líf-
eyrissjóði eða Tryggingastofnun
ríkisins ög sé af einhverjum
ástæðum ekki fær um að stunda
vinnu utan heimilis.
Hafi einstaklingur ekki getað
stundað vinnu vegna umönnunar
elli- eða örorkulífeyrisþega sam-
fleytt undanfarin fimm ár á hann
rétt á styrk til starfs- eða endur-
menntunar, samkvæmt mati
tryggingaráðs, í því skyni að fá
atvinnu á ný til að framfleyta sér
þegar umönnunarstarfi lýkur.“
„Foreldraekkjur“ nefna Norð-
menn uppkomið fólk sem hefur
búið heima og hugsað um sjúka
eða fatlaða foreldra eða foreldri
sem ekki getur komist af án
hjálpar. Yfirleitt eru þetta konur.
Við lát foreldris eða umönnunar-
lok af öðrum ástæðum, svo sem
vistunar á sjúkrastofnun, er þetta
fólk oft á tíðum mjög illa sett í
lífsbaráttunni. Algengt er til
sveita að þessar „foreldraekkjur"
sitji á jörð sem hefur lítinn sem
engan fullvirðisrétt og er því
verðlítil eða verðlaus eign. Yfir-
leitt eru þetta fullorðnar konur
og ógiftar og ekki færar um að
reka búskap án aðstoðar. Þær
hafa oftar en ekki einangrast inni
á heimilinu við einhæf störf og
treysta sér ekki út á almennan
vinnumarkað vegna ókunnug-
leika við launuð störf en eru ekki
komnar á ellilífeyrisaldur.
Sjaldnast geta þær talist öryrkjar
en lenda milli stafs og hurðar í
kerfinu þrátt fyrir að þær með
umönnunarstörfum sínum hafi
án efa sparað ríkinu stórfé. Þessu
frumvarpi er ætlað að rétta hlut
þessara einstaklinga og veita
störfum þeirra viðurkenningu.
Ákvæðin um styrki til starfs-
eða endurmenntunar handa þeim
sem langtímum hafa verið
bundnir innan heimilis við
umönnun sjúkra, aldraðra eða
öryrkja eru til að auðvelda þeim
að framfleyta sér af eigin ramm-
leik. Við samningu þessa frum-
varps hefur verið stuðst við norsk
tryggingalög og tekið mið af því
hvernig þar er staðið að bótum til
þeirra sem þessu frumvarpi er
ætlað að ná til.
Málmfríður Sigurðardóttir.
(Höfundur er alþingismaður fyrir Kvenna-
listann.)
Nýlega lögðu Kvennalistakonur fram l'rumvarp sem miöar aö því að tryggja
hag þeirra sem annast aldraða eða öryrkja í heimahúsum, segir Málmfríður
m.a. í grein sinni.