Dagur - 08.12.1989, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - Föstudagur 8. desember 1989
Kveðja til systkinanna að
Bjamarstöðum í Bárðardal:
Þorsteinn Jónsson
Fæddur 1. maí 1901 - Dáinn 22. október 1989
Friðrika Guðrún
Jónsdóttir
Fædd 5. september 1902 - Dáin 16. júlí 1989
Oft heyrði ég þegar ég átti heima
á Mýri Bárðardal fram til 1940 og
reyndar lengi síðar ókunnuga
sem ferðir áttu vestan megin um
Bárðardal og gjarnan frá
Sprengisandsleið ellegar til henn-
ar f átt til Vonarskarðs, spyrja
um og undrast um miklar bygg-
ingar sem eins og hófust upp ber-
um grjótum. Þær blöstu við veg-
farendum sem um fóru hinum
megin í dalnum, á milli tveggja
klettagilja, Tröllagils og Svart-
árgils þar sem hét að fara á glæfru
um klakabrú af úða Svartár í
óvissu nokkurri og harðviðrum.
Þetta voru Bjarnarstaðir í Bárð-
ardal sem hófst á sínum tíma frá
kotbýli í hrörnun og uppblæstri
örlagaárið mikla þegar kirkjan
brann á Lundarbrekku sem jafn-
vel raskaði búsetu fólks, og til
þess tíma þegar Bjarnarstaðir
urðu stórbýli og síðan höfuðból
að allri gerð. Þó ekki væru gull-
hnappar í vesti Jóns Marteins-
sonar sem lengst bjó á Bjarnar-
stöðum meðan umsköpun þar
gerðist voru hnappar þeir engu
að síður gylltir. Ekki taldi hann
heldur að mikið borðalögð ein-
kenni væru á hatti sínum er hann
leitaði hans meðal fleiri hatta.
Ekki fannst heidur nema líklegt
að Vilhjálmur Þór kaupfélags-
stjóri Eyfirðinga gengi af kont-
órnum niður í búðina til að
afgreiða Jón Marteinsson þegar
hann bað um það enda hafði
kaupfélagsstjórinn verið búðar-
drengur Hallgríms Kristinssonar
þar ekki svo löngu áður, og mun-
um við mikið yngri menn þann
tíma og Vilhjálmur þó ekki mikið
eldri.
Þegar þau eru allt í einu dáin á
sama árinu tvö systkinin á Bjarn-
arstöðum og ekki að öllu sorgar-
fregn eins og komið var. Friðrika
Guðrún Jónsdóttir 87 ára og Þor-
steinn 88 ára og Jón bróðir þeirra
enn með vissum hætti á biðstofu
heima 90 ára gamall, naumast
alveg viss í sinni sök eða sjálfráð-
ur. Er nú af honum dregið frá því
að hann flutti okkur námshrings-
mönnum fyrirlestur um búskap
og búfjárrækt 1938. Það er eins
og kaili til mín kvöð að minnast
þessa samferðafólks þó í litlu sé
og af litlum burðum, þetta gat
líka verið af heyrnarleysi mínu
að þessi ómur varð til í höfði
manns.
Jón Marteinsson og kona hans
Vigdís Jónsdóttir frá Sigurðar-
stöðum stóðu fyrir búskap á
Bjarnarstöðum frá 1896 til 1946
að skrifað er á bók og skal ekki
rengt, þó allir kunnugir viti að
hinn stóri barnahópur þeirra hafi
lengi um þessi ár borið megin
þunga þess heimilis sem mest orð
fór af og þeim umsvifum sem
nútíma afreksverk á sveitabæjum
kalla á, og ýmsir trúaðir mættu
telja til kraftaverka í rúmri merk-
ingu. Jón Marteinsson var hér-
aðskunnur maður og reyndar
víðar en það. Oddviti Bárðdæla-
hrepps var hann um áratugi frá
því að Ljósavatnshreppur sem
náði frá Skjálfanda og fram til
innstu bæja í Bárðardal sem nú
eru sumir fyrir löngu síðan eyði-
bæir í afrétt. Hreppnum var skipt
1907 og varð Bárðdælahreppur
þá til og Jón oddviti hins nýja
hrepps og stóð svo um áratugi og
margur annar trúnaðar barst að
honum.
Þau voru átta Bjarnarstaða-
systkinin, þau þrjú sem þegar
hafa verið nefnd, þá Marteinn,
Kristín, Gústaf, Þuríður og
María. Tveir bræðurnir eru löngu
látnir. Marteinn sem dó ungur
heima á Bjarnarstöðum, þótti
mikill atorkumaður, bílstjóri
heimilisins um allmörg ár, flutti
auk þess efni til símalagningar
fremst í dalnum árið 1930. Gúst-
af sem dó einnig ungur frá konu
sinni Jónínu Egilsdóttur og börn-
um þeirra sex og hafa þau gert
garð sinn kunnan. Gústaf var um
skeið oddviti sveitar sinnar sam-
ferða því að þau Jónína höfðu
reist sér mikið myndarbýli á þó
aðeins einum fimmta jarðarinnar
en bær þeirra sem næst því sem
gamli bærinn eitt sinn var og
sandinn skóf um. Nú er jafnræði
með Bjarnarstöðum og Rauða-
felli í landaskiptum en svo heitir
bær þeirra Gústafs og Jónínu eft-
ir fellinu upp frá bænum. Vel er
þar að öllu staðið af börnum
þeirra þar sem líka Egill Gústafs-
son er nú oddviti sveitarstjórnar
og forsjármaður Bárðdælahrepps
og Jón og systirin Vigdís þar
heima. í fjarlægð búa þau Ey-
steinn, Björn og Svanborg. Krist-
ín systir Þorsteins sem eitt sinn
stóð á kirkjugólfi með undirrit-
uðum þegar séra Hermann
fermdi þar sjö börn. Hún var
húsfreyja Jóns Tryggvasonar frá
Arndísarstöðum bónda að Ein-
búa. Urðu þau kunn af sínum
stóra barnahóp og frægð nokk-
urri er þau keyptu Möðruvelli í
Eyjafirði fram og bjuggu þar af
staðfastri dirfsku. Heima á
Bjarnarstöðum á áttræðisaldri
systur Þorsteins, Þuríður og Mar-
ía, tvíburasysturnar sem saman
voru einn vetur eitt sinn á Hús-
mæðraskólanum á Laugum hjá
Kristjönu Pétursdóttur. Nú við
búsýslu nokkra sem eftir stendur
af hinu sífrjóa sambýlisbúi sem
systkinin fimm höfðu lengst stað-
ið að.
Virðast má að ættargarðurinn
hafi lækkað, ekki er það þó víst.
Sunnan megin bæjar, í stefnu til
Klukkufjalls, er heimilisgrafreit-
urinn með trjálundinum sem tek-
ur fúslega því sem jörðin fær
endanlega frá þeim Bjarnar-
staðamönnum sem ekki er orðið
að verkum sem efinn leikur um,
en andinn fer til Guðs sem gaf
hann. Gróðurhús Þorsteins
stendur næst bænum með blóm-
um sem máski föina en matjurt-
um sem á að borða.
Snertispöl í átt til Lundar-
brekku hefur risið skjólveggur,
það er nýja heimilið þeirra Ólafs
Ólafssonar frá Reykjavík og
Friðriku Sigurgeirsdóttur frá
Lundarbrekku. Sögur herma að
þar hafi reynst hver öðrum skjól-
veggur tímans og Þorsteinn hafi
átt þar mikinn hlut að máli.
Þá er ég aftur kominn heim til
Friðriku og Þorsteins þar sem ég
ætlaði að staldra við litla stund.
Ætíð voru okkur Mýrarsystkin-
um og foreldrum okkar Jóni og
Aðalbjörgu kærar stundirnar
með þessu fólki, hvað þá afa
mínum Karli Emil Friðrikssyni
sem horfði svo létt framhjá göll-
um á frændum sínum á Bjarnar-
stöðum ellegar Ystafelli sem
hlutu þó að vera til. Oft hefur
mér fundist að þeir sem búi við
nokkra galla séu líka skilnings-
betri hvað varðar vankanta ná-
ungans. Þorsteinn og Friðrika á
Bjarnarstöðum gengu stuttan
tíma á skólavegum, hann aðeins
hluta úr vetri á þeim gamla
Breiðumýrarskóla sem eins og
leiddi Laugaskólann til sætis í
héraðinu árið 1925. Þorsteinn
vék ekki nema þetta að skóla en
varð mikill vinur Arnórs Sigur-
jónssonar og skólans á Laugum.
Það var að ýmsu áþekkt með
Friðriku systur Þorsteins sem ég
man fyrst eftir í ungra stúlkna-
hópi heima á Mýri við sauma og
hannyrðanám hjá Jónínu Stef-
ánsdóttur frá Eyjardalsá. En ekki
vék hún frá heimili sínu sem best
hefði máski hentað aldri hennar
og líka því að Kristjana Péturs-
dóttir frá Gautlöndum sem var
viss átrúnaður Þingeyinga og
ekki minnst þeirra sem voru í
andlegum samböndum við fólkið
handan við Fljótsheiðina þar sem
einu sinni var sú þrenning: Jón
Sigurðsson á Gautlöndum, Aust-
urfjöll og silungurinn í Mývatni
sem allt er erfiðara að finna nú.
Friðrika fór svo í Húsmæðraskól-
ann á Laugum þegar Kristjana
var tekin við þeim skóla en stutt
leið orðin til þess að Friðrika yrði
kölluð móðir og amma af fóstur-
börnunum þar því hvorki giftist
hún eða eignaðist sín börn sjálf.
Að líku fór með Þorstein þó
hann fengi máski ekki föður
ellegar afanöfn hjá þeim fóstur-
börnum Huldu og Guðmundi ell-
egar honum Yngva Marinó
Gunnarssyni eða henni Hjördísi
og öðrum þeim sem dvöldu þar
og urðu afbragðsfólk.
Það var síst tengt sandroki eða
kirkjubruna þegar Hjördís fóst-
urdóttir fluttist frá Bjarnarstöð-
um og þá að Lundarbrekku þar
sem hún hlúir best að steinkirkj-
unni gömlu og heimili sínu.
Þorsteinn á Bjarnarstöðum var
fjölhæfur bóndi og handverks-
maður sem flestir þurfa að verða,
ætli þeir að yrkja jörðina og yrkja
sín ljóð í jörðina, enda var ljóð
Bjarna Ásgeirssonar sungið við
kistu hans, sem hafði verið for-
maður Búnaðarfélagsins í Bárð-
ardal í mörg ár „Sveit er sáð-
manns kirkja, sáning bænar-
gjörð“.
Ég hef undir höndum litla
fundargerðarbók sem svona
hefst: „Mánudaginn 27. desem-
ber 1937 boðaði Þorsteinn Jóns-
son nokkra unga menn til fundar
að Bjarnarstöðum í því skyni að
Jóla-bingó
á Hótel KEA laugardaglnn
9. desember kl. 14.00
Gódir viniiingar
Stjórnendur:
Sveinn Kristjánsson og Jón Arnþórsson.
Grípið tækifæríð og spilið nokkur bingó um leið
og faríð er til innkaupa.
Framsóknarfélag Akureyrar.
TIL SÖLU
v/s Patrekur BA-64 (1640).
Skipið er talið vera 172 brúttórúmlestir að stærð,
smíðað árið 1982. Aðalvél skipsins er af gerðinni
CREPELLE 750 hö frá 1982. Skipið er nú við
bryggju í Reykjavík og verður selt í því ástandi, sem
það nú er í.
Allar frekari upplýsingar eru veittar á skrifstofu Fisk-
veiðasjóðs í síma 28055 og hjá eftirlitsmanni sjóðs-
ins Valdimar Einarssyni, í síma 33954. Tilboðseyðu-
blöð eru til afhendingar á skrifstofu Fiskveiðasjóðs
og óskast tilboð send í lokuðum umslögum merkt
„Patrekur“ og skulu hafa borist á skrifstofu sjóðsins
eigi síðar en 18. desember nk. kl. 12.00 á hádegi.
Áskilinn er réttur til að taka hvaða tilboði sem er eða
að hafna öllum.
FISKVEIÐASJÓÐUR ÍSLANDS.
ræða með þeim hugmynd sína
um stofnun námshrings í Bárð-
ardal.“ Þarna komum við saman
og bundumst félagsskap ellefu
piltar og héldum fimmtán ræður
á staðnum og var þetta upphaf
fundarferða okkar næstu árin og
oftast að Bjarnarstöðum. Við
héldum fyrirlestra um hin ólík-
ustu efni sem kröfðust umræðu
og umhugsunar. Við höfðum í
hendi rit og ráð sem Þorsteinn
útvegaði frá Hauki Snorrasyni um
samvinnu ungs æskufólks fyrir
framtíð sína. Þetta var í sam-
bandi við menningarsjóð Kaup-
félags Eyfirðinga en leiðir okkar
skildu og sá eldur okkar sem var
vakinn kulnaði. Það var mikils að
njóta að fara með Þorsteini til
aðalfunda að hitta Hauk og finna
gustinn frá Vilhjálmi Þór, en Þor-
steinn má vita að ég kem fundar-
gerðum okkar í safnahús á Húsa-
vík, hvort sem ræður okkar um
spennandi vandamál lífsins var
þangað. Auðvitað fer lítið fyrir
ýmsu sem manni þótti áður vísir
að miklu en mætti valda tíma-
mótum og gerði sumt.
Við hjuggum tvennir bræðra-
hópar ísaldarrunna melana með
járnköllum undir stjórn Gunn-
laugs Kristmundssonar sand-
græðslustjóra þar sem sand-
græðslugirðingarnar risu á Bjarn-
arstöðum og Mýri. Þannig var
það líka með löngu vegina hver á
sínum kjálka um dalinn sem
höggnir voru með stunguspöðum
um móa, mela og hraun og báru
senn skrölthljóð hestvagna og
síðan þyt bíla, en læddist þó með
bæjum togstreitan um vegafjárút-
deilingu sem ætíð er vandamál.
En það sem braut blað í sögu
dalsins og fólksins var Skjálf-
andafljótsbrú Páls á Stóruvöllum
og Jónasar frá Hriflu sem mestri
bjartsýni hnýttu þennan sigur-
boga menningar og félagshyggju
milli fljótsbakkanna í dalnum og
gjörbreytti viðhorfum fólks til
samlífs og jafnræðis. Félags-
hyggja er mjög afstætt hugtak og
form líka í reynd. Félagshyggja
Þorsteins á Bjarnarstöðum var að
hluta til efnishyggja þar sem
sterkur grunnur verður að standa
undir umbótum og hagsæld fólks
og hamingju en að hinu leytinu
var hún hugsjón það sem þið ger-
ið einum af mínum minnstu
bræðrum.
Það er ekki óvart að hér hefur
mikið verið talað um lifandi fólk í
starfi, þannig var það líka á
námshringsfundum. Þar er æskan
og framtíðin.
Það var sunnangola og sólskin
hinn 21. júlí þegar kista Friðriku
var borin til heimagrafreitsins á
Bjarnarstöðum en norðan kulda-
él hinn 4. nóvember þegar kista
Þorsteins hvarf þangað. Þannig
var líf þeirra í fjölbreytni sinni,
frá sandgræðslu til góðbýlis. Ekki
brást séra Björn á Húsavík er
hann talaði um þau systkinin af
velvilja og skilningi og mælti
fram orðin: „Sáð er dauðlegu en
upp rís ódauðlegt." Með þakk-
læti bið ég þeim blessunar og
góðrar fyrirgreiðslu.
8. nóvember 1989,
Jón Jónsson, Fremstafelli.