Dagur - 26.07.1989, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Miðvikudagur 26. júlí 1989
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 900 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 80 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 595 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþróttir),
BJÖRN JÓHANN BJÖRNSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARI: KRISTJÁN LOGASON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RlKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Erlendar skuldir
Skuldir íslensku þjóðarinnar í útlöndum fara
vaxandi ár frá ári. Á síðasta ári skulduðum
við 105 milljarða í erlendum langtímalánum.
í áætlun fjárlaga- og hagsýslustofnunar frá
því í maí s.l. var gert ráð fyrir að skuldirnar
hækkuðu um 30 milljarða á þessu ári og yrðu
því rúmlega 135 milljarðar króna í árslok,
reiknað á meðalgengi hvors árs. Þetta er
rúmlega 29% aukning á einu ári, sem þýðir
að skuldir aukast um nær 120.000 krónur á
hvert mannsbarn í landinu.
Samkvæmt áætlun fjárlaga- og hagsýslu-
stofnunar mun hver fjögurra manna fjöl-
skylda í landinu skulda tæplega 2,2 milljónir
króna í útlöndum í árslok. Áætlað er að
afborganir og vextir af þessum lánum verði
tæplega 19.000 milljónir á þessu ári, eða
sem nemur 300.000 krónum á hverja fjög-
urra manna fjölskyldu í landinu. Hlutfall
erlendra langtímalána mun samkvæmt
þessu hækka úr 41,5% af landsframleiðslu í
fyrra upp í tæp 47% á þessu ári og er þar
með farið að nálgast mjög skuldahlutfall
áranna 1983-1985, þegar það var 48-51%.
Þegar haft er í huga að síðastliðin þrjú ár
hafa erlendar lántökur farið 50-130% fram úr
upphaflegum áætlunum, er alls ekki óraun-
hæft að gera ráð fyrir að þessi svimandi
skuldatala eigi enn eftir að hækka áður en
árið er liðið í aldanna skaut.
í hvert sinn og gengi íslensku krónunnar
er fellt þarf fleiri íslenskar krónur til að
borga þessar skuldir. Með öðrum orðum,
skuldirnar hækka. En þótt við tökum stöð-
lugt fleiri og stærri lán í útlöndum, minnkar
síst fjárþörf ríkissjóðs innanlands. Allt ber
að sama brunni. Rekstur velferðarkerfisins
er kominn gersamlega úr böndum. Það verð-
ur sífellt erfiðara að koma saman raunhæf-
um fjárlögum. Fjárlagagatið stækkar þótt
skattheimta sé aukin. Parkinsonslögmálið
er allsráðandi í ríkisrekstrinum. Ef fram
heldur sem horfir líður ekki á löngu þar til
þjóðin glatar fjárhagslegu sjálfstæði sínu.
Við verðum að stöðva skuldasöfnunina í
útlöndum. Hér er lifað um efni fram og hin
góðu lífskjör þjóðarinnar eru að meira eða
minna leyti fölsk. Það sem á vantar til að
endar nái saman er tekið að láni í útlöndum.
Slíkt hefur aldrei þótt skynsamlegt til
lengdar. Taka þarf á þessu vandamáli og við
það duga engin vettlingatök. BB.
Hjörleifur Guttormsson:
Landsbyggðin og
erlend stóríðja
- Sviðsett umræða á meðan unnið er að samningum
um stóriðju og virkjanir syðra
Á vegum Jóns Sigurðssonar iðnaðarráð-
herra og með stuðningi Landsvirkjunar
fer nú fram sérkennilegur en ekki mjög
frumlegur stóriðjufarsi. Ráðherrann
reynir nú með öllum ráðum líkt og forver-
arnir Sverrir Hermannsson og Friðrik
Sophusson að ná samningum við erlenda
aðila um aukna álbræðslu í Straumsvík.
Til skamms tíma snerist umræðan um nýtt
risaálver sem fjögur erlend álfyrirtæki
höfðu lýst áhuga á. Friðrik Sophusson
gerði þann 4. júlí 1988 samning við þessi
fyrirtæki um sérstaka hagkvæmnikönnun
á slíku álveri, en niðurstaða hennar varð
sú, að þessi samsteypa hefði ekki frekari
áhuga á framhaldi. Eftir að sundin lokuð-
ust í því máli er rætt um stórfellda stækk-
un álbræðslunnar sem fyrir er.
í þessa erlendu stóriðju er ætlunin að
ráðstafa rafmagninu frá Blönduvirkjun og
byggja til viðbótar nýtt orkuver á Suður-
landi við Búrfell. Ekki hefur verið upplýst
um hvaða raforkuverð hefur verið rætt
við útlendingana, en svo virðist sem for-
ysta Landsvirkjunar og ráðherranna sé
reiðubúinn að taka mikla áhættu í því
efni.
Það þarf líka mikla fífldirfsku til að
boða slík framkvæmdaáform á Suðvest-
urlandi, eins og aðstæður eru á lands-
byggðinni. Á undanförnum árum hafa
stórfelldir fólksflutningar verið til Suð-
vesturlands, þar sem jafnframt hefur ver-
ið ráðist í miklar fjárfestingar. Þetta veit
iðnaðarráðherra og þess vegna setur hann
nú á svið annan sjónleik, þar sem Fljóts-
dalsvirkjun er höfð í aðaihlutverki og
álbræðsla á Norður- eða Austurlandi.
Þess er þó getið af hvíslara að tjaldabaki,
að í þær framkvæmdir verði fyrst ráðist í
framhaldi af stóriðjuumsvifunum syðra,
rétt eins og þau séu afráðin og óumflýjan-
leg-
Að deila og drottna
Alþýðublaðið og öflugri fjölmiðlar eru nú
notaðir til að koma upp ieiktjöldum fyrir
þennan þátt, m.a. með því að láta sveitar-
stjórnarmenn nyrðra og eystra tjá sig um
blessun stóriðjunnar, hvern og einn mið-
að við að álver komi á heimaslóð.
Þessari aðferð hefur oft verið beitt
áður, þegar í undirbúningi hafa verið
stóriðjuframkvæmdir suðvestanlands.
Þegar álsamningurinn við Alusuisse var í
undirbúningi 1963-65 var látið að því
liggja að álbræðslan gæti allt eins vel risið
norðanlands. Á árunum 1974-76, ætlaði
Alusuisse sér að færa út kvíarnar svo um
munaði með áætlun Integral, þar sem
m.a. var gert ráð fyrir miklum virkjunum
og álbræðslu á Austurlandi. Niðurstaðan
þá varð nokkur stækkun í Straumsvík. í
samkomulagi við Alusuisse haustið 1983
fékk Sjálfstæðisflokkurinn inn ákvæði um
stækkun hjá ÍSAL. Þá boðaði Sverrir
Hermannsson jafnframt landnám ALC-
AN í Eyjafirði, en ekkert varð úr því máli
nema blaðafyrirsagnir og einn golfleikur
ráðherrans og ALCAN-forstjórans þar
nyðra!
Enn á að beita hinni gamalkunnu
aðferð að deila og drottna, láta Austfirð-
inga og Norðlendinga bítast um loft-
kenndar hugmyndir um álver og áformað-
ar virkjanir á meðan unnið er.að samning-
um um stóriðjufjárfestingarnar syðra.
Til að reyna að gefa þessu sjónarspili
trúverðugt yfirbragð hefur Jón iðnaðar-
ráðherra látið það boð út ganga, að hann
hyggist líkt og þjóðhöfðingi heimsækja
Austurland og Norðurland síðar í sumar
til að ræða stóriðjuhugmyndir við heima-
menn. Menn eiga að láta sér lynda
ákvarðanir um stóriðju og virkjanir syðra
út á það að einhverntíma komi röðin að
öðrum landshlutum!
Það er táknrænt fyrir aðgerðaleysi
stjórnvalda í iðnaðarmálum, að á iðnsýn-
ingu á Egilsstöðum í júní sl. hafði aðstoð-
armaður iðnaðarráðherrans ekkert fram
að færa um íslenskan iðnað, en þeim
mum meira um stóriðjudrauma húsbónda
síns. Það hefur líka komið fram nýlega,
að frambjóðandi Alþýðuflokksins eystra í
síðustu þingkosningum telur að auk
„EFTA-EB-samninganna“ séu áldraumar
Jóns Sigurðssonar helsta mál ríkisstjórn-
arinnar og segir að „varðveita (þurfi)
stöðu stjórnarinnar til að halda utan um
þessi mál.“ (Alþýðublaðið, 14. júlí 1989).
Samkomulag þegar brotið
Þegar ríkisstjórnin var mynduð í sept-
ember 1988 var deiit um stóriðjumálin.
Fram kom eindregin andstaða Alþýðu-
bandalagsins við áform um erlenda stór-
iðju og nýtt álver. Forsætisráðherra gaf
þá yfirlýsingu þess efnis að um líf stjórn-
arinnar væri að tefla, ef einhver aðili að
ríkisstjórninni reyndi að knýja fram
niðurstöðu í meiriháttar málum eins og
varðandi stóriðju gegn vilja annarra
stjórnaraðila og í samvinnu við stjórnar-
andstöðuflokka.
Að kröfu Alþýðuflokksins var á það
fallist að lokið yrði við hagkvæmnikönn-
un ATLANTAL-hópsins varðandi nýja
álbræðslu í Straumsvík, sem þá stóð yfir
samkvæmt samningi fyrrverandi iðnaðar-
ráðherra. Þessari hagkvæmnikönnun lauk
sl. vor nokkru seinna en ráð var fyrir gert.
Niðurstaðan var sú, að álfyrirtækin fjögur
töldu sér ekki henta að halda málinu
áfram.
í samræmi við það sem rætt var um
milli aðila í ríkisstjórninni sl. haust átti
þessu stóriðjumáli þar með að vera lokið.
Iðnaðarráðherra Álþýðuflokksins hefur
hins vegar kosið að hafa allt annan hátt á
og skeyta engu um viðhorf samstarfsaðil-
anna. Nú hefur verið tekinn upp annar
þráður með hugmyndinni um stækkun ál-
bræðslunnar í Straumsvík sem svarar til
meira en tvöföldun á núverandi afkasta-
getu. Ekki hefur verið haft fyrir því að
ræða þetta mál við þingflokka samstarfs-
aðila í ríkisstjórn, heldur hefur iðnaðar-
ráðherra staðið að þessu upp á sitt ein-
dæmi og boðar nú sem fagnaðarerindi
erlenda stóriðju til viðbótar á Norður- og
Austurlandi.
Hamfarir hjá Landsvirkjun
í tengslum við síðustu vendingar iðnaðar-
ráðherra hafa verið að gerast undur og
stórmerki hjá Landsvirkjun. Þar hefur
hver uppgötvunin af annarri rekið á fjör-
ur ráðamanna, m.a. að því er varðar
Fljótsdalsvirkjun. Síðastliðinn vetur
komust sérfræðingar á aðalskrifstofunni
við Háaleitisbraut að því, að þeir hefðu
gert ráð fyrir einni háspennulínu um of í
tengslum við Fljótsdalsvirkjun. Hafði
verið reiknað með kostnaði sem næmi
2800 milljónum vegna þessarar línu.
Það munar vissulega um minna, þegar
reikna þarf niður framleiðslukostnaðar-
verð til erlendrar stóriðju. En viti menn,
síðan bættist við annar og sýnu merkari
happadráttur: Hermt er að norskum
vinnumanni hjá fyrirtækinu Krafttak hafi
dottið í hug yfir morgunkaffi, að grafa
mætti jarðgöng í stað 25 kílómetra veitu-
skurðar frá Eyjabökkum noður í Fljóts-
dal. Landsvirkjunarmenn sem kannað
hafa og yfirfarið hönnunarforsendur
Fljótsdalsvirkjunar árum saman hrukku
við og drógu fram reiknistokkinn. Og sjá!
- Ekki væri aðeins raunsætt og tilvalið að
grafa slík göng með heilborun, heldur
spöruðust a.m.k. 3000 milljónir.
Á einu misseri hefur þannig stofnkostn-
aður Fljótsdalsvirkjunar með háspennu-
virkjum lækkað að mati Landsvirkjunar
um 6000 milljónir króna, úr 24 milljörð-
um f 18!
I ljósi þessara óvæntu vinninga ákvað
framkvæmdastjórn Landsvirkjunar að
biðja um röskar 30 milljónir króna
umfram samþykkta fjárhagsáætlun til að
kanna jarðgangastæðið með borunum og
til að halda þeim möguleika opnum að
koma virkjuninni í gagnið fyrir 1993, þótt
allt sé enn í óvissu með stóriðjusamninga
og raforkuverð. íleiðinni varsvo smeygt
inn öðrum 30 milljónum vegna nýrrar
virkjunar við Búrfell, sem Alþingi hefur
enn ekki fjallað um eða veitt heimild til
að ráðast í. Meirihluti stjórnarmanna í
Landsvirkjun féllst hins vegar umsvifa-
laust á þessar óskir skrifstofunnar.
Rétt er að minna á það hér, að vorið
1982 samþykkti Alþingi þingsályktun um
virkjunarframkvæmdir og orkunýtingu.
Par er skýrt kveðið á um, að næsta meiri-
háttar vatnsaflsvirkjun á eftir Blöndu
verði Fljótsdalsvirkjun og síðar Sultar-
tangavirkjun, en árið áður hafði Alþingi
samþykkt heimildarlög um þessar virkj-
anir. Pað eru því síður en svo ný tíðindi,
að virkjað skuli í Fljótsdal. Hins vegar
eru það tíðindi, ef troða á nýrri virkjun á
Suðurlandi fram fyrir. Upplýsingar um
25% lækkun á stofnkostnaði Fljótsdals-
virkjunar gefa síst af öllu tilefni til slíkra
breytinga.
Það er vissulega ánægjuefni, ef hægt er
að ná niður kostnaði við byggingu vatns-
aflsvirkjana og ekki síður, að loksins er
farið að takast á við jarðgangnagerð hér-
lendis svo um munar. Þar eiga íslenskir
verkfræðingar góðan hlut að máli og sú
reynsla sem fengist hefur við Blöndu-
virkjun og í Ólafsfjarðarmúla. Jarðgöng
við Fljótdalsvirkjun ístað veituskurðar er
vissulega aðlaðandi hugmynd og skoðun-
arverð. Peirri hagkvæmni sem með því
kann að nást fyrir raforkukerfið á hins
vegar ekki að kasta fyrirfram og í fljót-
ræði á borð útlendinga, eins og nú virðist
að stefnt.
Stefna Alþýðubandalagsins
Alþýðubandalagið markaði í stefnuskrá
sinni á sínum tíma skýra afstöðu til at-
vinnuuppbyggingar í landinu og nýtingu
náttúruauðlinda lands og sjávar. Alþýðu-
bandalagið telur að uppbyggingu iðnaðar
sem byggir á orkulindum landsins beri að
haga eftir efnahagsgetu þjóðarinnar
sjálfrar. Algjör forsenda sé að íslenska
ríkið eigi meirihluta í stóriðj ufyrirtækj -
um, sýna beri ítrustu aðgæslu um meng-
unarvarnir og taka eigi fullt tillit til félags-
legra og efnahagslegra áhrifa varðandi
slík fyrirtæki.
Engin breyting hefur orðið á þessari
afstöðu Alþýðubandalagsins. Þannig
ályktaði síðasti landsfundur flokksins í
nóvember 1987 mjög ákveðið gegn
áformum um nýtt álver í eigu útlendinga
og í nóvember sl. ítrekaði miðstjórn
Alþýðubandalagsins þá samþykkt og
minnti m.a. á, að fullt tillit verði að taka
til byggðaþróunar þegar ákvarðanir eru
teknar um staðsetningu stórra fyrirtækja
á íslenskan mælikvarða.
Lokaorð
Framganga iðnaðarráðherra og Alþýðu-
flokksins, þar sem stefnt er að aukinni
erlendri stóriðju í landinu, gengur þvert á
sjónarmið og samþykktir Alþýðubanda-
lagsins, svo og þá málsmeðferð, sem um
var samið við myndun ríkisstjórnarinnar.
Ástæða er til að minna ráðherra Alþýðu-
flokksins á, að þeir eru ekki í viðreisnar-
stjórn með Sjálfstæðisflokknum, þótt
ljóst sé af mörgu, að þangað stefnir hugur
þeirra sem löngum fyrr.
Norðlendingar og Austfirðingar munu
sjá í gegnum þær blekkingar sem uppi eru
hafðar í þessu máli, þar sem reynt er að fá
þá til að veita erlendri stóriðju á Reykja-
víkursvæðinu brautargengi gegn vilyrðum
um að einhverntíma síðar komi röðin að
þeim. Fjárfestingar í virkjunum, sem ráð-
ast þarf í vegna álvera útlendinganna,
munu þrengja að þróunarmöguleikum
innlendra atvinnuvega og auk þess á
greinilega enn að tefla á tæpasta vað um
raforkuverð. Reynslan kennir okkur
hverjum er ætlað að bera áhættuna af
slíkum samningum og borga bakreikning-
inn. Því skulum við biðja iðnaðarráðherr-
ann vinsamlega um að hugsa þetta mál
upp á nýtt, áður en hann ber að dyrum
nyrðra og eystra síðsumars.